Đó là sự chia sẻ của ThS. Đinh Thị Thu Thủy, Chuyên viên Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), trong buổi hội thảo báo chí “Luật chuyển đổi giới tính vì Người chuyển giới” đã được tổ chức tại TP.HCM ngày 2/11/2018.
Theo ThS. Thu Thủy, nghiên cứu mang tên “Có bao nhiêu người là người đồng tính, song tính, chuyển giới” do Gary Gates chủ biên (Học viện Williams, UCLA, 2011), ước tính cộng đồng chuyển giới chiếm 0,3% dân số toàn nước Mỹ, tức là khoảng 700.000. Nếu sử dụng con số trung bình là 0,3%, Việt Nam ước tính có khoảng 290.000 người chuyển giới.
Pháp luật Việt Nam hiện chỉ công nhận 2 giới tính là nam và nữ, không công nhận giới tính thứ 3. Luật Hôn nhân và Gia đình không thừa nhận hôn nhân giữa những người cùng giới tính (Khoản 2 Điều 8). Luật Hộ tịch, Luật Nghĩa vụ Quân sự, Luật Thi hành Tạm giữ, Tạm giam, Luật thi Hành án Hình sự… chưa có quy định đối với người chuyển đổi giới tính.
Người chuyển giới bị kỳ thị và phân biệt đối xử trong gia đình, nhà trường, cơ sở y tế và cộng đồng. Người chuyển giới đối phó với kỳ thị bằng cách che dấu, phớt lờ, suy nghĩ tiêu cực… Họ gặp khó khăn trong tình yêu và hôn nhân; khó khăn trong cơ hội việc làm. Người chuyển giới Việt Nam gặp rắc rối trong các vấn đề pháp lý: không được đổi tên và xác định lại giới tính, không được sống như một người bình thường (tham gia phương tiện giao thông, dịch vụ công cộng…).
Các điều kiện để được chuyển giới theo dự thảo Luật Chuyển đổi Giới tính
Năng lực của cơ sở khám, chữa bệnh tại Việt Nam
Cả nước có 3 cơ sở khám bệnh, chữa bệnh đã được Bộ Y tế cho phép thực hiện xác định lại giới tính, bao gồm: BV. Nhi Trung ương, BV. Hữu nghị Việt Đức và BV. Nhi đồng 2 TP.HCM. Trong quá trình thực hiện xác định lại giới tính, các bệnh viện này đã thực hiện điều trị nội tiết và phẫu thuật ngực từ nam sang nữ, từ nữ sang nam, phẫu thuật bộ phận sinh dục: cắt bỏ hoặc tạo bộ phận sinh dục… Kể từ khi Bộ luật Dân sự được Quốc hội thông qua, một số bệnh viện lớn như BV. Việt Đức, BV. Bình Dân… đã có sự chuẩn bị về cơ sở vật chất, trang thiết bị, nhân lực cho việc thực hiện các can thiệp y học để chuyển đổi giới tính.
Dự thảo Luật Chuyển đổi Giới tính
Nhằm đáp ứng các nguyên tắc cơ bản:
- Bảo đảm cho người chuyển đổi giới tính được sống thật với giới tính mà họ mong muốn.
- Thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính trên cơ sở tự nguyện của người đề nghị chuyển đổi giới tính.
- Không kỳ thị, phân biệt đối xử đối với người chuyển giới tính và gia đình họ.
- Tôn trọng và bảo đảm thực hiện quyền của người chuyển đổi giới tính.
- Việc chỉnh sửa thông tin hộ tịch của người chuyển đổi giới tính sau khi được công nhận giới tính mới sẽ không làm thay đổi các quyền và nghĩa vụ pháp luật mà người đó có trước khi chỉnh sửa thông tin.
Khi đã có Luật, người chuyển giới sẽ được tư vấn, hỗ trợ về tâm lý, y tế trước, trong và sau khi thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính. Họ được tôn trọng, bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín, bí mật cá nhân và các quyền riêng tư khác; được bảo đảm quyền học tập, lao động và hòa nhập gia đình, xã hội sau khi thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính; không bị bắt buộc phải triệt sản khi phẫu thuật bộ phận sinh dục, trừ trường hợp tự nguyện; được bảo đảm các quyền khác theo quy định của Hiến pháp và Pháp luật.
Điều kiện đối với người đề nghị chuyển đổi giới tính:
Các hình thức chuyển đổi giới tính và việc cho phép đăng ký thay đổi hô tịch bao gồm:
- Người có giới tính sinh học hoàn thiện, được nhận diện có giới tính khác với giới tính hiện có và đã điều trị nội tiết tố 2 năm liên tục.
- Người có giới tính sinh học hoàn thiện, được nhận diện có giới tính khác với giới tính hiện có và đã điều trị nội tiết tố 1 năm liên tục đã phẫu thuật ngực hoặc bộ phận sinh dục
- Người có giới tính sinh học hoàn thiện, được nhận diện có giới tính khác với giới tính hiện có và đã điều trị nội tiết tố 1 năm liên tục đã phẫu thuật ngực và bộ phận sinh dục
- Người có giới tính sinh học hoàn thiện, được nhận diện có giới tính khác với giới tính hiện có và đã phẫu thuật ngực (không cần trải qua giai đoạn điều trị nội tiết tố).
Những người chuyển giới mong muốn được sống như một người bình thường. Ảnh tư liệu
Điều kiện cơ sở được phép thực hiện kỹ thuật chuyển đổi giới tính:
Bệnh viện điều trị nội tiết: bệnh viện chuyên khoa nội, nội tiết, sản hoặc nam học; có giấy phép hoạt động; bác sĩ có chứng chỉ liên quan
Bệnh viện phẫu thuật ngực: bệnh viện chuyên khoa thẩm mỹ, bệnh viện đa khoa có khoa phẫu thuật thẩm mỹ hoặc phẫu thuật tạo hình; có giấy phép, bác sĩ có chứng chỉ liên quan.
Bệnh viện phẫu thuật bộ phận sinh dục: bệnh viện có khoa phẫu thuật tạo hình, tiết niệu hoặc nội tiết, sản hoặc nam học; có giấy phép hoạt động; bác sĩ có chứng chỉ liên quan
Quy định chuyên môn để nhận diện giới:
- Bệnh viện thành lập hội đồng xác định tâm lý để nhận diện người đề nghị chuyển đổi giới tính có giới tính khác với giới tính hiện có (tối thiểu là 3 người gồm bác sĩ tâm lý lâm sàng, cử nhân tâm lý, bác sĩ chuyên khoa điều trị nội tiết tố sinh dục).
- Có dấu hiệu tâm lý nhận diện người có giới tính khác giới tính hiện có (thử ăn mặc, thích thú đồ chơi khác giới, thích chơi với người khác giới, không thích bộ phận sinh dục mình).
- Hội đồng đánh giá tâm lý theo bảng hỏi và có cơ chế theo dõi đặc tính giới trong 6 tháng.
Các khái niệm liên quan đến xu hướng tính dục (tôi yêu ai).
- Dị tính: là người có xu hướng tính dục với người khác giới (sinh ra là nam thấy hấp dẫn với những người nữ khác hoặc ngược lại).
- Đồng tính: là người có xu hướng tính dục với người cùng giới tính (nam thích nam hoặc nữ thích nữ).
- Song tính: là người có xu hướng tính dục với cả hai giới (sinh ra là nam thấy hấp dẫn với cả những người nữ và những người nam).
Các khái niệm liên quan đến cảm nhận giới (tôi là ai)
- Chuyển giới là người có bản dạng giới khác với giới tính sinh học của mình.
- Chuyển đổi giới tính là quá trình thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính của một người đã có giới tính sinh học hoàn thiện phù hợp với nhận diện giới của họ.
- Bản dạng giới là cảm nhận bên trong của một người về việc họ là nam, nữ, một giới khác, hay kết hợp các giới. Bản dạng giới của một người có thể thống nhất hoặc không thống nhất với giới tính khi sinh ra của họ.
=> Chuyển giới là một khái niệm liên quan đến bản dạng giới, trong khi đồng tính, song tính hay dị tính là những khái niệm liên quan đến xu hướng tính dục.
Các khái niệm liên quan đến xác định lại giới tính, liên giới tính
Xác định lại giới tính là người có khuyết tật bẩm sinh về giới tính hoặc giới tính chưa được định hình chính xác:
- Khuyết tật bẩm sinh về giới tính là những bất thường ở bộ phận sinh dục của một người ngay từ khi mới sinh ra, biểu hiện ở một trong các dạng như nữ lưỡng giới giả nam, nam lưỡng giới giả nữ hoặc lưỡng giới thật;
- Giới tính chưa được định hình chính xác là những trường hợp chưa thể phân biệt được một người là nam hay nữ xét về cả bộ phận sinh dục và nhiễm sắc thể giới tính;
Liên giới tính là trường hợp có giới tính sinh học không xác định rõ là nam hay nữ (còn gọi là giới tính chưa được định hình chính xác).