Đột quỵ não gặp nhiều ở người trẻ, chuyên gia cảnh báo những vấn đề cần chú ý khi thời tiết lạnh

Nguyên nhân gây đột quỵ não ở người trẻ

Theo PGS.TS.Nguyễn Hoàng Ngọc – PGĐ Bệnh viện TWQĐ 108, đột quỵ não trước đây người ta thường nghĩ gặp ở người cao tuổi với các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn chuyển hóa lipid... Đây là những bệnh mạn tính, lâu ngày sẽ dẫn đến vữa xơ động mạch, tổn thương xơ cứng động mạch và tạo ra các điểm yếu... Khi có cơn tăng huyết áp sẽ có nguy cơ cao xảy ra đột quỵ do chảy não, đứt mạch máu não hoặc các huyết khối bít lòng mạch, gây thiếu máu não.

Tuy nhiên, có một loại đột quỵ não rất hay gặp ở người trẻ và thường gây tử vong ngay mà trước đây người ta vẫn cho là bị cảm lạnh. Thực chất đây là tình trạng đột quỵ mà nguyên nhân do dị dạng mạch máu não.

Ở người trẻ không bị tăng huyết áp/đái tháo đường hoặc nếu có bị thì thời gian mắc bệnh cũng chưa đủ gây ra tình trạng xơ vữa động mạch. Trên thực tế, tỉ lệ phát hiện đột quỵ chảy máu não ở người trẻ có nguyên nhân do dị dạng mạch máu não ngày càng nhiều. Chỉ tại Bệnh viện TWQĐ 108, trung bình mỗi ngày cấp cứu 3-4 ca can thiệp mạch não và trong những ngày thời tiết lạnh, khắc nghiệt, tỉ lệ này có thể tăng hơn.

PGS.TS.Nguyễn Hoàng Ngọc cho hay: Bệnh viện TWQĐ 108 là tuyến cuối nên chỉ các ca bệnh nặng sẽ được chuyển đến cấp cứu, nhưng thực tế tại các bệnh viện tuyến dưới mà Bệnh viện TWQĐ 108 đã đào tạo cấp cứu đột quỵ, cũng đã điều trị được các ca đột quỵ nhẹ. Như vậy tỉ lệ đột quỵ não do dị dạng mạch máu não ở người trẻ không phải là ít.

Dị dạng mạch máu não có nguy hiểm không?

PGS.TS.Nguyễn Hoàng Ngọc cho biết, dị dạng mạch máu não thường gặp hai dạng: Phồng động mạch não và thông động tĩnh mạch não (AVM). Hai dạng bệnh này có mức độ nguy hiểm cấp tính khác nhau.

- Với dị dạng phình động mạch não: Chúng ta có thể hình dung như chiếc xăm xe bị phồng lên. Đây là điểm yếu của động mạch, có thể gây chèn ép các tổ chức mô não và hệ thống thần kinh xung quanh. Nếu ở người bệnh tăng huyết áp thì chỉ cần có cơn tăng huyết áp sẽ có nguy cơ vỡ túi phình mạch não sẽ gây xuất huyết não. Còn với người không bị tăng huyết áp, nếu có yếu tố ngoại cảnh thì điểm yếu đó cũng có nguy cơ bị vỡ, sẽ khiến máu chảy ồ ạt trong não, gây ra bệnh cảnh rất nặng trong não. Não là một hộp kín, khi máu chảy ra khỏi lòng mạch với khối lượng ngày một tăng lên sẽ gây tăng áp lực sọ và gây đột quỵ, tử vong ngay do suy hô hấp, PGS. Nguyễn Hoàng Ngọc giải thích.

Thế nhưng cũng có hệ chảy máu rỉ rả hoặc dị dạng mạch máu não có những tiền triệu như đau đầu do máu thấm ra khỏi lòng mạch. Lúc này bệnh nhân có biểu hiện đau đầu rất nhiều và đau trước những ngày mạch máu bị vỡ. Giai đoạn này nếu người bệnh quan tâm, đi khám sẽ được phát hiện và can thiệp kịp thời túi phồng, nguy cơ vỡ sẽ được giải quyết.

- Với dị dạng thông động tĩnh mạch não (AVM): Bệnh xảy ra khi quá trình phát triển của hệ thống mạch máu não gặp bất thường, tạo ra tình trạng thông giữa động mạch não và tĩnh mạch não.

Bình thường cấu trúc của mạch máu não rất tuần hoàn: Hết động mạch sẽ đến mao mạch, hết mao mạch sẽ đến tĩnh mạch, nhưng ở dị dạng AVM thì từ động mạch sẽ sang ngay tĩnh mạch. Do không có cấu trúc đầy đủ, mạch máu trở thành đám rối mà không qua mao mạch gây ra các điểm yếu ở những mạch nối.

Thêm một điểm yếu nữa nên vấn đề kiểm soát cầm máu khi xảy ra chảy máu não trong AVM rất phức tạp. Ở người chỉ có túi phình, khi được phát hiện sớm, bác sĩ sẽ nút điểm phình, còn với AVM bị chảy máu thì rất khó xử lý. Nếu nút động mạch lại thì sẽ giải quyết được động mạch đó nhưng lại gây tắc mạch khác gây hoại tử vùng não khác cũng rất nguy hiểm. Do đó AVM là một bệnh lý phức tạp cần điều trị bằng đa mô thức.

Phòng ngừa biến chứng đột quỵ do dị dạng mạch máu não

Dị dạng mạch máu não là một lý bệnh bẩm sinh, do đó không phòng được bệnh. Tuy nhiên, với sự phát triển của y học hiện đại, dị dạng mạch máu não có thể được chẩn đoán và phát hiện sớm, từ đó giúp điều trị và chăm sóc bệnh nhân thuận lợi, phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.

Trước hết, đột quỵ do dị dạng mạch não thường gặp ở người trẻ, đặc biệt là AVM. Dị dạng động tĩnh mạch sẽ phá hủy tổ chức não theo thời gian và sẽ biểu hiện triệu chứng khi người bệnh ở một độ tuổi nào đó.

Đối với dị dạng phình mạch não ở người cao tuổi cũng có nhưng với tỉ lệ rất nhỏ. Người bị dị dạng động tĩnh mạch não có thể không biểu hiện bất kỳ triệu chứng gì cho đến khi vỡ mạch chảy máu não, nhưng cũng có khi dị dạng động tĩnh mạch không biểu hiện triệu chứng cho đến tuổi trung niên. Thường bệnh sẽ ổn định đến cuối đời mà ít khi xảy ra biến chứng. Do không có nhiều triệu chứng nên hầu hết các ca bệnh không được phát hiện. Khoảng 50% người bệnh chỉ được phát hiện dị dạng động tĩnh mạch não khi bị chảy máu não.

PGS.TS.Nguyễn Hoàng Ngọc cho biết: Các trường hợp dị dạng phình động mạch thường không có triệu chứng, nhưng với các trường hợp AVM sẽ gây ra các cơn động kinh rất nhiều. Do đó bệnh nhân có tiền sử bị động kinh cần phải được sàng lọc sớm hoặc với các trường hợp đau đầu dữ dội ở một vị trí nhất định, đau đầu kèm theo nôn, co giật... thì cần đi cấp cứu ngay.

Để phát hiện sớm có bị dị dạng mạch máu não hay không có thể:

- Thực hiện các can thiệp như chụp mạch máu não: Phương pháp này phải đưa thuốc cản quang vào động mạch để thu được hình ảnh rõ ràng của mạch máu não, giúp bác sĩ có thể nhận diện được điểm bất thường. Tuy nhiên, thuốc cản quang có thể gây dị ứng, nặng có thể sốc phản vệ hoặc có biến chứng khác như rối loạn chức năng thận... Do đó vấn đề chỉ định cho chụp mạch rất hạn chế.

- Chụp cộng hưởng từ 3.0 Tesla: Phương pháp này không cần tiêm thuốc cản quang, chương trình của máy sẽ giúp bác sĩ sơ bộ nhìn ra được các dị dạng qua 3D, nếu thấy có nghi ngờ dị dạng, mới chỉ định tiếp chụp mạch và can thiệp sớm.

Do đó để phát hiện dị dạng mạch máu não sớm hiện nay không quá khó. Thực tế lâm sàng có rất nhiều bệnh nhân qua chụp cộng hưởng từ đã phát hiện được và xử lý sớm mang lại kết quả điều trị sớm. Từ đó giúp điều trị và chăm sóc bệnh nhân thuận lợi, phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.

PGS.TS.Ngọc khuyên: Đối với thời tiết cuối năm và đầu năm thường lạnh, nhiệt độ thay đổi thất thường, nguy cơ đột quỵ rất cao.

Mạch máu cũng theo cơ chế thông thường là nóng nở ra lạnh co lại. Khi bị lạnh lòng mạch bị thu hẹp dẫn đến lưu lượng máu đến não kém. Mạch máu co lại dễ làm tăng huyết áp, tăng áp lực trong lòng mạch. Với những người đã có xơ vữa động mạch, dị dạng mạch máu não sẽ càng có nguy cơ cao đột quỵ khi thời tiết lạnh.

Do vậy, để phòng ngừa đột quỵ, người có yếu tố nguy cơ cao cần:

• Luôn giữ ấm cơ thể, ngủ trong phòng kín gió.
• Tránh để nhiễm lạnh đột ngột khi thức dậy từ phòng ấm, kín bước ra ngoài.
• Lưu ý thời điểm dễ xảy ra các cơn đột quỵ là lúc nửa đêm, rạng sáng.
• Người mắc bệnh mạn tính cần kiểm soát các yếu tố nguy cơ như huyết áp, mỡ máu, đường huyết. Phải luôn ghi nhớ uống thuốc đúng đều và đủ.
• Tránh lạm dụng rượu bia vì chất cồn lưu lại trong máu lâu khi thời tiết lạnh, do khả năng bài tiết qua đường mồ hôi giảm khiến huyết áp tăng cao, dễ dẫn đến đột quỵ.

Khi phát hiện người có dấu hiệu đột quỵ, tuyệt đối không sơ cấp cứu bằng cách cạo gió, xức dầu, chích máu mười đầu ngón tay, chân hoặc di chuyển quá mạnh... cần đặt bệnh nhân nằm ngửa nơi thoáng mát và ngay lập tức gọi cấp cứu đưa đến cơ sở y tế gần nhất, không làm lỡ mất 'giờ vàng' để cứu bệnh nhân, tốt nhất là trong vòng 3-4 giờ sau cơn đột quỵ...