Phong ôn là một loại bệnh tân cảm do gió ấm mùa xuân gây nên. Các danh y xưa kia đã phân loại bệnh ở vệ phận, khí phận, dinh phận và huyết phận để dùng bài thuốc thích hợp với thể bệnh khi điều trị cho từng người.
Bệnh ở vệ phận
Khi mới bị bệnh: đau đầu mình nóng sợ lạnh hơi khát nước, rêu lưỡi trắng mỏng. Mạch phù sác. Dùng Ngân kiều tán: liên kiều 40g, kim ngân hoa 40g, cát cánh 24g, bạc hà 24g, ngưu bàng tử 24g, trúc diệp 16g, sinh cam thảo 20g, kinh giới tuệ 16g, đạm đậu sị 20g. Các vị tán giập, mỗi lần uống dùng 20g, thuốc nấu với rễ lau tươi, khi nước sôi bốc mùi thơm thì rót uống dần. Ngày uống 3-4 lần (bệnh nặng), hoặc 2-3 lần (bệnh nhẹ).
Nếu chỉ ho, mình không nóng lắm, miệng hơi khát thì dùng Tam cúc ẩm: hạnh nhân 20g, liên kiều 6g, bạc hà 3g, tang diệp 10g, cúc hoa 4g, cát cánh 8g, cam thảo 3g, rễ lau 8g, nước 500ml sắc còn 200ml, chia uống 2 lần trong ngày. Gia giảm: phổi nóng dữ, gia hoàng cầm 8g để thanh nhiệt
Khát dữ, gia thiên hoa phấn 8g để sinh tân chỉ khát.
Bệnh 2-3 ngày không khỏi, thở khò khè là táo nhiệt đốt khí phận, gia thạch cao tri mẫu đều 8g để thanh phế nhiệt.
Lưỡi đỏ sẫm, về đêm sốt cao là tà mới nhập lý gia huyền sâm 10g, tê giác 6g để thanh dinh nhiệt. Khi đã vào huyết phận thì bỏ bạc hà, rễ lau là thuốc giải biểu, rồi gia mạch môn 6g, sinh địa 8g, ngọc trúc 4g, đơn bì 6g để lương huyết, hộ âm.
Bệnh ở khí phận
Biểu chứng đã giải, rêu lưỡi hơi vàng, người bứt rứt khó chịu, nằm ngồi không yên dùng Chi tử sị thang: chi tử 14 quả (chẻ ra), hương sị 4 vốc (bỏ trong túi lụa). Sắc uống.
Bệnh phong ôn nhiệt tụ ở phế vị làm ho hen khó thở, mình nóng khát nước, lưỡi đỏ rêu vàng. Mạch sác. Dùng Ma hạnh câm thạch thang: ma hoàng (bỏ mắt) 160g, hạnh nhân 50 hạt, cam thảo nướng 80g, thạch cao 320g (giã nát đùm vào túi lụa). Nước 700ml, trước nấu ma hoàng cạn còn 500ml hớt bỏ bọt rồi cho các vị kia vào sắc còn 200ml, lọc bỏ bã. Uống ấm mỗi lần 100ml.
Bệnh phong ôn, mình nóng đổ mồ hôi, tâm phiền, miệng khát, mặt đỏ, sợ nóng. Mạch hồng. Dùng Bạch hổ thang: thạch cao 40g (giã nát đùm trong túi lụa), tri mâu 24g, cam thảo sống 8g, gạo tẻ 6 vốc. Nước 1 lít sắc còn 400ml chia uống ấm 3 lần trong ngày.
Bệnh ở dinh phận
Bệnh phong ôn lưỡi đỏ sẫm không rêu, tối đến thì nóng, không khát. Mạch sác. Đây là ôn tà đã nhập vào dinh phận. Dùng Thanh dinh tang: tê giác 12g, sinh địa 20g, huyền sâm 12g, trúc diệp tâm 8g, mạch môn 12g, đan sâm 8g, kim ngân hoa 12g, liên kiều tâm 8g. Nước 1 lít sắc còn 400ml, uống 3 lần trong ngày.
Can chủ cân thuộc phong, nhiệt tà đốt ở trong nên làm phong động gây tay chân co giật, thần khí hôn mê, mình nóng miệng khát. Đó là lý nhiệt hoả đốt cháy bên trong. Dùng Linh dương câu đằng thang để lương can tức phong, và Chí bảo đơn để thanh nhiệt khai khiếu.
Linh dương câu đằng thang: sừng dê rừng 6g (chẻ vụn), lá dâu 8g, xuyên bối mẫu 16g, sinh địa 8g, câu đằng 12g, cúc hoa 12g (để riêng cho vào sau), bạch thược 12g, phục thần 12g, cam thảo sống 3g, trúc nhự 12g. Sắc uống .
Chí bảo đơn: tê giác (chẻ vụn) 40g, chu sa 40g (phi), hổ phách nghiền 40g, đại mạo 40g (chẻ vụn), ngưu hoàng 20g, xạ hương 20g, giấy vàng thếp 10 tờ. Tất cả giã nhuyễn lấy nước cơm làm chất dính luyện hoàn bằng ngón tay để dùng dần.
Bệnh ở huyết phận
Nhiệt tà tại dinh phận không giải được sẽ nhập vào huyết phận, đốt hao tân dịch. Phép chữa là phải lương huyết, tán huyết làm chủ. Nếu như nhiệt tà mạnh lấn hơn thì dùng Tê giác địa hoàng thang và Đào nhân thừa khí thang để thanh nhiệt tán ứ.
Tê giác địa hoàng thang: sinh địa 40g, bạch thược sống 12g, đơn bì 12g, sừng tê ngưu 12g, sắc 2 lần, chia uống 3 lần trong ngày.
Đào nhân thừa khí thang: đại hoàng 20g, mang tiêu 8g, đào nhân 12g, bạch thược 12g, đan bì 12g, đương quy 12g. Nước 1 lít sắc còn 400ml chia uống 3 lần trong ngày.
Còn âm hư nhiều hơn thì dùng Tiêu định phong châu thang: lòng đỏ trứng gà 1 quả dùng sống, a giao 8g, quy bản 24g, thịt con trai (hoặc con hàu) 12g, đồng tiện 200ml. Nước 800ml nấu với quy bản và thịt con trai, nước còn 300ml, lọc bỏ bã, rồi cho a giao (cắt vụn) vào để trên lửa quấy tan, lại cho lòng đỏ trứng quấy đều rồi cho 200ml, đồng tiện vào, uống hết 1 lần, Tác dụng: cứu âm dịch dưỡng chính khí.
Nếu âm hư mà nhiệt tà hừng lên phải thanh nhiệt dưỡng âm dùng Hoàng liên a giao thang: hoàng liên 16g, hoàng cầm 4g, a giao 12g, bạch thược 4g, lòng đỏ trứng gà 2 quả. Nước 1 lít, trước sắc với hoàng cầm, hoàng liên, thược dược còn 400ml, lọc bỏ bã rồi cho a giao vào quậy tan, lại cho lòng đỏ trứng vào quấy đều chia uống 2 lần trong ngày.
Lương y Nguyễn Minh