Tại Đông Ngạc, Bắc Từ Liêm có một vị lương y tuổi đã 74, ông giỏi về chữa bệnh ngoài da (viêm da cơ địa, vẩy nến, á sừng, mề đay…). Dân làng trên phố dưới gọi bằng cái tên Thầy Khoái. Đó là lương y chuyên sâu Vũ Văn Nhiệm, người kế tục đời thứ 8 của dòng họ Vũ Văn chuyên bốc thuốc trị bệnh cứu người.
Mấy chục năm kế nghiệp gia truyền, là Chi hội trưởng chi hội I, UV BCH Hội Đông Y Bắc Từ Liêm, lương y Vũ Văn Nhiệm đã nhận được rất nhiều bằng khen, giấy của lãnh đạo thành phố, Hiệp hội Đông Y. Nhưng cuộc sống hiện đại, công nghệ thông tin đặt vị lương y Vũ Văn Nhiệm và đặt ra câu hỏi làm thế nào để giữ các giá trị của y học cổ truyền?
Những chuẩn mực cổ xưa
Sáu bẩy mươi năm trước, đất Hoàng Hóa, Thanh Hóa có dòng họ Vũ Văn nổi danh nghề thuốc. Kế nghiệp tổ truyền, ông nội của lương y chuyên sâu Vũ Văn Nhiệm vẫn dặn con cháu: “hiểu đạo Nho, thông đạo Thuốc”. Lời ấy, vị lương y già còn nhớ.
Xưa từ các vị thuốc Đông y, như Hồng Hoa, Đào Nhân, Thiên Hoa Phấn, Bạch Truật… đến kinh mạch, lục phủ ngũ tạng, các bài thuốc đều được viết bằng chữ Nho. Không hiểu, không biết chữ làm sao kê đơn bốc thuốc được?
Nhưng đấy mới là lý thứ nhất. Trong giáo lý nhà Nho có Kinh Dịch với sự cân bằng giữa con người với tự nhiên, giữa âm với dương, lại có ngũ hành tương sinh, tương khắc. Ứng dụng vào dùng thuốc, khi gặp bệnh nhân dương thịnh thì thanh nhiệt (nếu bệnh trong cơ thể), giải biểu (nếu tà nhiệt ở ngoài). Nếu gặp âm thịnh thì cần ôn ấm, hay tân ôn giải biểu (nếu hàn tà còn ở ngoài). Tất cả phải để người bệnh cân bằng với tự nhiên theo đúng Tam tài (trời, đất và con người), tuyệt đối không thể làm khác.
Sách Đại học (kinh điển Nho gia) cho rằng muốn hiểu thì phải suy đến cùng xét đến cùng sự việc (cách vật trí tri). Ứng dụng vào Đông Y cũng có lý riêng, đơn cử như ngứa lở ngoài da (viêm da cơ địa, mề đay, vẩy nến,…) gốc bệnh lại nằm sâu trong can (gan), phế (phổi) và tỳ. Chữa bệnh phải đưa thuốc vào nội tạng để nâng vệ khí (sức đề kháng của cơ thể) đẩy lui tà khí (mầm bệnh).
Đó mới là đạo lý dùng thuốc, còn đạo lý lương y? Lương y trước phải là quân tử lo trước cái lo của người bệnh, vui sau cái vui của người bệnh. Một chén cháo giúp bệnh nhân lúc đói lòng, lắng nghe để hiểu rõ bệnh tình, biết tri thức vùng miền để điều chỉnh thuốc cho hợp cơ địa bệnh nhân… Tất cả là “nhân”, “tri” thầy thuốc cần có.
Nhưng bước vào thời online, những chuẩn mực cổ xưa rạn vỡ. Người ta gõ tìm kiếm trên google, các trang mạng xã hội để tư vấn bệnh; nhiều người bệnh đặt mua thuốc Đông y qua mạng xã hội.
Không “tứ chẩn”, lương y thành lạc lõng
Nhiều doanh nghiệp kinh doanh thuốc Đông y online ra đời, nhiều bạn trẻ khởi nghiệp online với nghề thuốc. Đông y đến gần hơn với cộng đồng, người dân dần biết hơn đến khái niệm dùng dược thảo hay sử dụng các giá trị tự nhiên để điều trị bệnh. Chỉ có điều, việc gì cũng có hai mặt.
Từ sức mạnh truyền thông, marketting, nhiều bệnh nhân đã thay thói quen mua thuốc kháng sinh bằng việc mua thuốc Đông y qua các trang mạng xã hội. Dẫn lời sách thuốc cổ, vị lương y già Vũ Văn Nhiệm cho biết: chữa bệnh cho một trẻ em khó bằng mười người lớn, chữa cho một phụ nữ khó bằng mười nam giới; người bắc có cơ địa khác với người nam, miền biển khác với núi rừng. Ông kết luận: “không có một đơn thuốc duy nhất cho những người chung một bệnh”.
Bốc thuốc online, kết quả là một bài thuốc dùng cho rất nhiều bệnh nhân. Thuốc không được phối nhũ, các vị không được căn chỉnh cho hợp với từng người. Kết quả là tính công hiệu của những bài thuốc gia truyền giảm hẳn.
Còn nữa, thầy thuốc nắm bệnh lý, cơ địa bệnh nhân qua tứ chẩn: vọng, văn, vấn, thiết, từ đó mới kê đơn, bốc thuốc. “Vọng” - nhìn, lương y nhìn da, mũi, miệng đoán được bệnh trong gan phổi, nhìn người bệnh nắm bắt bệnh lý. Văn - nghe người bệnh nói nhằm nắm nguồn cơn bệnh sinh, thấu hiểu nỗi khổ của bệnh nhân. Vấn - hỏi củng cố các thông tin bệnh lý. Cuối cùng là thiết - sờ nắn, xét đoán bộ mạch.
Lương y Vũ Văn Nhiệm thăm khám bệnh nhân
Tứ chẩn cũng là sợi dây liên kết giữa lương y và người bệnh. Mua thuốc online sợi dây liên kết đó không còn. Chưa kể đến việc nhân viên tư vấn bán hàng kê nhầm đơn, bốc nhầm thuốc vì chưa được đào tạo căn bản về Đông y.
Hậu quả là chính người bệnh thiệt thòi, những giá trị y học cổ truyền bị xói mòn, niềm tin cộng đồng vào Đông y thuyên giảm. Trong trường hợp này, người đau nhất là những lương y kế nghiệp gia truyền.
Đầu tháng 10/2018, Sở Y tế Hà Nội, Hiệp hội Đông y thành phố Hà Nội có tọa đàm “Đưa thầy thuốc y học cổ truyền vào trạm y tế”. Những tín hiệu tích cực từ hội nghị khiến vị Lương y già vui hơn ai hết. Ông bảo: “Đó là cơ hội để chúng tôi đến gần hơn với cộng đồng; cộng đồng hiểu hơn về triết lý, công hiệu của những bài thuốc trăm, ngàn năm tuổi”.