Nhiều năm trở lại đây, rất đáng mừng khi nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật ở nước ta đã từng bước tiếp cận và đi sâu về đề tài “giới tính thứ ba” (người đồng tính nam/ nữ, song tính luyến ái, hoán tính/chuyển đổi giới tính) giúp cho cộng đồng giới tính thứ ba có cái nhìn lạc quan hơn với xã hội, xóa những rào cản và sự kỳ thị giữa con người với con người. Nhưng bên cạnh các tác phẩm được đón nhận, không ít tác phẩm còn để lại dư âm buồn...
Một tác phẩm trong bộ ảnh The pink choice - Yêu là yêu của Maika Elen.
Những tác phẩm xuất sắc
Một số nghệ sĩ trong giới văn học cho rằng, tác phẩm đầu tiên về đề tài đồng tính gây được sự chú ý của dư luận là tiểu thuyết Một thế giới không có đàn bà ra đời năm 1999 của nhà văn Bùi Anh Tấn. Tiểu thuyết này đã đặt ra một câu hỏi lớn khiến người đọc phải suy nghĩ và kiểm điểm lại chính mình trước vấn đề đồng tính: “Người đồng tính, họ đáng thương hay đáng bị căm ghét? Con đường nào đã dẫn dắt họ đến với thế giới đó?”. Mặt khác, tiểu thuyết này đã truyền đi thông điệp không phải cứ đồng tính là xấu xa, thấp hèn, là ăn chơi sa đọa và trụy lạc. Bởi thế, Một thế giới không có đàn bà đã nhận được giải A trong một cuộc thi do Hội Nhà văn Việt Nam kết hợp với Bộ Công an tổ chức năm 2002. Sau đó 1 năm, tiểu thuyết này đã được chuyển thể thành phim truyện dài 10 tập.
Sau Một thế giới không có đàn bà của Bùi Anh Tấn đã có không ít những tác phẩm về đề tài đồng tính gây được tiếng vang như: tiểu thuyết Nháp và Kín của Nguyễn Đình Tú, Lạc giới (Thủy Anna), Đời callboy (Nguyễn Ngọc Thạch)... Đặc biệt, vở kịch hình thể Được là chính mình của đạo diễn trẻ Bùi Như Lai. Thông qua nghệ thuật múa đương đại và không gian sân khấu, vở kịch đưa khán giả bước vào thế giới nội tâm của cô gái trẻ khi rời bỏ hình ảnh người phụ nữ đầy quyến rũ để thực hiện khát khao cháy bỏng trở thành một người đàn ông. Vở kịch đã truyền tải đến người xem sự đau đớn trong tâm hồn, sự giằng xé của cô gái bởi sự kỳ thị, ghẻ lạnh từ gia đình và xã hội đối với người đồng tính. Nhưng vượt lên tất cả, cô gái trẻ đã quyết định sống với giới tính thật của mình. Bên cạnh đó, không thể không nhắc tới bộ ảnh The pink choice - Yêu là yêu của Maika Elen (tên thật Nguyễn Thanh Hải) đoạt giải Nhất ảnh báo chí thế giới 2013. Bộ ảnh này Maika Elen thực hiện kỳ công, đầy gian khổ. Nhưng có như thế thì The pink choice - Yêu là yêu mới đạt được giá trị bởi hầu hết những bức ảnh ghi lại khoảnh khắc đời thường, là tình yêu và cách quan tâm, chăm sóc nhau của những đôi đồng tính đầy nhân văn.
Và gần đây nhất, tháng 3/2014, bộ phim tài liệu có độ dài 90 phút Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng - đạo diễn Nguyễn Thị Thắm ra mắt khán giả, gây sự quan tâm đặc biệt của xã hội. Bộ phim kể về một gánh hát rong có hơn 30 thành viên và họ đều là những người đồng tính nam. Phim không “câu nước mắt” khán giả bằng cách lên gân hay cường điệu hóa hoặc soi mói vào thân phận những người đồng tính. Từ đầu đến hết bộ phim tài liệu này, người xem không nhìn thấy bất cứ hình ảnh ủy mị hay khóc lóc, than vãn của những người đồng tính. Ngược lại, dù cuộc sống khó khăn và vất vả, tất cả vẫn luôn lạc quan và vui vẻ, yêu đời. Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng đại diện cho điện ảnh Việt Nam tham dự nhiều Liên hoan phim quốc tế trên thế giới, để lại nhiều ấn tượng và gặt hái được không ít giải thưởng, trong đó có giải tại Liên hoan Phim tài liệu Đông Nam Á Chopshots Indonesia hạng mục Special Mention...
Và các “cục sạn” trong điện ảnh
Các tác phẩm nói trên được công chúng đón nhận vì có góc nhìn khách quan, tôn trọng và đầy thiện cảm với cộng đồng giới tính thứ ba. Nhưng bên cạnh đó, thực tế thời gian qua có không ít tác phẩm (chủ yếu là điện ảnh) thể hiện về người đồng tính còn lệch lạc, thiếu chuẩn mực, người đồng tính có khi còn được gài vào tác phẩm để chọc cười cho thiên hạ.
Đơn cử, cuối năm 2014, phim chiếu rạp có doanh thu phòng vé cao là Để mai tính 2. Xem xong cảnh “chị Hội” (diễn viên Thái Hòa thủ vai) tại nhà giam và muốn đổi sang phòng nữ nhưng sau đó lại đổi ý vì được ở cùng phòng với một tù nhân nam đẹp trai, khiến nhiều người hiểu lầm rằng người đồng tính sẵn sàng ở tù vì nhu cầu sinh lý của mình. Cảnh này, nhà sản xuất và đạo diễn phim cho rằng “không đáng bàn cãi” vì rất bình thường, tuy nhiên đây là cảnh nhằm mục đích gây cười cho khán giả. Vậy thì, chọc cười khán giả bằng giới tính khác biệt của người khác có phải là cái đích của nghệ thuật, là nhân văn?! Tờ báo Guardian (Anh) từng có bài viết đánh giá Để mai tính 2, cho rằng phim này có cách khắc họa hình ảnh Hội mang nặng tính châm biếm. Nhân vật Hội bị cho là ăn vận lòe loẹt, thể hiện dục vọng quá lộ liễu, bên cạnh đó là sự uốn éo, mong manh, yếu đuối thái quá, khiến ranh giới giữa câu chuyện về giới tính những hành động đầy bản năng bị xóa nhòa.
Trước đó, năm 2013, cũng là một bộ phim chiếu rạp có sự góp mặt của diễn viên Thái Hòa - phim Tèo Em đem về hàng chục tỉ đồng từ phòng vé đã làm nóng cộng đồng mạng cũng như đời thực. Bộ phim hài, giải trí này đã có một “cục sạn” khiến nhiều người không thể nuốt trôi vì phim có đoạn thoại: “Nếu là chó pê đê sẽ đi kiểu gì, sủa ra sao? Chó ô-môi sẽ đi ra sao, sủa như thế nào?”. Và vì đoạn thoại ấy, những người đồng tính, song tính luyến ái đã phản ứng dữ dội, cuối cùng diễn viên Thái Hòa và đạo diễn phim sau đó phải công khai gửi lời xin lỗi những người thuộc giới tính thứ ba bởi sự xúc phạm!
Từng gây “hoảng loạn” cho làng điện ảnh Việt là Nàng men chàng bóng (2012). Phim khai thác sự “bóng lộ” của nhân vật chính trong phim để làm trò mua vui câu khách và bóp méo giới tính, tình tiết phim thiếu thực tế, phi logic... Thậm chí, phim còn cố gắng câu khách bằng rất nhiều màn hôn hít, những pha tỏ tình với phần thoại thô thiển thật sự làm khán giả “khó nuốt” trôi. Xem phim này, tất cả đều có chung cảm nhận “một thảm họa cho nền điện ảnh Việt” cũng như sự thất bại toàn tập về việc truyền tải cuộc sống của người đồng tính.
Quỳnh Phạm
