Bống hóa ra là một cô bé có tài hội họa thật!
Người phát hiện ra điều này trước nhất là bác Lan, nữ diễn viên cải lương, chị gái bố Bống. Thực ra, lúc đầu bác Lan chỉ thấy hơi là lạ, vì con bé mới học có lớp hai tiểu học mà sao nó lại mê vẽ thế! Nó vẽ như người ta thở, như người ta nhìn, như người ta nghe. Ở trong lớp học, đang trong giờ thầy giảng đoạn văn, chữa bài tập toán, nó cũng vẽ. Nó vẽ các nàng tiên, các cô công chúa, các chàng công tử. Còn ở nhà thì dường như khắp các mặt bàn, bờ tường, mặt tủ, hở chỗ nào có thể vẽ được là có nét vẽ của nó tất. Vẽ như nó đã là họa sĩ thực thụ và đang thực hiện câu châm ngôn của Sanvador Daly họa sĩ thiên tài: "Là họa sĩ, bạn hãy vẽ đi! Vẽ đi!".
 Đây là mẫu, bạn có thể sửa lại ảnh, màu nền, kích cỡ của bảng tùy theo nhu cầu. |
Bố Bống làm nghề gác chắn xe lửa. Dân thợ thuyền chất phác, chẳng biết gì là nghệ thuật, tính tình lại cục mịch, hết giờ làm chỉ có vui với bia, rượu, nói tục không ai bằng và nổi danh chỉ là cái đức kiên trì ngồi chờ ù chi nảy trong ván bài tổ tôm. Mẹ Bống buôn hoa quả Tàu. Quẩn quanh nơi chợ búa, ngoài cái tài dán mác Mỹ lên táo Tàu để bán giá cao ra, chỉ thạo món lên đồng và trò lô đề một ăn bảy. Thấy con gái vẽ nhiều, giấy bút, màu mè bừa bộn, lắm khi mẹ Bống quát tháo mắng mỏ ầm ĩ, coi như mày vẽ vời vô tích sự. Còn bố Bống thì cứ tiện tay là vơ hết tranh vẽ của con gái, để làm giấy nhóm lò rang cơm mỗi sáng. Gặp những lúc như thế, Bống ngồi khóc ti tỉ.
Thương cháu, bác Lan mời ông họa sĩ già tên Phan, người có kiến văn hết sức sâu rộng, nhưng bốn mươi năm nay chỉ chuyên làm một nghề bôi vẽ hóa trang mặt mày tóc tai diễn viên trong đoàn cải lương tới, đưa tranh của Bống cho ông xem để hỏi ý kiến.
Ông họa sĩ Phan xem cả xấp tranh vẽ con chó, con mèo, cây cau, chân dung bố, mẹ Bống thì tặc tặc lưỡi trầm trồ: Chà chà! Vẽ như đồng cỏ đến kỳ nở hoa! Vẽ được lắm, được lắm! Đoạn hỏi: Còn những bức nào nữa, cho ông xem mới nào? Bống đưa cho ông cả tập tranh giấu trong cặp. Ông trố mắt, chỉ từng bức:
- Sao dưới bụng con gà mái mẹ lại có một hàng chấm chấm?
- Đó là tí của nó ạ. Không có tí, gà con bú mẹ sao được ạ.
- Thế con chuột nhắt đứng cạnh cái vòng tròn có hai chóp nhọn là cái gì?
- Là lưng con mèo. Ý cháu là... hỡi tên chuột kia, mi hãy giờ hồn, mèo chưa quay đầu lại đâu!
- Khá lắm! Thế hai người dắt tay nhau đi trong bức tranh này là những ai? Sao một người to một người lại bé tí và đen thui thế?
- Người to là mẹ cháu. Người bé và đen thui là bố cháu
- Sao bố cháu lại bé tí và đen thui thế?
- Tại bố cháu hay cốc đầu cháu. Mấy lỵ cũng có bận say rượu, cầm cái ghế đẩu giơ lên đánh mẹ cháu.
Ông họa sĩ già bật cười. Rồi sau khi tặng Bống một tập giấy crôki, một hộp bút chì màu, một tá bút chì đen, ông quay ra hỏi chuyện bác Lan. Bác Lan nói: Cả gia hệ Bống nhà em chả có ai theo nghề hội họa cả. Bống là nhũ danh, cháu họ Đinh, tên khai sinh là Đinh Minh Yên. Cụ tổ sáu mươi đời theo tương truyền tên Sớm. Kiêng húy kỵ, cả dòng họ khi gặp từ sớm đều đọc chệch thành sủa. Ví dụ: sáng sớm thì nói thành sáng sủa. Gốc gác tổ tiên là nông dân ở đất Hoa Lư, theo vua Lý Công Uẩn dời đô về đất Thăng Long, rồi chuyển từ nghề nông sang nghề công, nghề thương cho hợp cảnh phố phường. Gốc cội nào thì cũng xù xì ngộc nghệch. Cụ tổ thế nào, con cháu cũng thế. Cả dòng họ chẳng ai đỗ nổi cái bằng tú tài, chứ đừng nói cử nhân, tiến sĩ. Giỏi giang, mở mày mở mặt với thiên hạ là cụ nội Bống, thì cũng chỉ giữ chân tài xế xe lửa từ hồi Pháp thuộc. Có chút tiếng tăm là ông nội làm thợ rèn, nghe nói đã rèn cái tăm pông ở đầu máy xe lửa, bền chắc ngang với cái mà nền công nghiệp Pháp hiện đại rèn đúc được, nên đã được đem đi bày ở Đấu xảo Hà Nội năm 1931. Thế còn các cô tức em gái bố Lít của Bống? Cũng vậy thôi. Cô Phương mở hiệu trang điểm cô dâu. Cô Lanh là chủ shop may mặc thời trang. Nghĩa là chẳng có ai làm nghề dính dáng đến nghệ thuật cả!
- Thế còn cô, nghệ sĩ hát cải lương?
Ngắt đoạn câu chuyện của bác Lan, ông họa sĩ hỏi, bác Lan cười nhè nhẹ:
- Em kể bác nghe. Mọi sự đều là tình cờ. Em dẫn một con bạn tên Thúy đi thi vào trường nghệ thuật ca kịch dân tộc. Thúy mê cải lương, nhưng nhát. Thi vấn đáp xong, nó chạy ra, ôm chầm lấy em, khóc tu tu vì sợ trượt. Em lựa lời khuyên giải nó. Lát sau, vừa đứng dậy định dắt nó về thì một ông béo như ông Di Lặc trong ban giám khảo từ trong buồng hỏi thi đi ra, chỉ tay vào em, gọi: Mời cô vào. Em cuống lên, lắc đầu lia lịa. Ô hay! Em có xin dự thi đâu ạ! Ông nọ cười: "Thì mời em cứ vào!" Em vào. Ba ông giám khảo ngồi chễm chệ nhìn em. Một ông nói: Qua những câu em nói với bạn Thúy của em, chúng tôi phát hiện thấy em có một chất giọng rất quý, nên mời em vào thi thử. Rồi tiếp: "Giờ, em diễn một tiểu phẩm đi!" Tiểu phẩm là cái gì? Em chẳng biết. May, lúc ấy thấy ông Di Lặc, thế là em chợt nhớ tới ông bán kẹo kéo gầy còm ở ngõ chợ nhà em. Thế là em đóng luôn vai ông này. Em làm điệu bê cái bàn kẹo kéo rồi hát: "Hỡi ai đau yếu sài mòn. Mua xu kẹo kéo béo tròn cối xay". Cả ban giám khảo, nhất là ông Di Lặc, cười như nắc nẻ. Em trúng tuyển một cách tình cờ như thế, chả hiểu có phải là vì có năng khiếu nghệ thuật hay không. Cái Bống liệu nó vẽ có thành tài không mà sao nó ham quá thế không biết, hở bác!
*
Bống ham vẽ quá. Trừ lúc ngủ, lúc ăn hay bận bịu với công việc nội trợ giúp mẹ ở nhà, lúc nào cũng thấy trong tay Bống không là cái bút chì thì cũng là viên phấn, cái que. Bống vẽ trên giấy, trên bảng, trên đất. Bống vẽ như có sự thôi thúc từ bên trong, như chỉ có một mục đích duy nhất là sống để... vẽ, là để biểu hiện mình. Bống vẽ mê mải. Vẽ như một họa sĩ thực thụ mà nào Bống có biết mình đang dấn thân vào một bộ môn nghệ thuật lớn, một nghệ thuật lấy thị giác làm căn bản, một nghệ thuật rắc rối bậc nhất, vì phân chia ra không biết bao nhiêu trường phái, nào cổ điển, lập thể, ấn tượng, nào dã thú, trừu tượng, đa đa... Một nghệ thuật đã sản sinh ra các danh họa vĩ đại, như Leonardo da Vinci, Michlangelo, Raphael, Pablo Picasso, Sanvador Daly, như Từ Bi Hồng, Tề Bạch Thạch... Mà nào Bống đã biết tới lời khuyên của các bậc tiền nhân: Thói lười biếng sẽ chẳng sinh ra kiệt tác đâu, là họa sĩ thì hãy vẽ đi! Là họa sĩ, bạn không phải diễn giải, bạn hãy vẽ đi! Vẽ đi!
Chẳng một ai dạy bảo, Bống cứ vẽ. Vẽ theo con mắt mình nhìn và trái tim yêu ghét của con trẻ mách bảo. Vẽ như một niềm vui được hít thở không khí trong lành, được ngắm nhìn mọi người, được tiếp xúc với thiên nhiên tạo vật trong một không gian tràn ngập ánh sáng. Vẽ như đồng cỏ đến kỳ nở hoa. Mà lạ chưa. Thì chính ông họa sĩ Phan chẳng đã phải kinh ngạc khi xem bức tranh Bống vẽ bố Bống mẹ Bống đó thôi. Bống đã mang tố chất nghệ sĩ sáng tạo khi dùng hình sắc xung quanh để bộc lộ tình cảm, và khi hình sắc xung quanh không còn đủ để biểu đạt, thì Bống sẵn sàng bóp méo chúng, hoặc tô cho chúng những sắc màu dị thường.
Như tất cả các gia đình lao động, bố Lít gác chắn xe lửa và mẹ Phít buôn hoa quả, đâu có biết đến việc học hành và thiên tư của con cái mình! Thảng hoặc, thấp thoáng biết được, thì ông bố Bống sẵn sàng trợn mắt nạt nộ: "Ô hay, cái con lỏi này. Lâu nay mày vẫn cứ vẽ đấy à! Vẽ, vẽ, vẽ để ra đời lấy cứt mà ăn à!". Ấy là những buổi Bống đem bích báo của lớp về nhà để trang trí. Từ năm lớp sáu đến lớp mười hai, Bống luôn được bầu là Trưởng ban biên tập báo tường của lớp. Và chẳng năm nào tờ báo tường do Bống trình bày không giành giải cao nhất của toàn trường.
Bố mẹ Bống chẳng biết gì về con gái họ cả. Cũng chẳng biết Bống đã học hết trung học phổ thông và trở thành thiếu nữ từ lúc nào. Ơ này, mày là con Bống nhà tao đấy à? Ông gác chắn say bia rượu, trố mắt nhìn con gái đi học về, ngây đờ ra vì tưởng là ai kể cũng có lý. Vì thật không ngờ vợ chồng thợ thuyền, lái thương khù khì gộc ghệch thế mà đẻ ra được cô con gái tươi đẹp quá! Mười sáu tuổi, Bống cao một mét sáu lăm. Chân dài. Mình thon. Tóc mượt. Hai con mắt lay láy. Cái mũi dọc dừa. Và đôi môi hiển hiện phúc lộc vì có bờ góc gẫy gọn. Gương mặt chỉ có mỗi nét nhang nhác bà buôn hoa quả có tính đồng bóng ở cái cằm hơi lẹm, điểm một nét đặc sắc riêng. Nghệ thuật hóa ra lại tác động trở lại, làm đẹp ngay Bống, hay Bống chính là hiện thân của cái đẹp!
Ông gác chắn xe lửa và bà buôn hoa quả chẳng hề quan tâm gì đến con gái họ cả. Họ đâu có biết con gái họ đã nộp đơn thi và đã đậu với số điểm cao ngất ngưởng vào trường Đại học Mỹ thuật Yết Kiêu, một trường nghệ thuật danh tiếng đã có lịch sử 100 năm, cái lò luyện đã cho ra đời những họa sĩ tên tuổi như Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Mạnh Lân, Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn... Thành ra chiều đó, được tin Bống đậu đại học, ông bố Bống đang ngồi chễm chệ trên cái phản mộc với chai rượu và đĩa lòng lợn tú ụ, mới khề khà:
- Bống đâu! Thế đ. nào mà mày câm như hến thế! Con lão Hàng vàng Bảo Châu, con mụ cầm đồ Bảo Tín, con ông tiến sĩ Lê Minh ở cùng phố đang tức hộc máu ra kia kìa! Thế đ. nào chúng lại trượt vỏ chuối mà mày lại đỗ đánh oạch thế? Cứt nát lại có chóp, hử! Nhà này làm đ. gì có mả làm nghệ thuật mà mày theo đòi, hả con ranh!
*
Bống vào học Đại học Mỹ thuật. Cô bé Đinh Minh Yên trở thành sinh viên trường dạy vẽ đẳng cấp cao nhất cả nước. Ngay năm đầu, Bống được nhận học bổng toàn phần ba trăm nghìn đồng một tháng. Xinh xắn, tính tình mềm mại, nhã nhặn, Bống được nhiều bạn quý mến, kết thân. Lại có cả anh chàng cùng lớp đẹp trai, con nhà giàu, đang là sinh viên mà cổ đeo vòng xích ba lượng vàng, đi xe máy S.H giá trăm triệu, ngày ngày đưa đi đón về.
Mỗi sáng thấy anh chàng vè vè chiếc xe phân khối lớn rẽ vào ngõ, đón Bống đến trường, lại ríu rít bạn bè đến rủ, mẹ Phít vênh vang với chị em phố chợ lắm. Còn bác Lan, nhìn cảnh ấy, lòng không khỏi mừng thầm. Mọi sự thế là đã thuận chiều. Thành ra, chiều ấy, thấy Bống một mình đeo cái ba lô sách, tay cắp giá vẽ, từ trường học trở về, vẻ mặt buồn thiu, bác Lan mới giật thót mình:
- Bống, sao lại lủi thủi một mình thế? Mà mày đang có việc gì buồn bực phải không?
- Cháu chán lắm, bác ạ.
- Sao mà chán? Thôi, sang nhà bác đi!
Ngồi bên nhà bác Lan, Bống vừa rên rỉ vừa khóc ti tỉ. Bác ơi, chả có đứa bạn nào nó chơi với cháu nữa rồi. Cháu chả muốn đi học nữa đâu, bác ạ. Trời tối. Bác Lan vừa nghe Bống nói vừa dọn cơm. Rồi nhìn Bống chép miệng:
- Thôi, nói thế là bác hiểu rồi. Bây giờ ăn cơm với bác đi. Ăn xong, đêm nay bác còn phải đến nhà hát diễn. Cháu có biết đêm nay bác diễn vở gì không? Vở Lục Vân Tiên. Trong vở này, vai Kiều Nguyệt Nga là vai chính, vai nặng. Diễn xong, về, bác sẽ nói chuyện với cháu.
- Ứ ừ, bác nói ngay bây giờ cơ.
- Nói ngay, hả?
- Vâng.
Đặt bát cơm xuống bàn, bác Lan nói từng câu thong thả:
- Nếu thế thì thế này. Minh Yên ơi! Bác gọi tên khai sinh chứ không gọi nhũ danh cháu nữa, để cháu thấy cháu đã lớn rồi. Và từ nay cháu phải nhìn đời như một người trưởng thành.
Nuốt nước bọt, bác Lan tiếp:
- Minh Yên! Bác đã sống quá nửa đời người rồi. Vào nghề diễn viên từ năm hai mươi, có thời đài vinh quang bác đã leo tới đỉnh. Bác đã từng được tôn vinh là giọng ca vàng. Ảnh bác được in trên áp phích quảng cáo. Bác là diễn viên chính, lại kiêm cả dẫn chương trình. Nhưng, cháu có hiểu sau đỉnh vinh quang là cái gì không? Là một con dốc. Nói cụ thể trường hợp bác. Một con diễn viên bạn bác nó ganh với bác. Và còn thiếu gì thủ đoạn mà nó không dùng để dìm dập bác. Chẳng hạn, chồng nó, một thằng nhạc công, về hùa với nó. Bác vào vai diễn, nó giả vờ quên không dạo đàn dẫn, tức là không cho một thanh mẫu để mình lựa chọn hát theo, khiến mình hát lệch giọng đi, là hỏng luôn cả vai diễn rồi!
Nhìn hai con mắt ngơ ngác của Bống, bác Lan chép miệng:
- Minh Yên à, cháu có hiểu không? Vài vai diễn lại bị một lần như thế là đủ tiêu ma cả sự nghiệp xướng ca của đời mình rồi, cháu ạ! Còn cháu, thi hết năm, cháu đỗ đầu, bạn bè xa lánh dần. Chuyện ấy là dễ hiểu thôi. Bạn bè đến với nhau lúc thành công, hiếm lắm. Là nghệ sĩ tức là sống ở môi trường luôn ô nhiễm thói ghen ghét, đố kỵ của đồng nghiệp. Người ta vẫn nói đó. Nghệ sĩ là người chết hai lần, cháu ạ. Một lần chết vì tác phẩm bị người đời quên lãng! Một lần chết vì thói đời ganh ghét tị hiềm của bạn bè! Vậy bây giờ ta nên thế nào?
Ngước lên nhìn bác Lan, hai con mắt ậng nước, Bống khẽ khàng và sụng sịu:
- Cháu chẳng biết thế nào đâu. Thôi, cháu đã thế nào thì nay cháu vẫn thế thôi, bác ạ.
Đã thế nào thì nay lại vẫn thế! Đúng là vậy. Bống lại vẽ. Lại sống, học tập và vẽ hồn nhiên như xưa rày vẫn thế! Tuy nhiên lúc này, nhờ học tập, khiếu năng bẩm sinh của Bống đã phát triển thành một tài năng hội họa thật sự. Và kết quả là năm thứ hai, thứ ba, thứ tư, mỗi năm tài năng một phát lộ thêm, Bống lại bớt đi một số bạn bè. Còn đến năm cuối cùng, Bống đỗ thủ khoa, đội mũ mặc áo khoác cử nhân tuấn tú ở Văn Miếu Quốc Tử Giám, với tác phẩm tốt nghiệp là bức sơn dầu Thiếu nữ kéo vĩ cầm được trưng bày ở Triển lãm toàn quốc, một vinh dự với cả họa sĩ chuyên nghiệp lâu năm; hơn nữa, sau đó bức tranh còn được lưu giữ ở Bảo tàng, thì chẳng còn một mống bạn bè nào đến chúc mừng Bống nữa. Thế đấy, tài năng đi liền với cô đơn như hình với bóng là vậy.
- Thôi, quên bọn bạn bè đại học đi, Bống. Bác nghiệm ra, bạn bè thân thiết vô tư chỉ có ở thời còn học phổ thông thôi. Vả lại, bây giờ cháu đã ra trường. Vấn đề bây giờ là kiếm công ăn việc làm để tự nuôi sống mình và để phát triển tài năng, hiểu chưa!
Bác Lan nói. Mẹ Bống nhìn bác Lan khấp kha khấp khởi:
- Vâng, bây giờ trăm sự em nhờ bác. Công ăn việc làm là thứ nhất. Có nó thì mới tính chuyện chồng con được. Sau nữa mới là chuyện tài năng. Cả nhà này, em thì có cũng như không, bố Lít nó thì thế, dùi đục chấm mắm cáy, biết gì. Cô Phương thì chỉ giỏi trang điểm cô dâu. Cô Lanh chỉ biết buôn bán áo quần. Quen biết rộng rãi chỉ còn bác. Bác thương cháu, dắt dìu cháu từ lúc nó tập tọng biết vẽ. Giờ, bác cầm tay chỉ đường cho cháu, em mang ơn bác suốt đời.
*
Tổng biên tập báo Văn hóa Thủ đô bạn học cũ từ thời phổ thông với bác Lan, tuổi năm mươi, đầu hói như quả dừa, nọng thịt ở cằm đùn một vệt, nheo nheo mắt ngắm bức vẽ minh họa của Bống, chưa để bác Lan trình bày đã gật gật đầu khen: "Có hồn lắm! Có tinh thần lắm! Tinh tế lắm! Óng chuốt lắm!". Và nhổm ngay dậy, nhấc điện thoại bàn, bấm số: "Alố alồ. Mời chị Mấn Thị Rào lên gặp tôi nhé!".
Người đàn bà tên Rào cao lêu đêu, tóc uốn điện xoăn bụt ốc, mặt thười thưỡi như cái lưỡi cày, vai rộng, tướng đàn ông, khoác cái áo thổ cẩm chàm, thêu hoa xanh đỏ tím vàng rờ rợ, bước vào.
- Chị Rào! Đúng là báo ta đang thiếu họa sĩ. Chị nhận cho cháu Đinh Minh Yên về phòng chị nhé. Sau một tháng, nếu làm tốt thì cho ký hợp đồng dài hạn sáu tháng.
Tổng biên tập nói thản nhiên rồi quay sang Bống và bác Lan:
- Giới thiệu với cô Lan và cháu, chị Mấn Thị Rào trưởng phòng hành chính - trị sự. Từ nay, cháu Minh Yên là nhân viên thuộc phòng cô Rào nhé!
Mặt người phụ nữ tên Rào lì lì vô cảm. Hai gò má cao nổi lấm tấm những nốt tàn nhang. Nhận tập hồ sơ của Bống từ tay Tổng biên tập, bà quay lại, hất hàm vào Bống ra hiệu hãy theo tôi, rồi lắp xắp bước ra cửa phòng.
Bác Lan thở phào, nhẹ nhõm, cám ơn Tổng biên tập rối rít, rồi ra về. Ở nhà, mẹ Bống đang ngóng, thấy bác Lan mặt mày tươi rờn, hổn hển chạy lại, hỏi liên tiếp, có được không, có mất nhiều tiền không, bác; rồi nhe răng cười phớn phở: Đấy, bác là tay thầy thước thợ, em biết ngay mà. Bố Bống đang ngồi trước chai rượu, lèm bèm: Đ. mẹ! Không đi làm thì ở nhà chạy chợ với mẹ, lo đ. gì!
Bống đi làm ở báo Văn hóa Thủ đô. Tháng sáu nóng như nung qua, bác Lan hỏi: Đã ký hợp đồng chưa? Bống lắc đầu. Hai tháng qua. Trời đã phảng phất vẻ thu. Bác Lan hỏi, Bống cũng vẫn lắc đầu. Bác Lan bảo: Chắc người ta bận bịu quá!
Cho đến một sáng, mẹ Phít đùng đùng chạy tới đập cửa nhà bác Lan. Bác Lan vội nhảo sang.
- Sao không dậy đi làm, Bống? Ốm à?
Vừa hỏi bác vừa sờ đầu Bống. Bống chống tay ngồi dậy uể oải:
- Từ hôm nay cháu không đi làm nữa!
- Sao thế?
- Cháu không đi làm nữa!
- Nhưng mà tại sao cơ chứ?
- Chán lắm!
- Ô hay, mày nói gì mà lạ thế!
- Bà mặc áo thổ cẩm bà ấy nói: Làm ở đây phải có xe máy đi!
Mẹ Bống giẫy nẩy:
- Khổ quá, bà mặc áo thổ cẩm là bà nào?
Bác Lan nói: Là bà trưởng phòng của nó. Rồi vỗ nhẹ vai Bống:
- Thì mẹ mày sẽ sắm xe máy cho mày! Đi làm đi!
- Không!
- Sao lại thế?
- Đến chỉ rửa ấm chén, quét nhà thôi.
- Ô hay! Sao lại thế được?
- Có ai cho vẽ đâu mà làm!
Ngoài cửa, cô Phương, cô Lanh đã tới. Bố Lít đứng ở cửa buồng, làu bàu: Tao đã bảo rồi, nhà này làm đ. gì có mả làm nghệ thuật!
Cô Phương ngọt nhạt:
- Bống ơi, sao cháu dại thế? Bây giờ chưa được vẽ thì sau này sẽ được. Lúc này, xin được vào cơ quan nhà nước có dễ đâu. May mà có bác Lan, chứ không phải tiền tấn đấy, cháu ạ!
Cô Lanh riết róng:
- Sao mày ăn phải cái gì mà ngu thế! Cốt là vào được cái biên chế đã. Còn nó bảo hót cứt cũng làm, hiểu chưa? Mày có biết biên chế là thế nào không? Là có lương sướng suốt đời. Về già nghỉ hưu cũng có lương. Còn như tao với cô Phương bây giờ là lo hôm nay, còn lo cả ngày mai về già nữa. Ngu vừa vừa chứ ngu thế thì ai chịu được!
Bống vẫn im bằn bặt. Cho tới lúc mẹ Bống xoa đầu con, ngọt ngào: "Thôi, nghe lời bác và hai cô đi! Với lại con còn phải nghĩ tới chuyện lấy chồng nữa chứ!". Thì Bống vụt đứng dậy, mếu xệch miệng, khóc oà:
- Các người có hiểu cho tôi không? Cái người đàn bà mặc áo thổ cẩm ấy là cai ngục! Là kẻ giam hãm, đọa đầy tôi. Đến ngủ mê tôi cũng thấy cái mặt lưỡi cày nanh ác của mụ. Các người có biết hôm qua mụ ấy nói tôi thế nào không? Mụ ấy nghiến răng kèn kẹt, chỉ tay vào mặt tôi, rủa: "Con kia! Tao căm thù mày! Mày là đứa cướp cơm chim của tao. Chỗ của mày lẽ ra là của con tao. Tháng này nó tốt nghiệp trường Mỹ thuật Công nghiệp. Tao đã dấm sẵn chỗ cho nó. Vậy mà mày đến tranh phần của nó! Tao phải vạch vôi vào cái mặt bất lương của mày!".
*
Nghỉ việc ở báo Văn hóa Thủ đô, tất nhiên, sau đó ít lâu nhờ sự quen biết và tài giao tiếp của bác Lan, Bống cũng đã lại đi làm. Bống là họa sĩ vẽ bìa sách ở Nhà xuất bản Trí Tuệ. Rồi tiếp đó làm họa sĩ trình bày ở báo Hoa Phượng đỏ, báo Khăn hồng, Tạp chí Bầu trời, Tập san Thủy tiên... Nhưng ở đâu cũng chỉ được dăm bữa nửa tháng. Cùng lắm là một quý. Và thế là một thời kỳ long đong của Bống đã lại bắt đầu. Ác hại chưa, vì theo luật định, cứ tới lúc các cơ quan sử dụng lao động phải xét để ký hợp đồng dài hạn với Bống là công việc y như rằng bị... tắc tị. Tắc tị vì nhiều lý do không tiện nói ra. Có nơi lý do y xì như ở báo có mụ đàn bà mặc áo thổ cẩm giữ chức trưởng phòng. Còn các nơi khác thì lý do còn đơn giản hơn, nhưng xem ra càng khó nói hơn. Các họa sĩ chủ trì ở những nơi đó khi xem lý lịch và bản sao tác phẩm tốt nghiệp của Bống đều tái nhợt mặt mày. Thì ra họ đều là các họa sĩ tốt nghiệp ở các trường Mỹ thuật Trung cấp, chứ đâu có được như Bống học hành đến nơi đến chốn ở ngôi trường Đại học Mỹ thuật danh tiếng nọ. Ấy là chưa kể có được tác phẩm tham dự Triển lãm toàn quốc và sau đó lại còn được Bảo tàng Mỹ thuật mua lại như Bống thì đó là mơ ước của cả đời họ. Nhận Bống vào, Bống tỏa sáng thì họ hóa thành than à!
Bống chẳng được nhận vào một cơ quan nào hết. Cơ hội xem chừng càng lúc càng hiếm hoi. Vì liên tiếp các năm sau, tiếp tục phát tiết anh hoa, Bống vẽ như đồng cỏ đến kỳ nở hoa, hoàn thành thêm hai bức sơn dầu Thiếu nữ Hà Nội và Mùa hoa phượng được trưng bày và sau đó được bán đấu giá ở Triển lãm Mỹ thuật để lấy tiền ủng hộ nạn nhân nhiễm chất độc da cam.
Bống chẳng được nhận vào biên chế một cơ quan nào. Giờ đây, Bống là họa sĩ tự do, hàng ngày cộng tác từng vụ việc với các tờ báo nhỏ may mà ở thời kỳ này đang nảy nở rất nhiều. Bống chẳng được tiếp nhận vào làm việc chính thức ở một cơ quan văn hóa, báo chí nhà nước danh tiếng nào hết. Và điều đó, giờ đây đã trở nên một trở ngại cho việc hôn nhân của Bống. Bống đã hăm ba tuổi. Và đúng như mối lo của mẹ Phít. Chẳng một bà mẹ chồng tương lai nào lại muốn có một cô con dâu không có chân trong một cơ quan nhà nước nào.
Người lo lắng cho Bống lúc này không phải mẹ Bống, càng không phải bố Bống. Mà vẫn lại là bác Lan. Và thế là cuối cùng bác Lan đành phải cầu cứu ông Phan, người họa sĩ già có tầm kiến văn vô cùng sâu rộng, đã bốn chục năm trong nghề hoá trang của đoàn cải lương.
Họa sĩ Phan tới nhà Bống thăm Bống, rồi sang nhà bác Lan:
- Cô Lan à. Ông họa sĩ già nói. Thôi được, để tôi tìm chỗ làm cho cháu. Nhưng điều tôi cứ hay lẩn thẩn suy nghĩ là thế này. Cô Lan đã có khi nào nghe nói tới sa mạc Acatama ở Chi Lê là nơi khô hạn nhất thế giới không? Ở đó, từ năm 1570 đến năm 1971, suốt 400 năm không hề có một hạt mưa nào. Nóng khô hơn cả sa mạc Gôbi, sa mạc Xahara. Vì ở hai nơi ấy, dù sao cũng còn cây xương rồng gai và loài thằn lằn thân trắng, mào đỏ sống. Còn ở Acatama thì hoàn toàn không có sự sống. Vậy mà...
Dừng lại một lát, họa sĩ già nhìn bác Lan, tiếp:
- Vậy mà đến một ngày nọ, cả hoang mạc Acatama bỗng biến thành một đồng cỏ tưng bừng hoa tươi. Cô Lan có biết là vì làm sao không? Có một hải lưu đổi dòng chảy qua bờ biển có hoang mạc ấy, và hiện tượng Eninô đã xảy ra, mưa bão liên tiếp đổ vào hoang mạc. Và thế là các hạt giống ủ trong lòng cát sâu từ bao năm nay không chết, đã bật dậy mầm sống, như những tài năng thực sự, như đồng cỏ đến kỳ nở hoa. Chà, tài năng sinh ra trong khó khăn, nhưng tài năng thực sự là bất diệt, bất diệt, cô Lan à.
Cuối tháng ấy, họa sĩ Phan về hưu. Trước khi nghỉ việc, ông đã giới thiệu và bảo đảm cho Bống vào làm ở đoàn cải lương, thế chân ông.
Hà Nội 2008
Truyện ngắn của Ma Văn Kháng