Cả thế giới đang đối mặt với thực trạng vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh, gây khó khăn cho bác sĩ điều trị, gây nguy hiểm cho người bệnh và ảnh hưởng lớn đến cả cộng đồng.
Vi khuẩn kháng lại kháng sinh thế nào?
Vi khuẩn kháng lại kháng sinh là do gien (gen), gien kháng thuốc có thể là tự nhiên (bản thân vi khuẩn đó đã có sẵn) hoặc có thể là do thu được trong quá trình sống. Gien kháng thuốc có được có thể do đột biến, tức là do thuốc kháng sinh làm đột biến chất liệu di truyền của vi khuẩn. Sự đột biến chỉ xảy ra khi thuốc được dùng với liều lượng không đủ hoặc không đủ thời gian để ức chế hoặc tiêu diệt vi khuẩn. Vì vậy, vi khuẩn có thể vẫn sống sót sau đợt điều trị đó, chúng sinh sôi nảy nở ra hàng loạt vi khuẩn thế hệ con cháu mang tính kháng thuốc như thế hệ sinh ra nó. Ngoài ra, vi khuẩn kháng thuốc còn truyền cho nhau (ngay cả vi khuẩn khác loài) gien kháng thuốc nhờ hệ thống di truyền ngoài nhiễm sắc thể, đó là plasmide (vi khuẩn E.coli kháng chloramphenicol có thể truyền gien kháng thuốc này cho Shigella và làm cho vi khuẩn Shigella kháng chloramphenicol). Chính vì sự lan truyền gien kháng thuốc như vậy cho nên khắp toàn cầu đều gặp vi khuẩn kháng thuốc.
Cần quản lý bán thuốc kháng sinh như thuốc gây nghiện (ảnh có tính minh họa). Ảnh: TM
Một số yếu tố “tiếp tay” cho vi khuẩn kháng thuốc
Đó là chỉ định dùng thuốc kháng sinh không đúng của bác sĩ khám bệnh. Một số bác sĩ kê đơn cho người bệnh điều trị không đúng đối tượng (ví dụ, sốt là cho kháng sinh), thêm vào đó không tuân theo một trong các quy định sử dụng kháng sinh (dùng kháng sinh phổ hẹp trước, nếu bệnh giảm ít hoặc không thuyên giảm mới chỉ định dùng kháng sinh phổ rộng). Một hiện tượng khác khá phổ biến là dùng kháng sinh điều trị bao vây và kê đơn không đủ liều lượng, không đủ thời gian. Các hiện tượng đó đều có khả năng làm cho vi khuẩn kháng thuốc.
Đối tượng thứ hai tiếp tay là người bán thuốc, đây là đối tượng cần được bàn luận nhiều nhất vì bán thuốc kháng sinh bừa bãi, vô tội vạ, không có đơn cũng vô tư bán. Có nhiều trường hợp bệnh nhân chỉ mua vài ba viên kháng sinh vẫn bán, nghĩa là với người bán thuốc lợi nhuận là trên hết. Nếu cứ bán thuốc tràn lan như thế thì vi khuẩn càng ngày càng kháng thuốc là điều không thể tránh khỏi.
Thứ ba là người mua thuốc, hầu hết người tự đến quầy thuốc để mua kháng sinh đều không có kiến thức sâu về kháng sinh. Nhiều trượng hợp coi thuốc kháng sinh là thuốc chữa bách bệnh, nghĩa là bệnh gì cũng dùng kháng sinh.
Hậu quả là vi khuẩn kháng thuốc tràn lan trong cộng đồng dân cư, làm cho bác sĩ rất khó điều trị, người bệnh không những không khỏi bệnh mà còn gây tốn kém, thậm chí gây nguy hiểm chết người (dị ứng thuốc, sốc phản vệ,...).
Ngăn chặn thế nào?
Trước hết, cần phải có các đợt tập huấn (đào tạo lại) cho các bác sĩ điều trị về nguyên tắc sử dụng kháng sinh ở tất cả các tuyến. Bác sĩ tuyến tỉnh sau khi được tập huấn sẽ tổ chức cho tuyến huyện, tuyến huyện, quận tổ chức tập huấn cho tuyến xã, phường.
Điều quan trọng nhất là quản lý thuốc. Để không có thuốc kháng sinh bán tràn lan như hiện nay, việc bán thuốc theo đơn cần được thực hiện bắt buộc, triệt để (ví dụ như quản lý thuốc gây nghiện). Khi quản lý chặt chẽ việc bán thuốc theo đơn, cho dù người muốn mua cũng không thể mua được.
Tuyên truyền rộng khắp trong toàn dân với các hình thức khác nhau, tập trung vào “kháng sinh không chữa được bách bệnh mà chỉ chữa các bệnh do vi khuẩn gây ra, không tự mua thuốc kháng sinh để điều trị vì gây ra nhiều bất lợi cho người bệnh, thậm chí nguy hiểm tính mạng, dùng kháng sinh phải có đơn thuốc của bác sĩ...”.