Theo quy luật, mùa hè là mùa của bệnh viêm não Nhật Bản B (VNNB B). Vì vậy, năm nay VNNB B đang gia tăng và có những dấu hiệu bất thường. Nếu như năm 2013, ở nước ta số bệnh nhân mắc VNNB B chiếm 8% số ca viêm não, thì 6 tháng đầu năm nay tỷ lệ này lên tới 30%.
Dễ lây lan thành dịch
Hiện nay các trường hợp mắc bệnh VNNB B chủ yếu ở các tỉnh phía Bắc nước ta, trong đó tập trung ở các tỉnh Bắc Giang, Hưng Yên, Vĩnh Phúc và các huyện ngoại thành Hà Nội...
Lợn và chim là những ổ chứa virut viêm não Nhật Bản. Muỗi là trung gian truyền bệnh hút máu động vật có chứa virut rồi truyền cho người khi đốt.
Bệnh VNNB B do virut Arbo gây ra, môi giới truyền bệnh VNNB B là muỗi Culex. Do đó, mùa mưa là thời điểm rất thuận lợi cho các loài muỗi phát triển, hơn nữa mùa hè nóng nực, ở nông thôn, miền núi do hiện tượng không nằm màn dễ bị muỗi đốt, vì vậy, bệnh VNNB B rất có khả năng xuất hiện, bùng phát. Ở Việt Nam, loài muỗi Culex sinh sản mạnh nhất vào mùa hè, mùa mưa, đặc biệt từ tháng 3 đến tháng 7, 8. Muỗi Culex có đặc điểm tấn công người mạnh nhất (hút máu người) vào lúc chập tối và cả ban ngày lẫn ban đêm.
Bệnh VNNB B gặp chủ yếu ở trẻ em dưới 15 tuổi (chiếm tỷ lệ trên 90% số ca mắc) trong đó đa số là trẻ từ 1 - 5 tuổi nhưng người lớn cũng có thể mắc bệnh (nếu chưa có miễn dịch). Bởi vì, ở độ tuổi này có sức thụ bệnh cao với bệnh VNNB B hơn người trưởng thành, đặc biệt là ở các trẻ chưa có miễn dịch đối với virut Arbo gây bệnh. Đặc điểm của virut VNNB B là rất có ái lực với tế bào thần kinh, chính vì vậy, khi virut vào máu, chúng nhanh chóng đến hệ thần kinh trung ương và nhân lên (sinh sôi, nảy nở) mạnh mẽ ở đó và gây bệnh.
Có thể gây biến chứng nặng
Thời kỳ nung bệnh (ủ bệnh) của VNNB B thường kéo dài từ 5 - 7 ngày, sau đó là thời kỳ khởi phát.
Thời kỳ khởi phát xuất hiện các triệu chứng như viêm long đường hô hấp trên (sổ mũi, viêm họng, nghẹt mũi, ho...), sốt cao đột ngột (trên 39 - 40oC), kèm theo đau đầu, đặc biệt là ở vùng trán. Có thể có rối loạn tiêu hóa (đau bụng có kèm theo đi ngoài phân lỏng, buồn nôn, nôn) nhất là ở trẻ nhỏ tuổi. Tính chất nôn là nôn vọt và không lệ thuộc vào bữa ăn (nôn bất kỳ lúc nào). Trẻ bị bệnh có biểu hiện cứng gáy, tăng trương lực cơ và có thể xuất hiện lú lẫn, mất dần ý thức.
Tiếp đến là thời kỳ toàn phát. Ở thời kỳ này thì các dấu hiệu đã có ở thời kỳ khởi phát nhưng tăng mạnh, đặc biệt là các dấu hiệu thần kinh như cuồng sảng, ảo giác hoặc kích động, tăng trương lực cơ làm cho trẻ bệnh nằm trong tư thế co quắp “kiểu cò súng”. Co giật cũng có thể xuất hiện hoặc bị bại, liệt cứng. Đối với loại bệnh nặng thì có thể u ám lúc ban đầu rồi dần dần đi vào hôn mê. Ngoài ra có các dấu hiệu về thần kinh thực vật tăng lên rõ rệt như vã mồ hôi, rối loạn vận mạch dưới da (da lúc đỏ, lúc tái), rối loạn nhịp thở và tăng tiết dịch ở hệ hô hấp.
Bước sang tuần thứ 2, các triệu chứng như sốt, triệu chứng thần kinh, tim mạch dần dần giảm (gọi là thời kỳ hồi phục). Ở giai đoạn này, nếu qua khỏi, bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn. Một số trường hợp nặng có thể để lại di chứng liệt cứng ở chi trên hoặc chi dưới, liệt mặt hoặc di chứng rối loạn tinh thần, mất ổn định về tình cảm, thay đổi cá tính, chậm phát triển trí tuệ.
Vì não bị viêm làm cho não phù nề, chèn ép, trong khi đó hộp sọ không thay đổi thể tích. Phần não bị chèn ép vào vùng kiểm soát hô hấp (gây viêm phổi, viêm phế quản hoặc viêm phế quản - phổi do bội nhiễm vi khuẩn), tim mạch nên bệnh nhân bị hôn mê, ngừng thở, dẫn đến tử vong. Bệnh VNNB B có tỷ lệ tử vong cao (khoảng từ 20 - 80%), thường gặp ở những bệnh nặng như có co giật, hôn mê sâu, nằm lâu ngày, suy kiệt, viêm phổi nặng. Ngoài ra có thể gặp một số có di chứng muộn sau một năm hoặc lâu hơn như động kinh, Parkinson.
Phòng và điều trị bệnh VNNB B thế nào?
Bệnh VNNB B tuy rất nặng nhưng một người sau khi mắc bệnh VNNB B khỏi thì có miễn dịch vững bền. Vì vậy, tiêm vaccin VNNB B là hết sức có lợi, cần thiết đối với trẻ và người lớn chưa có miễn dịch.
Ngoài ra, cần tuyên truyền rộng khắp trong toàn dân về tác hại của bệnh VNNB B, nguy hiểm của muỗi và bọ gậy (lăng quăng). Đồng thời phổ biến các biện pháp diệt bọ gậy, muỗi trưởng thành bằng mọi hình thức. Các biện pháp thường áp dụng là khơi thông hệ thống cống rãnh, lấp ao tù, nước đọng sau các trận mưa. Đậy kín các chum, vại đựng nước không cho muỗi vào đẻ trứng, thay nước trong lọ cắm hoa hàng ngày, bắt muỗi bằng bẫy, bằng vợt, bằng đèn và áp dụng các biện pháp dùng hóa chất diệt muỗi như phun, tẩm màn và dùng hương xua muỗi. Khi nằm nghỉ hay ngủ (cả ban ngày, cả ban đêm) cần nằm màn một cách tuyệt đối nhằm tránh muỗi đốt.
Cần phát hiện bệnh sớm và nhanh chóng đưa người bệnh đến bệnh viện để được khám và cấp cứu kịp thời.
BS. Bùi Anh
