Đoàn kết là sức mạnh: 35 năm Việt Nam kiên trì ứng phó HIV/AIDS và quyết tâm chấm dứt dịch vào năm 2030

35 năm – hành trình của ý chí và sự chung tay

Phát biểu tại cuộc họp báo do Hưởng ứng 35 năm Việt Nam ứng phó với HIV/AIDS, Thánh hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS năm 2025, do Cục Phòng bệnh tổ chức sáng 25/11/2025, TS. BS. Nguyễn Lương Tâm, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết: Năm 2025 đánh dấu một cột mốc đặc biệt quan trọng trong hành trình 35 năm Việt Nam ứng phó với HIV/AIDS - một hành trình chứa đựng biết bao nỗ lực bền bỉ, những trăn trở, hy sinh và cả những thành tựu rất đáng tự hào.

Từ những ngày đầu đối mặt với đại dịch đầy hoang mang và thiếu thốn, đến hôm nay, chúng ta đã cùng nhau xây dựng được một chương trình phòng, chống HIV/AIDS vững vàng, nhân văn và hiệu quả, được cộng đồng quốc tế ghi nhận.

TS. BS. Nguyễn Lương Tâm, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh phát biểu tại cuộc họp báo.

Nhiều chiến lược quan trọng đã được triển khai đồng bộ trong ba thập kỷ rưỡi qua như: Mở rộng dịch vụ xét nghiệm, cung cấp điều trị ARV miễn phí, triển khai điều trị nghiện Methadone, mở rộng PrEP, đa dạng hóa các mô hình tiếp cận nhóm nguy cơ, thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý dịch. Những thành tựu này không chỉ mang ý nghĩa y học mà còn thể hiện sự kiên định của hệ thống chính trị, các ngành, các tổ chức xã hội và chính những người chịu ảnh hưởng bởi HIV.

Chủ đề năm nay – "Đoàn kết là sức mạnh – Chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS" – không chỉ là một khẩu hiệu truyền thông mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về giá trị cốt lõi đã làm nên mọi thành tựu của chúng ta trong suốt 35 năm qua. Đó là sức mạnh của sự đoàn kết, của tinh thần gắn bó, sẻ chia trách nhiệm và hợp tác chặt chẽ giữa từng cá nhân, từng cộng đồng và toàn xã hội.

Diễn biến dịch HIV/AIDS - thách thức mới xuất hiện

TS.BS. Nguyễn Lương Tâm cho biết, mặc dù đạt được nhiều tiến bộ, tình hình dịch HIV/AIDS ở Việt Nam những năm gần đây tiếp tục thay đổi theo hướng phức tạp:

- Dịch tập trung tại các khu vực đô thị và kinh tế năng động: Trong năm 2024, hơn 68% số trường hợp HIV mới được ghi nhận tại các khu vực: Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ và TP. Hồ Chí Minh… Đây là những địa bàn có mật độ dân cư cao, di biến động lớn và nhiều yếu tố xã hội tạo điều kiện cho các hành vi nguy cơ xuất hiện.

- Lây qua đường tình dục chiếm ưu thế: Lây truyền HIV qua đường tình dục tiếp tục chiếm trên 80%, cho thấy dịch bệnh đã dịch chuyển rõ rệt so với giai đoạn trước, khi tiêm chích ma túy là đường lây chủ yếu. Xu hướng này cũng đặt ra yêu cầu thay đổi các biện pháp truyền thông, tư vấn và can thiệp phù hợp với hành vi tình dục an toàn.

Số liệu nhiễm HIV tại Việt Nam.

- Trẻ hóa độ tuổi nhiễm HIV mới: Nhóm 15 - 29 tuổi chiếm tỷ lệ lớn trong số ca nhiễm mới và hơn 80% người nhiễm HIV mới phát hiện là nam giới. Đặc biệt, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và người chuyển giới đang gia tăng đáng kể.

- Gia tăng HIV trong nhóm MSM và người chuyển giới: Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và người chuyển giới tiếp tục gia tăng. Đây là nhóm chịu nhiều rào cản trong tiếp cận dịch vụ y tế do kỳ thị và thiếu thông tin phù hợp. Xu hướng "chemsex", sử dụng ma túy tổng hợp khi quan hệ tình dục, hay quan hệ tình dục tập thể đang khiến dịch trong nhóm này lan rộng nhanh hơn.

- Lây nhiễm ở các tỉnh không trọng điểm bắt đầu tăng: Bên cạnh các đô thị lớn, xu hướng dịch lan sang nhiều tỉnh trước đây không phải trọng điểm cũng đang xuất hiện. Điều này cho thấy HIV/AIDS không còn tập trung theo địa lý mà phân tán rộng hơn, khó kiểm soát hơn.

Những kết quả tích cực từ nỗ lực không ngừng

Trước diễn biến mới của dịch, Việt Nam đã có nhiều bước tiến quan trọng trong dự phòng và điều trị HIV/AIDS:

- Hơn 2 triệu lượt xét nghiệm HIV được thực hiện: Xét nghiệm HIV sớm là chìa khóa để cắt nguồn lây và điều trị hiệu quả. Với việc mở rộng các dịch vụ xét nghiệm đã góp phần phát hiện sớm các ca nhiễm mới, đặc biệt trong nhóm nguy cơ cao.

- Quản lý điều trị ARV cho hơn 176.000 bệnh nhân: Điều trị thuốc kháng virus ARV giúp người nhiễm sống khỏe và giảm nguy cơ lây truyền HIV xuống gần như bằng 0 khi tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện. Việt Nam đạt tỷ lệ bao phủ điều trị cao so với khu vực.

- Duy trì hiệu quả điều trị methadone cho hơn 46.500 người: Mô hình cấp phát Methadone nhiều ngày đã được mở rộng, giúp người bệnh thuận tiện hơn, giảm gánh nặng đi lại, đặc biệt ở vùng xa.

- Mở rộng PrEP – lá chắn hiệu quả cho người có nguy cơ cao: PrEP tiếp tục được triển khai tại nhiều tỉnh, thành, giúp người có nguy cơ cao giảm tới hơn 90% khả năng nhiễm lây HIV. Đây là một trong những kỹ thuật dự phòng tiên tiến và hiệu quả nhất hiện nay.

- Chuyển đổi số thúc đẩy quản lý dịch hiện đại: Hệ thống quản lý HIV-INFO và HMED đã được triển khai trên toàn quốc, góp phần hiện đại hóa dữ liệu, giúp việc theo dõi, giám sát và dự báo dịch chính xác hơn.

Vẫn còn nhiều thách thức phải vượt qua

Theo TS. BS. Nguyễn Lương Tâm, dù đạt nhiều kết quả quan trọng, Việt Nam vẫn đối mặt với một số khó khăn lớn như: Kỳ thị và phân biệt đối xử còn tồn tại, khiến nhiều người ngại xét nghiệm hoặc điều trị. Nhóm nguy cơ cao khó tiếp cận do rào cản tâm lý, khoảng cách địa lý hoặc e ngại bị phát hiện. Các hành vi nguy cơ mới như "chemsex" đòi hỏi những biện pháp truyền thông và can thiệp phù hợp hơn. Nguồn lực tài chính cho chương trình HIV/AIDS có dấu hiệu thu hẹp khi viện trợ quốc tế giảm. Theo đó, vai trò của báo chí lại càng trở nên quan trọng.

TS. BS. Nguyễn Lương Tâm kêu gọi các cơ quan báo chí tiếp tục phát huy vai trò tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho cộng đồng: Đưa tin, viết bài về thông điệp "Đoàn kết là sức mạnh – Chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS" nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng; thực hiện các bài viết, phóng sự nhân văn về câu chuyện của người sống chung với HIV, người trong các nhóm nguy cơ cao để giúp công chúng hiểu và đồng cảm hơn, từ đó giảm kỳ thị và phân biệt đối xử; truyền tải các kiến thức phòng, chống HIV/AIDS như tầm quan trọng của xét nghiệm sớm, điều trị ARV, sử dụng PrEP, và các biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV.

Bên cạnh đó, giới thiệu các chương trình, dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS như cấp phát methadone, xét nghiệm miễn phí, hoặc các điểm cung cấp PrEP để người dân dễ dàng tiếp cận; tuyên dương các mô hình thành công, những cá nhân và tổ chức tiêu biểu trong 35 năm phòng, chống HIV/AIDS…

Để Việt Nam đạt mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, không chỉ ngành y tế mà toàn xã hội phải cùng hành động. Báo chí, cộng đồng, tổ chức xã hội, các nhóm nguy cơ – mỗi người đều là một phần quan trọng của nỗ lực chung này, TS.BS Nguyễn Lương Tâm nhấn mạnh.

Mời độc giả xem thêm:

Tăng cường truyền thông phòng chống HIV/AIDS trong giới trẻ

SKĐS - Người được phát hiện nhiễm HIV chủ yếu trong nhóm trẻ tuổi, nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và số nhiễm ở nhóm này đang có tốc độ tăng nhanh. Tăng cường công tác truyền thông cho giới trẻ là một trong nhiều biện pháp nhằm nâng cao hiểu biết, thay đổi hành vi tình dục, góp phần nâng cao sức khỏe thanh niên.