Vai trò của dưỡng chất đến phát triển hệ thần kinh cho trẻ
PGS. TS Đỗ Thị Kim Liên, chuyên gia dinh dưỡng cho biết, khi mới ra đời não của trẻ sơ sinh cũng có đến 14 tỷ tế bào thần kinh như người lớn nhưng phải đến 8 tuổi các tế bào mới được biệt hóa hoàn toàn. Trong những năm đầu của cuộc đời, hệ thần kinh của trẻ phát triển rất nhanh, trọng lượng não ở trẻ sơ sinh nặng khoảng 400g đến 1tuổi nặng 900-1000g, đến 8 tuổi não nặng 1200-1300g, khi trưởng thành là 1400g.
Trọng lượng não tăng đó là kết quả của quá trình myelin hóa. Quá trình phát triển và hoàn thiện hệ thần kinh thì quan trọng nhất là sự myelin hóa các tổ chức thần kinh và biến đổi ở vỏ não.
Myelin hóa là quá trình chất béo bao bọc dần xung quanh dây thần kinh. Myelin hóa liên quan tới sự trưởng thành của hệ thần kinh. Sự myelin hóa được bắt đầu từ tháng thứ 4 của bào thai, tiếp tục sau khi ra đời và hoàn chỉnh khi trẻ 8 tuổi. Quá trình myeline hóa mạnh nhất ở giai đoạn trẻ từ sơ sinh đến 2 tuổi và trọng lượng của não tăng nhanh ở giai đoạn này. Tế bào thần kinh sẽ không hoạt động nếu không được myelin hóa hoàn toàn. Chậm myelin hóa sẽ làm trẻ chậm phát triển tinh thần và vận động như chậm biết đi, chậm biết nói và giảm khả năng nhận thức.
Chất béo đóng vai trò quan trọng trong việc myelin hóa tổ chức thần kinh. Trong những năm đầu đời, trẻ được nuôi bằng sữa mẹ thì hệ thần kinh phát triển tốt vì trong sữa mẹ chứa nhiều lipid, năng lượng do lipid cung cấp chiếm 50% tổng năng lượng của sữa.
Thành phần lipid của sữa mẹ gồm nhiều loại acid béo , trong đó có các acid béo no như a.palmitic, a.stearic, a. myristic, a.butyric... các acid béo không no như a.oleic, a.linoleic, a. arachidonic (ARA), a.linolenic, a.docosahexaenoic (DHA)...và đặc biệt có lipid ở dạng phức tạp khi kết hợp với phosphat tạo thành các phospholipids hay spingolipids như spingomyelin.
Spingomyelin là một dạng lipid phức tạp có ưu thế và chiếm đến 40% tổng số lượng phospholipids trong sữa mẹ. Spingomyelin là thành phần cơ bản cấu tạo nên lớp vỏ myelin bao bọc quanh dây thần kinh, đóng vai trò dẫn truyền xung động thần kinh, dẫn truyền các tín hiệu qua màng tế bào vào bên trong tế bào. Như vậy spingomyelin có vai trò rất quan trọng đối với sự myelin hóa dây thần kinh giúp cho hệ thần kinh của trẻ phát triển tốt.
Trong quá trình tổng hợp spingomyelin phải cần có choline. Choline là một chất dinh dưỡng có tác dụng gần giống vitamin và cần thiết cho chức năng hoạt động của tất cả các tế bào trong cơ thể. Choline là tiền chất của acetylcholine - chất trung gian dẫn truyền xung động thần kinh và tham gia vào quá trình lưu trữ trí nhớ. Choline tham gia vào quá trình chuyển hóa chất béo, khi thiếu choline thì lipid bị tích trữ nhiều tại gan.
Nhiều nghiên cứu cho thấy cần thiết phải bổ sung choline vào khẩu phần ăn cho phụ nữ khi mang thai để mẹ có đủ lượng choline cung cấp cho con qua máu của mình. Đồng thời để giúp trẻ tăng cường phát triển trí thông minh cũng cần bổ sung choline vào bữa ăn của trẻ qua thực phẩm.
Nuôi dưỡng não bộ cho trẻ càng sớm càng tốt
TS.BS Phạm Thị Thuận, khoa Nhi, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 cho biết, việc phát triển não bộ giúp trẻ thông minh, nhanh nhạy phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trong đó, yếu tố về dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng. Thông thường, các bậc cha mẹ chỉ biết bổ sung đầy đủ chất cho con, nhưng không biết rõ được chất nào tốt cho não bộ và cần dung nạp vào cơ thể bé ở giai đoạn nào là thích hợp.
Trong cấu tạo não người có đến 60% khối lượng vật chất là chất béo, trong đó chủ yếu là omega (DHA, EPA, ALA); 40% còn lại là nước, protein, carbohydrate và muối. Do đó, ba mẹ cần cân đối bổ sung đủ các chất này, đặc biệt là giai đoạn đầu đời của bé, giúp hỗ trợ con phát triển trí tuệ tốt.
Nhiều ba mẹ đánh giá sai thời điểm phát triển trí thông minh cho con, dẫn tới việc bổ sung dưỡng chất cũng như đầu tư về trí tuệ cho con không đúng hướng. Điều này làm ảnh hưởng tới sự tập trung, khả năng phản xạ, tính toán và tư duy của con sau này. Nhiều trường hợp, ba mẹ chỉ thực sự quan tâm tới phát triển trí não khi con bước vào giai đoạn đi học ở trường hoặc khi thấy con kém tập trung, học tập kém tiếp thu...
Trên thực tế, ngay từ khi trẻ sinh ra, các kết nối não bộ dần phát triển thông qua những trải nghiệm hàng ngày của trẻ. Nó được xây dựng thông qua sự tương tác tích cực của trẻ với ba mẹ và các sự vật, sự việc xoay quanh cuộc sống của bé.
Theo các chuyên gia, để phát triển trí não cho trẻ tốt, yếu tố về dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng. Trẻ cần được đảm bảo dinh dưỡng cân bằng và lành mạnh. Trong đó, các thực phẩm giúp phát triển não chứa DHA, EPA và ALA cần được chú trọng bởi đây là các chất thiết yếu đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc và hình thành chức năng não bộ. Đáng lưu ý, ALA chỉ có trong omega thực vật mà omega động vật không có.
Omega 3 đã được khoa học chứng minh tham gia hình thành cấu trúc và chức năng não bộ. Trong một báo cáo tổng quan trên 18 thử nghiệm lâm sàng của nhóm các chuyên gia từ Anh, Tây Ban Nha và Hà Lan cho thấy chất béo omega 3 có vai trò quan trọng trong xây dựng "nhận thức - tư duy" của trẻ, tăng khả năng học hỏi, ghi nhớ và đánh giá, ngoài ra nó cũng liên quan đến sự phát triển thị giác.
Hàng ngày, ba mẹ nên trò chuyện, tương tác cùng con tạo sự kết nối và tăng tính phản xạ cho con. Đặc biệt, đối với trẻ sơ sinh, cha mẹ cần giao tiếp với con một cách chậm rãi, sử dụng cử chỉ, nét mặt phù hợp và có khoảng ngừng để bé có cơ hội được đáp lại. Từ đó, bé sẽ học hỏi được cách nói chuyện và tư duy giao tiếp. Ngoài ra, gia đình cũng cần xây dựng chế độ sinh hoạt lành mạnh cho bé; tập cho bé cách vận động phù hợp để phát triển cả thể chất và trí tuệ. Ba mẹ cũng cần lưu ý, không quá khắt khe với con, mà phải thiết lập chế độ dinh dưỡng và luyện tập phù hợp với khả năng của trẻ.
Vai trò cần thiết của spingomyelin, choline đối với quá trình myelin hóa thần kinh - một yếu tố quan trọng đối với sự phát triển hệ thần kinh, phát triển trí tuệ trẻ em đã được chứng minh rõ ràng. Vì vậy hiện nay trong nhiều thực phẩm dành cho bà mẹ khi mang thai và trẻ nhỏ đã được tăng cường spingomyelin, choline - là những dưỡng chất quan trọng đối với sự phát triển trí não của trẻ em.