Ung thư nang lông, hay còn gọi là Pilomatrix carcinoma (PMC), là một loại ung thư da rất hiếm, xuất phát từ tế bào của mầm tóc (hair matrix cells). Bệnh thường hình thành từ một dạng u nang tóc lành tính (pilomatrixoma), nhưng trong một số trường hợp, khối u có thể chuyển thành ác tính. Dù ít gặp, PMC lại có khả năng tái phát và di căn nếu không được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, khiến việc nâng cao nhận thức trở nên vô cùng quan trọng.
Khối u ung thư nang lông trên da đầu, thường bị nhầm với u nang lành tính. Hình minh họa
Triệu chứng và nhóm nguy cơ
Ung thư nang lông thường xuất hiện dưới dạng một nốt cứng ở da, có thể dính xuống tổ chức dưới da, đôi khi loét, chảy dịch hoặc tăng kích thước nhanh chỉ trong vài tháng. Vị trí hay gặp nhất là vùng đầu, mặt và cổ – nơi tập trung nhiều nang lông hoạt động mạnh. Tuy nhiên, bệnh vẫn có thể xảy ra ở thân mình và tứ chi.
Đối tượng thường mắc bệnh là người trung niên và cao tuổi, song các trường hợp ở người trẻ và trẻ em cũng đã được ghi nhận. Do vẻ ngoài của khối u dễ bị nhầm với u nang lành tính, bệnh nhân thường chủ quan, trong khi bác sĩ tuyến cơ sở cũng có thể bỏ sót nếu không lưu ý tới yếu tố phát triển nhanh hoặc tái phát sau mổ.
Vì sao ung thư nang lông nguy hiểm?
Dưới góc nhìn bệnh học, các khối u PMC mang đặc điểm ác tính rõ rệt: tế bào có nhân bất thường, tăng sinh nhanh, xâm lấn mạnh và đôi khi gây hoại tử mô. Đây là nguyên nhân khiến khối u có khả năng xâm nhập sâu, lan rộng tại chỗ và dễ tái phát nếu cắt bỏ không triệt để.
Mặc dù tỷ lệ di căn xa (như đến hạch bạch huyết hoặc phổi) được ghi nhận không cao, nhưng một khi đã xảy ra thì tiên lượng bệnh nhân sẽ xấu đi đáng kể. Thực tế, nhiều trường hợp tái phát sau mổ lần đầu chính là dấu hiệu cảnh báo mức độ nguy hiểm và đòi hỏi phải có chiến lược điều trị thận trọng hơn.
Chẩn đoán không thể bỏ qua sinh thiết
Để chẩn đoán PMC, bước đầu tiên là khám lâm sàng kỹ lưỡng. Những tổn thương da cứng, lớn nhanh, loét hoặc tái phát nhiều lần cần được chú ý. Các phương pháp hình ảnh như siêu âm mô mềm hay cộng hưởng từ (MRI) có thể hỗ trợ đánh giá mức độ xâm lấn và ranh giới khối u, đặc biệt ở những vị trí khó.
Tuy nhiên, chẩn đoán xác định chỉ có thể dựa vào sinh thiết và giải phẫu bệnh học. Mẫu mô sẽ cho thấy rõ đặc điểm tế bào ác tính, giúp phân biệt với u nang tóc lành tính hoặc các loại u da khác. Trong trường hợp cần thiết, các xét nghiệm miễn dịch mô học sẽ được sử dụng để củng cố chẩn đoán.
Một thông điệp quan trọng là: bất kỳ tổn thương da nào nghi ngờ ác tính hoặc tái phát nhiều lần đều cần được sinh thiết, thay vì chỉ cắt bỏ đơn giản.
Điều trị phẫu thuật là nền tảng
Hiện nay, phẫu thuật vẫn là phương pháp điều trị chính cho ung thư nang lông.
Cắt rộng (wide local excision): Đây là phương pháp phổ biến nhất, với mục tiêu lấy trọn khối u kèm bờ an toàn từ 1–2 cm. Cắt bỏ triệt để ngay từ lần đầu sẽ làm giảm nguy cơ tái phát đáng kể.
Phẫu thuật Mohs: Ở những vị trí nhạy cảm về thẩm mỹ như vùng mặt, mũi, tai, kỹ thuật Mohs được xem là lựa chọn tối ưu. Phương pháp này cho phép bác sĩ kiểm soát bờ cắt ngay trong quá trình mổ, vừa đảm bảo lấy hết tế bào ung thư, vừa giữ lại tối đa mô lành.
Xạ trị: Có thể được cân nhắc bổ trợ cho những trường hợp khó đạt bờ an toàn, tái phát nhiều lần hoặc khi không thể phẫu thuật. Tuy nhiên, vai trò của xạ trị vẫn còn hạn chế vì dữ liệu còn ít.
Điều trị toàn thân: Với những ca di căn xa, một số phác đồ hóa trị từng được áp dụng, nhưng hiệu quả chưa đồng nhất. Gần đây, các liệu pháp nhắm trúng đích và miễn dịch (như thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch) được kỳ vọng mở ra hướng đi mới, dù hiện tại vẫn cần thêm nghiên cứu lâm sàng.
Cắt bỏ triệt để khối u ung thư nang lông để giảm nguy cơ tái phát. Hình minh họa.
Tiên lượng và theo dõi lâu dài
Tiên lượng của PMC phụ thuộc nhiều vào thời điểm chẩn đoán và cách điều trị ban đầu. Những bệnh nhân được mổ cắt triệt để với bờ âm tính thường có kết quả tốt. Ngược lại, nếu cắt không đủ rộng hoặc chỉ xử lý nông, nguy cơ tái phát và lan rộng sẽ cao hơn.
Đặc biệt, bệnh có thể tái phát sau nhiều năm, nên việc theo dõi lâu dài là rất quan trọng. Bệnh nhân cần được khám định kỳ, chụp hình ảnh nếu có dấu hiệu bất thường, để kịp thời phát hiện tái phát hoặc di căn.
Ý kiến chuyên gia và hướng đi mới
Các chuyên gia khuyến cáo rằng:
- Nâng cao nhận thức: Cả bác sĩ tuyến cơ sở và người dân cần cảnh giác với những khối u da phát triển nhanh hoặc tái phát nhiều lần.
- Mổ triệt để ngay từ đầu: Đây là chìa khóa hạn chế tái phát. Phẫu thuật Mohs nên được cân nhắc tại những vị trí quan trọng về chức năng và thẩm mỹ.
- Điều trị bổ trợ: Xạ trị hoặc thử nghiệm thuốc mới có thể hữu ích cho nhóm bệnh nhân nguy cơ cao.
- Nghiên cứu sinh học phân tử: Những phát hiện mới về gen và biểu hiện miễn dịch của khối u có thể mở ra cơ hội cho liệu pháp nhắm trúng đích hoặc miễn dịch trong tương lai.
- Ung thư nang lông tuy hiếm nhưng không thể xem nhẹ. Nếu được phát hiện sớm và cắt bỏ triệt để, bệnh có thể được kiểm soát tốt. Ngược lại, sự chủ quan hoặc xử trí chưa đúng ngay từ lần đầu có thể dẫn tới tái phát, lan rộng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.
Đối với bệnh nhân, khi thấy xuất hiện khối u da bất thường, nhất là ở vùng đầu-mặt-cổ và có biểu hiện phát triển nhanh, cần đi khám sớm để được sinh thiết và chẩn đoán chính xác. Với giới y khoa, sự cảnh giác, phối hợp đa chuyên khoa và theo dõi lâu dài chính là chìa khóa để cải thiện tiên lượng cho người bệnh.
