Điều trị trầm cảm kháng thuốc: Hiểu đúng để tìm hướng đi mới

Tuy nhiên, có một nhóm người bệnh đặc biệt khó khăn: dù đã dùng thuốc đúng cách, tuân thủ thời gian và liều lượng, triệu chứng vẫn kéo dài. Tình trạng này gọi là trầm cảm kháng thuốc (Treatment-Resistant Depression – TRD). Bài viết này sẽ giải thích dễ hiểu về TRD, những lựa chọn điều trị hiện có, các hướng nghiên cứu mới, và quan trọng nhất là những gì người bệnh cùng gia đình nên biết để tìm được sự hỗ trợ phù hợp.

Trầm cảm kháng thuốc là gì?

Không phải cứ dùng một loại thuốc không hiệu quả là đã gọi là kháng thuốc. Theo các chuyên gia, TRD được xác định khi:

• Người bệnh đã thử ít nhất hai loại thuốc chống trầm cảm khác nhau,

• Mỗi loại thuốc được dùng đủ liều và đủ thời gian (tối thiểu khoảng 6 tuần),

• Nhưng các triệu chứng trầm cảm vẫn chưa cải thiện đáng kể.

Nói cách khác, TRD không phải là "một căn bệnh mới", mà là một giai đoạn khó khăn trong quá trình điều trị trầm cảm. Người bệnh trong nhóm này cần được bác sĩ xem xét kỹ để tìm phương án điều trị khác ngoài những lựa chọn thông thường.

Tại sao lại có người rơi vào tình trạng kháng thuốc?

Có nhiều lý do khác nhau:

1. Khác biệt sinh học: mỗi cơ thể phản ứng với thuốc theo cách khác nhau. Có người đáp ứng rất tốt, có người gần như không cải thiện.

2. Các bệnh kèm theo: nếu người bệnh đồng thời mắc rối loạn lo âu, rối loạn nhân cách, bệnh lý mạn tính (như tiểu đường, tim mạch), thì việc điều trị trầm cảm sẽ khó khăn hơn.

3. Tuân thủ điều trị: việc ngừng thuốc sớm, quên liều thường xuyên hoặc dùng không đúng hướng dẫn đều ảnh hưởng đến kết quả.

4. Yếu tố môi trường và xã hội: căng thẳng công việc, khó khăn tài chính, cô đơn, thiếu sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè cũng làm giảm hiệu quả điều trị.

Các lựa chọn điều trị đã có bằng chứng

Hiện nay, trên thế giới và tại Việt Nam, một số phương pháp đã được chứng minh hiệu quả với người bệnh TRD. Đây là những lựa chọn thường được bác sĩ cân nhắc khi điều trị thất bại với thuốc thông thường.

1. Liệu pháp sốc điện (ECT)

Nghe tên có vẻ "đáng sợ", nhưng ECT là một phương pháp điều trị đã được sử dụng hàng chục năm, với hiệu quả rõ rệt cho nhiều trường hợp trầm cảm nặng. Người bệnh sẽ được gây mê ngắn, sau đó truyền dòng điện nhỏ để tạo ra một cơn co giật ngắn trong não. Phương pháp này có thể giúp cải thiện nhanh triệu chứng, đặc biệt trong tình huống khẩn cấp (ví dụ: có ý nghĩ tự sát, trầm cảm rất nặng). Tác dụng phụ thường gặp là mất trí nhớ ngắn hạn, nhưng thường hồi phục.

2. Kích thích từ xuyên sọ (TMS)

Đây là phương pháp không xâm lấn, nghĩa là không cần phẫu thuật. TMS sử dụng từ trường tác động vào những vùng nhất định trong não, giúp điều chỉnh hoạt động thần kinh. Người bệnh thường ngồi thoải mái trên ghế, đội một thiết bị phát từ trường trong 20–40 phút mỗi buổi, kéo dài vài tuần. TMS được chứng minh an toàn, ít tác dụng phụ, có thể là lựa chọn cho người không đáp ứng thuốc.

3. Ketamine và esketamine

Ketamine từng được biết đến như thuốc gây mê, nhưng những năm gần đây, nó được phát hiện có tác dụng giảm triệu chứng trầm cảm nhanh chóng, đôi khi chỉ sau vài giờ. Esketamine (dạng xịt mũi, tên thương mại là Spravato) đã được chấp thuận tại nhiều quốc gia cho điều trị TRD. Tuy nhiên, do nguy cơ tác dụng phụ (như tăng huyết áp, rối loạn cảm nhận, nguy cơ lạm dụng), ketamine và esketamine chỉ được dùng tại cơ sở y tế có giám sát.

4. Kết hợp thuốc và liệu pháp tâm lý

Nhiều người bệnh kháng thuốc không chỉ cần đổi thuốc, mà còn cần liệu pháp tâm lý song song. Trong đó, liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) giúp người bệnh học cách nhận diện và thay đổi suy nghĩ tiêu cực, rèn kỹ năng đối phó với căng thẳng. Kết hợp thuốc và CBT thường mang lại kết quả tốt hơn là chỉ dùng một phương pháp.

Các hướng nghiên cứu mới — hy vọng cho tương lai

Ngoài những phương pháp đã được ứng dụng, nhiều hướng đi mới đang được các nhà khoa học thử nghiệm:

• Thuốc mới tác động lên thần kinh: Một số hợp chất mới được thiết kế để kích thích sự linh hoạt của não bộ mà không gây ảo giác mạnh như các chất gây ảo giác truyền thống.

• Esketamine dạng uống: Một số công ty dược đang thử nghiệm dạng thuốc uống thay vì xịt mũi hoặc truyền, để thuận tiện hơn cho người bệnh.

• Kích thích não sâu (DBS), kích thích dây thần kinh phế vị (VNS), sóng siêu âm hội tụ (focused ultrasound): Đây là những công nghệ cao, chủ yếu trong nghiên cứu, với hy vọng mang lại lựa chọn cho các trường hợp trầm cảm khó điều trị.

Những hướng đi này mở ra nhiều hy vọng, nhưng hiện đa số vẫn còn trong giai đoạn thử nghiệm, chưa phổ biến rộng rãi.

Người bệnh và gia đình cần biết gì?

1. Không đơn độc: Nếu điều trị không hiệu quả, đó không phải lỗi của bạn. Trầm cảm kháng thuốc là tình trạng được ghi nhận y khoa, không phải do ý chí yếu kém.

2. Trao đổi kỹ với bác sĩ: Hãy cung cấp thông tin rõ ràng: đã dùng thuốc gì, trong bao lâu, liều lượng thế nào, có bỏ thuốc giữa chừng không… Những chi tiết này giúp bác sĩ đưa ra phương án chính xác.

3. An toàn là trên hết: Các liệu pháp mới như ketamine, Kích thích não sâu (DBS),… đều tiềm ẩn rủi ro. Người bệnh chỉ nên tham gia điều trị tại cơ sở y tế chuyên khoa.

4. Chi phí và khả năng tiếp cận: Một số phương pháp hiện còn khá tốn kém, và chưa có mặt tại tất cả bệnh viện. Gia đình cần cân nhắc kỹ lưỡng.

5. Điều trị cá thể hóa: Không có một "công thức chung" cho tất cả mọi người. Mỗi người bệnh sẽ có kế hoạch điều trị riêng, có thể bao gồm thuốc, liệu pháp tâm lý, hỗ trợ xã hội và cả thay đổi lối sống.

Thực trạng tại Việt Nam

Ở Việt Nam, các phương pháp như ECT và TMS đã có mặt tại một số bệnh viện lớn, đặc biệt ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Ketamine và esketamine hiện mới ở mức hạn chế, được áp dụng thí điểm tại một số trung tâm có điều kiện. Các công nghệ cao như DBS, VNS, siêu âm hội tụ chủ yếu nằm trong nghiên cứu hoặc thử nghiệm quốc tế, chưa triển khai rộng.

Bên cạnh điều trị bằng thuốc và thiết bị, Việt Nam cũng chú trọng phát triển các mô hình chăm sóc cộng đồng, ví dụ chăm sóc theo tầng (stepped care). Điều này giúp phân bổ nguồn lực hợp lý: những ca nhẹ được hỗ trợ tâm lý tại cộng đồng, trong khi ca nặng được chuyển đến bệnh viện chuyên khoa.

Lời khuyên thực tế

• Đừng ngại chia sẻ với bác sĩ về những gì bạn đã thử và cảm thấy. Sự trung thực sẽ giúp tìm phương án phù hợp hơn.

• Đừng bỏ qua liệu pháp tâm lý và sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè. Một môi trường tích cực, cảm thông có thể giúp điều trị hiệu quả hơn.

• Hãy kiên nhẫn. Điều trị TRD thường không nhanh chóng, nhưng kiên trì và phối hợp tốt với bác sĩ sẽ tăng cơ hội cải thiện.

• Khi nghe về phương pháp mới, hãy hỏi: "Phương pháp này đã được chứng minh chưa? Có rủi ro gì? Được áp dụng ở đâu? Chi phí ra sao?"

• Nếu có ý nghĩ làm hại bản thân, cần tìm đến trợ giúp ngay lập tức: gọi người thân, liên hệ bác sĩ, hoặc đến cơ sở y tế gần nhất.

Kết luận

Trầm cảm kháng thuốc là một thử thách lớn, nhưng không có nghĩa là bế tắc. Hiện nay, nhiều phương pháp đã được chứng minh hiệu quả, và nhiều hướng nghiên cứu mới đang mở ra hy vọng. Điều quan trọng là người bệnh không đơn độc trên hành trình này. Với sự đồng hành của bác sĩ, gia đình, bạn bè và xã hội, vẫn luôn có cơ hội để tìm thấy ánh sáng.

Thông tin hỗ trợ

Nếu bạn hoặc người thân cần được tư vấn chuyên môn, có thể liên hệ:

Bệnh viện Tâm thần Hà Nội

📍 Địa chỉ: Số 30 Ngõ 467 Nguyễn Văn Linh, Phường Phúc Lợi, Hà Nội

📞 Hotline: 0967 301 616

🌐 Website: http://benhvientamthanhanoi.com

Bệnh viện Tâm thần Hà Nội