Điều trị ban ngày và dinh dưỡng cá thể hóa: Hướng đi bền vững trong chăm sóc người cao tuổi

SKĐS - Già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng tại Việt Nam, kéo theo sự gia tăng các bệnh mạn tính, suy giảm chức năng và nhu cầu chăm sóc dài hạn ở người cao tuổi. Trong bối cảnh đó, các chuyên gia cho rằng hệ thống y tế cần những mô hình chăm sóc linh hoạt, tích hợp và lấy người bệnh làm trung tâm.

Điều trị nội trú ban ngày kết hợp dinh dưỡng cá thể hóa đang nổi lên như một giải pháp hiệu quả, phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội và tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

Cụ Nguyễn Thị Đồng năm nay đã bước sang tuổi 88. Ở căn nhà trên đường Bến Vân Đồn (quận 8 trước đây), cụ đang sống cùng con gái, những người con khác đều sống và làm việc ở nước ngoài cả. Chỉ hai mẹ con hủ hỉ với nhau, nhưng con gái cụ, chị Diệp Thị Ngọc Hà, cũng bận bịu công việc ở công ty xi măng. Vì vậy, thường nhật cụ Đồng tự nấu ăn và sinh hoạt một mình. Chị Hà lo lắm, nhưng chưa tìm ra giải pháp ưng ý vì ngoài sinh hoạt thường nhật, người cao tuổi cần quan tâm tới vấn đề y tế.

Gần đây, nghe thông tin Bệnh viện Phục hồi chức năng và Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM trên đường Âu Dương Lân (quận 4 trước đây) đưa vào hoạt động đơn vị mới: "Điều trị nội trú ban ngày cho người cao tuổi". Chị Hà mừng lắm, nhưng chưa vội đưa mẹ tới mà cẩn thận "tiền trạm" dò xét, tìm hiểu.

Qua trao đổi với các chuyên gia bệnh viện, chị được biết mô hình mới này giúp người cao tuổi được chăm sóc sức khỏe toàn diện, gồm cả thể lý lẫn tâm lý. Bên cạnh đó, khoa Dinh dưỡng của bệnh viện còn thiết kế riêng bữa ăn phù hợp với từng người cao tuổi. Đối với vấn đề tài chính, các hoạt động điều trị sẽ được BHYT thanh toán theo quy định. Riêng các hoạt động chăm sóc thể lý và tâm lý không liên quan tới điều trị thì chi phí do gia đình chi trả.

Nhận thấy mô hình "Điều trị nội trú ban ngày cho người cao tuổi" của bệnh viện phù hợp với cụ bà, chị Hà quyết định mời cụ tham gia. Thoạt đầu, cụ Đồng không chịu, vì đã quen nếp sinh hoạt một mình, lại thích tự nấu ăn. Song, thương con và không muốn con gái quá lo lắng cho mình, cuối cùng cụ Đồng cũng gật đầu "thử xem sao".

Vậy là cứ 6h30 chị Hà đưa cụ tới bệnh viện. 11h30 chị lại ghé bệnh viện để ăn cơm cùng mẹ và "nắm tình hình". Chiều rời công ty xi măng tới bệnh viện đón cụ bà về nhà. Gần 1 tuần tham gia mô hình "Điều trị nội trú ban ngày cho người cao tuổi", một buổi chiều tới đón mẹ như thường lệ, chị Hà nghe cụ Đồng hỏi: "Khỏi cần về nhà được không? Ở đây vui hơn".

Hóa ra, cụ Đồng là kỹ sư chuyên ngành hóa, người từng đi khắp cả nước để tham gia thiết lập và đưa vào hoạt động hàng loạt nhà máy xi măng. Bởi vậy, cụ Đồng có cả kho tàng chuyện kể. Ở đây, cụ được trò chuyện với NVYT, với bác sĩ và với bạn cùng phòng. Ngoài ra, bà cụ còn được vẽ tranh, tô màu, trồng hoa…

Chưa hết, sắp tới cụ Đồng cùng nhiều cụ ông, cụ bà khác đang tham gia mô hình được du lịch tới khu nghỉ dưỡng đặc biệt, với chương trình do chuyên gia y tế thiết kế nhằm tăng cường sức khỏe. "Nghe bà cụ nói muốn ở lại vì vui hơn ở nhà là mình an tâm với mô hình đặc biệt này" – chị Hà chia sẻ.

Theo TTUT-BS.CKI Đinh Quang Thanh - chuyên gia Bệnh viện Phục hồi chức năng và Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM, điều trị nội trú ban ngày cho người cao tuổi là mô hình chăm sóc y tế – phục hồi chức năng – xã hội toàn diện, trong đó người bệnh có hồ sơ nội trú, được bác sĩ theo dõi chặt chẽ, tham gia điều trị trong ngày nhưng không lưu trú qua đêm .

Mô hình này đặc biệt phù hợp với người cao tuổi sau đột quỵ, sau phẫu thuật, mắc bệnh cơ xương khớp mạn tính, bệnh tim mạch, đái tháo đường, Parkinson, Alzheimer giai đoạn sớm hoặc nhóm người cao tuổi thể trạng yếu, suy dinh dưỡng. So với nằm viện 24/24, điều trị ban ngày giúp giảm nguy cơ biến chứng do nằm viện kéo dài, đồng thời tạo sự an tâm cho gia đình khi người bệnh vẫn duy trì sinh hoạt tại nhà.

Tại đây, người bệnh được đánh giá toàn diện bằng các thang điểm lão khoa chuẩn hóa như CGA, Barthel/FIM, MoCA, TUG, từ đó xây dựng kế hoạch can thiệp cá thể hóa. Chương trình điều trị tích hợp phục hồi chức năng vận động, hoạt động trị liệu, ngôn ngữ trị liệu, chăm sóc dinh dưỡng, hỗ trợ tâm lý – xã hội và giáo dục sức khỏe cho gia đình, người chăm sóc.

Theo chuyên gia nhận định, điều trị ban ngày không chỉ mang lại lợi ích lâm sàng mà còn có giá trị kinh tế – xã hội rõ rệt. Việc rút ngắn thời gian nằm viện liên tục giúp tối ưu chi phí y tế, giảm áp lực cho cơ sở điều trị nội trú và hệ thống bảo hiểm y tế. Đồng thời, mô hình này góp phần duy trì sự gắn kết gia đình – yếu tố tâm lý quan trọng đối với người cao tuổi.

Về lâu dài, điều trị ban ngày được xem là một mắt xích trong hệ sinh thái chăm sóc người cao tuổi, kết nối bệnh viện với chăm sóc tại nhà và chăm sóc dựa vào cộng đồng, phù hợp xu hướng già hóa dân số và định hướng phát triển y tế bền vững.

Song hành với mô hình điều trị ban ngày, dinh dưỡng cá thể hóa được xác định là trụ cột quan trọng trong chăm sóc người cao tuổi. Theo ThS.BS Đoàn Duy Tân – chuyên gia Dinh dưỡng – Tiết chế Bệnh viện Phục hồi chức năng và Điều trị bệnh nghề nghiệp TPHCM, suy dinh dưỡng và mất khối cơ là những vấn đề phổ biến nhưng thường bị bỏ sót ở người cao tuổi, làm nặng thêm tình trạng suy yếu, tăng nguy cơ té ngã, biến chứng và tử vong .

Lão hóa kéo theo nhiều thay đổi sinh lý ảnh hưởng trực tiếp đến ăn uống và hấp thu dinh dưỡng, trong khi các bệnh mạn tính và thuốc điều trị càng làm gia tăng nguy cơ suy dinh dưỡng. Đặc biệt, sarcopenia (mất khối và sức cơ) được xem là "gánh nặng kép", vừa làm suy giảm chức năng vận động, vừa kéo dài quá trình phục hồi.

Do đó, tiếp cận dinh dưỡng ở người cao tuổi cần bắt đầu từ sàng lọc và đánh giá dinh dưỡng định kỳ, sau đó xây dựng chế độ ăn phù hợp với bệnh nền, thể trạng và mức độ hoạt động. Chế độ ăn cần đảm bảo đủ năng lượng, giàu protein chất lượng cao, cân đối chất béo – carbohydrate, bổ sung đầy đủ vitamin, khoáng chất và nước, kết hợp kiểm soát rối loạn điện giải.

Các nghiên cứu cho thấy, hiệu quả dinh dưỡng chỉ đạt tối ưu khi kết hợp với hoạt động thể lực và phục hồi chức năng. Tập luyện phù hợp giúp duy trì và phục hồi khối cơ, cải thiện thăng bằng, giảm nguy cơ té ngã, từ đó nâng cao khả năng tự lập và chất lượng sống của người cao tuổi.

Thông điệp được các chuyên gia nhấn mạnh là: trong bối cảnh già hóa dân số, điều trị ban ngày tích hợp phục hồi chức năng và dinh dưỡng cá thể hóa không chỉ là giải pháp y tế, mà còn là chiến lược xã hội dài hạn, góp phần giúp người cao tuổi sống khỏe, sống độc lập và sống có chất lượng hơn.