Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính có khoảng 1,4 triệu trẻ em từ 0-14 tuổi đang sống chung với HIV vào cuối năm 2023 và 120.000 trẻ em mới nhiễm.
Theo báo cáo của Chương trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) cuối năm 2024, có khoảng 1/3 số ca nhiễm HIV mới ở Việt Nam là người trẻ trong độ tuổi từ 15-24. Sự thiếu hiểu biết về HIV, sự kỳ thị và phân biệt đối xử với HIV vẫn đang tiếp tục cản trở việc tiếp cận các dịch vụ.
Để giảm tỷ lệ tử vong và bệnh tật liên quan đến HIV trong nhóm dân số dễ bị tổn thương này, việc xét nghiệm, điều trị sớm là vô cùng cần thiết.
Điều trị ARV (thuốc kháng virus) đóng vai trò then chốt giúp trẻ vị thành niên và thanh niên nhiễm HIV duy trì sức khỏe sinh sản an toàn. Việc dùng thuốc đều đặn giúp giảm tải lượng virus đến mức K=K (Không phát hiện = Không lây truyền), cho phép họ có đời sống tình dục lành mạnh, lập gia đình và sinh con mà không truyền HIV cho bạn tình hay con cái. Tuân thủ điều trị không chỉ bảo vệ sức khỏe sinh sản mà còn giúp họ phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần, hướng tới một tương lai khỏe mạnh và hạnh phúc
1. Điều trị ARV đúng cách, người nhiễm HIV vẫn có thể sống khỏe và sinh con an toàn
Dùng thuốc ARV đều đặn, liên tục hàng ngày không chỉ giúp cho người nhiễm HIV khỏe mạnh mà còn là biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV hiệu quả.
Từ chỗ là một căn bệnh "án tử", nhiễm HIV hiện nay được xem là một bệnh mạn tính có thể quản lý được, chủ yếu nhờ vào hiệu quả vượt trội của liệu pháp kháng virus (ARV).
Theo TS.BS. Vũ Quốc Đạt - Phó Trưởng khoa Bệnh nhiệt đới và can thiệp giảm hại, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, việc tuân thủ điều trị mang lại rất nhiều lợi ích cho người nhiễm HIV. Khi tuân thủ điều trị thuốc ARV một cách đều đặn, thường xuyên và lâu dài sẽ giúp khống chế tải lượng virus trong cơ thể. Từ đó hệ thống miễn dịch sẽ được hồi phục, giúp cho bệnh nhân có thể chống được nhiều bệnh nhiễm trùng cơ hội khác nhau.
Thuốc ARV hoạt động bằng cách ngăn chặn virus HIV nhân lên trong cơ thể. Khi tải lượng virus giảm xuống mức không phát hiện được, hệ thống miễn dịch sẽ được phục hồi và bảo vệ khỏi sự tấn công của virus.
Một hệ miễn dịch khỏe mạnh là nền tảng để cơ thể chống lại các bệnh nhiễm trùng cơ hội, đặc biệt là các nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục (STIs). Đây là yếu tố quan trọng để bảo vệ các cơ quan sinh sản khỏi tổn thương và suy giảm chức năng.
Khi một người nhiễm HIV tuân thủ điều trị tốt và đạt được tải lượng virus không phát hiện được, họ không thể lây truyền HIV qua đường tình dục cho bạn tình âm tính với HIV. Điều này bảo đảm quyền cho trẻ em và vị thành niên nhiễm HIV khi họ bước vào tuổi trưởng thành và có ý định lập gia đình. Họ có thể tự tin xây dựng mối quan hệ, kết hôn, thậm chí có con mà không phải lo lắng về việc lây truyền virus cho người bạn đời hoặc đứa con của mình.
2. Vì sao trẻ vị thành niên nhiễm HIV cần quan tâm đến sức khỏe sinh sản?
Trẻ vị thành niên là giai đoạn phát triển thể chất và tâm lý mạnh mẽ, bắt đầu khám phá, hình thành các mối quan hệ xã hội, bao gồm cả mối quan hệ tình cảm và tình dục. Việc giáo dục và duy trì sức khỏe sinh sản trong giai đoạn này là cực kỳ quan trọng, giúp các em hiểu về tình dục an toàn và các biện pháp tránh thai để tránh mang thai sớm hoặc ngoài ý muốn, vốn có thể ảnh hưởng lớn đến tương lai học tập, nghề nghiệp...
Việc quan tâm tới sức khỏe sinh sản có tác dụng sớm phát hiện và điều trị các nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục. Các bệnh STIs (như lậu, giang mai, Chlamydia, HPV) có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như vô sinh, thai ngoài tử cung hoặc ung thư cổ tử cung.
Ngoài việc sống khỏe mạnh, trẻ vị thành niên nhiễm HIV cũng cần có kiến thức để lập kế hoạch làm cha mẹ an toàn vì nhiều người có nguy cơ cao lây truyền HIV cho bạn tình và đặc biệt là phụ nữ trẻ có nguy cơ đáng kể lây truyền HIV cho con của họ.
Chương trình giáo dục sức khỏe sinh sản vị thành niên góp phần cung cấp thông tin, hỗ trợ để các em có thể chuẩn bị và có con trong điều kiện an toàn nhất cho cả và mẹ con, nếu có ý định mang thai trong tương lai. Đảm bảo họ vẫn có thể lập gia đình, sinh con và sinh ra những thế hệ sau khỏe mạnh.
3. Những điều cần lưu ý khi điều trị HIV ở thanh thiếu niên
Tất cả thanh thiếu niên nhiễm HIV cần được điều trị bằng liệu pháp kháng virus (ART) nhằm ức chế tối đa sự phát triển của virus trong cơ thể. ART sử dụng các loại thuốc kháng virus (ARV) giúp làm chậm quá trình nhân lên của HIV, từ đó ngăn ngừa bệnh tiến triển sang giai đoạn AIDS.
Việc điều trị sớm và duy trì đều đặn đặc biệt quan trọng đối với những thanh thiếu niên đang có hoạt động tình dục, có kế hoạch sinh con hoặc đang mang thai, giúp bảo vệ sức khỏe cho bản thân và người khác.
Trẻ em và vị thành niên nhiễm HIV cần được tư vấn về sức khỏe sinh sản, tình dục và theo dõi quá trình sử dụng ARV một cách chặt chẽ.
Khi lựa chọn phác đồ điều trị ARV cho thanh thiếu niên nhiễm HIV, cần xem xét đến nhu cầu và sở thích cá nhân của từng người để đảm bảo tính phù hợp và khả năng tuân thủ lâu dài. Bên cạnh đó, tất cả thanh thiếu niên cần được sàng lọc sức khỏe tâm thần và đánh giá nguy cơ sử dụng chất gây nghiện, nhằm phát hiện sớm các vấn đề ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.
Ngoài ra, các vấn đề về sức khỏe sinh sản và tình dục cũng cần được trao đổi thường xuyên. Nội dung tư vấn nên bao gồm: Ý định mang thai, lựa chọn biện pháp tránh thai, thực hành tình dục an toàn nhằm ngăn ngừa lây nhiễm HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI), sàng lọc STI định kỳ, hướng dẫn dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) cho bạn tình, cũng như lập kế hoạch mang thai và chăm sóc trước khi thụ thai. Việc trao đổi cởi mở, liên tục giữa nhân viên y tế và thanh thiếu niên giúp họ được hỗ trợ toàn diện cả về thể chất lẫn tâm lý.
Thanh thiếu niên nhiễm HIV có thể sử dụng tất cả các biện pháp tránh thai nội tiết tố hiện nay như thuốc viên, miếng dán, vòng tránh thai, thuốc tiêm hoặc que cấy. Tuy nhiên, nhân viên y tế cần cân nhắc khả năng tương tác giữa thuốc tránh thai và thuốc kháng virus (ARV), vì một số loại ARV có thể làm giảm hiệu quả tránh thai. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp nên được thực hiện dưới sự tư vấn của bác sĩ chuyên khoa.
Bên cạnh đó, tuân thủ tuyệt đối việc dùng thuốc ARV là yếu tố then chốt giúp trẻ vị thành niên duy trì sức khỏe và khả năng sinh sản về sau. Uống thuốc đúng liều, đúng giờ mỗi ngày không chỉ giúp kiểm soát tải lượng virus mà còn là cách bảo vệ chính tương lai của mình.
Thanh thiếu niên nhiễm HIV cũng được khuyến khích chủ động tìm đến các cơ sở y tế để được tư vấn về sức khỏe sinh sản. Dù tải lượng virus đã ở mức không phát hiện được, việc sử dụng bao cao su trong mỗi lần quan hệ vẫn cần được duy trì, nhằm ngăn ngừa lây truyền các bệnh qua đường tình dục (STI) và tránh mang thai ngoài ý muốn.
