Xuất hiện nổi trội khoảng mươi năm gần đây, Lê Bá Thự đã tỏ ra là một dịch giả rất giỏi chọn sách để dịch, có thể nói anh chọn rất trúng những nhu cầu tinh thần của xã hội. Chỉ trong vòng chục năm qua, anh đã dịch 7 tiểu thuyết, có cuốn gần ngàn trang, đều là những tiểu thuyết hay, được bạn đọc mến mộ. Xã hội Ba Lan tuy ở một châu lục khác, nhưng lại có những vấn đề giống ta, cũng gặp những khó khăn thời bao cấp như ta, nên khi chuyển ngữ sang ta, chúng cũng đáp ứng được những vấn đề đương đại của độc giả Việt.
 Dịch giả Lê Bá Thự. |
Ở đề tài người phụ nữ, Lê Bá Thự đã làm một vệt dịch 3 tác phẩm về thiên chức người phụ nữ. Tác phẩm thứ hai là Xin cạch đàn ông! của Katarzyna. Grochola, nhân vật nữ chính trong tiểu thuyết này đã chứng tỏ bản lĩnh và nghị lực của người phụ nữ Ba Lan đương đại. Bị chồng bỏ, vẫn làm tốt công việc xã hội. Chị càng thêm nhiều kinh nghiệm khi góp ý cho các bạn gái về tình yêu và hôn nhân mà tòa soạn báo đã giao cho chị. Chị nuôi con gái ăn học đến nơi đến chốn. Đến xây nhà mới cho mình, chị cũng làm được, một công việc xưa nay chỉ dành cho đàn ông. Cuốn thứ ba là Quà của Chúa (của Dorota Terakowska): Tình yêu thương của người phụ nữ được trải rộng với một tầm nhìn thật nhân văn, cao quý, kêu gọi mọi người hãy chăm sóc yêu thương những đứa trẻ tật nguyền. Người mẹ trong tác phẩm này đã thực thi thiên chức của phụ nữ một cách tuyệt vời, không chê vào đâu được. Dưới cánh thiên thần rượu (tiểu thuyết của Jerzy Pilch) thì khỏi nói, đó là mối quan tâm của mỗi quốc gia, mà tệ nạn như khá phổ biến ở phương Tây, nó tự phá hủy nhân cách người đàn ông, có khi cả của người phụ nữ nghiện rượu, làm tan vỡ nhiều gia đình đáng ra rất hạnh phúc! Nghiện và cai nghiện rượu vẫn đang là cả một vấn đề, đâu chỉ ở phương Tây!
Đến Cô gái không là gì (*) của Tomek Tryzna thì Lê Bá Thự không chỉ quan tâm đến đề tài và những vấn đề xã hội mà anh dấn sâu một bước, giới thiệu được cuốn tiểu thuyết hậu hiện đại thật sự đầu tiên trong văn học Ba Lan. Trong môi trường văn học Việt Nam, chúng ta cũng đang cần những tác phẩm hậu hiện đại của thế giới để bàn thảo, nghiên cứu và nhận biết mình. Đây cũng là một trong 6 cuốn sách đọc bắt buộc với học sinh lớp III (tương đương với lớp 9 Việt Nam) tại các trường trung học Ba Lan niên học 2012-2013. Trong sự kiện Ngày Văn học châu Âu, tổ chức vào 17 - 18/5/2013, Đại sứ quán nước Cộng hòa Ba Lan đã đặc biệt giới thiệu cuốn này tại Hội trường Trung tâm văn hóa Pháp L’Espace Tràng Tiền, Hà Nội. 3 nữ sinh tuổi 15 là 3 nhân vật chính của cuốn sách hấp dẫn này. Theo người dịch, tư tưởng chủ đạo của tác phẩm là cuộc đối đầu giữa cái thiện và cái ác, giữa cái tốt và cái xấu mà lắm khi có vẻ như chúng là hai trong một.
 Bìa sách Cô gái không là gì. |
Tôi hoàn toàn đồng tình tính giáo dục chủ yếu của tác phẩm: phê phán cách sống buông thả, học đòi của Marysia, đã từng bước đánh mất mình. Nhưng bề sâu của tác phẩm vẫn cần nhận định bổ sung về mối mâu thuẫn trong quan niệm sống của hai thế hệ. Tôi vẫn lưu ý và thích thú khi thấy tác giả và dịch giả rất thành công trong miêu tả và khám phá thêm những bí ẩn trong tâm lý nhân vật thuộc lứa tuổi mới lớn, nhiều tình tiết sinh động, đúng với tâm sinh lý và ngôn ngữ của lớp trẻ này, dễ ảo tưởng, ảnh hưởng cả cái tốt lẫn cái xấu, vì những hấp dẫn bề ngoài...
Dịch giả Lê Bá Thự ngày càng tỏ ra thâm hậu qua 22 tác phẩm văn học Ba Lan đủ các thể dạng khác nhau mà ông đã dịch. Cuốn này tôi biết ông cũng phải vượt qua hàng rào ngôn ngữ về những suy tư, ảo giác mà vẫn đúng tâm lý của lứa tuổi này, để rút ngắn khoảng cách trẻ em phương Tây với trẻ em Việt... Qua mỗi thể dạng ông tìm cách nắm bắt và thể hiện, vốn ngôn ngữ Ba Lan của ông dường như lại giàu có thêm một bước. Các tác phẩm Lê Bá Thự đã chọn dịch cho thấy, ông quả là “người nội trợ thông thái” trong dịch thuật.
(*) Tiểu thuyết của Tomek Tryzna, Lê Bá Thự dịch, Phương Nam Book - Nhà Xuất bản Hội Nhà văn ấn hành quý II năm 2013.
Vân Long