Theo y học cổ truyền, địa du có vị đắng chua, tính hơi hàn, không độc, đi vào can, vị, đại tràng, có tác dụng lương huyết, cầm máu, giải độc liễm sang… thường dùng trong những trường hợp phụ nữ tắc sữa, khí hư, thấy kinh đau bụng, chảy máu cam, kinh nguyệt ra nhiều, mọi chứng huyết của phụ nữ sau khi sinh nở...
Cây địa du còn có tên khác là ngọc xị, tạc táo, qua thái, … Là loại cây thảo, lá có cuống dài, búp lông chim, mép lá có răng cưa thưa. Cụm hoa hình bông, mọc ở ngọn. Hoa màu hồng tím. Quả có lông hình cầu. Cây thường mọc hoang ở rừng núi, mọc trong bụi cây nơi sườn núi chỗ ẩm thấp. Hoa màu đỏ sẫm, nhỏ, tụ thành cụm hình trứng, ra hoa suốt mùa hè từ tháng 7-9. Quả nhẵn, màu nâu, hơi bốn cạnh, chứa một hạt.
Bộ phận dùng làm thuốc là rễ, thu hái rửa sạch phơi khô. Dược liệu hình trụ, bên ngoài màu nâu thâm hoặc nâu tím, cứng, bên trong ít xơ, ít rễ con, khi cắt ra màu vàng nâu hoặc vàng đỏ nhạt là thứ tốt. Thử nhỏ vụn nhiều xơ là dược liệu xấu.
Một số bài thuốc thường dùng
- Chữa nước tiểu sẻn đỏ (do nóng), táo bón: Địa du 15g, cam thảo 4g. Tất cả cho vào ấm, đổ 550ml nước, sắc chia 3 lần uống trong ngày. 10 ngày một liệu trình.
- Trị kinh nguyệt ra nhiều, chu kỳ dài ngày: Địa du (đốt cháy) 15g, hạn liên thảo 8g, các vị rửa sạch cho vào ấm, đổ 3 bát con nước, sắc nhỏ lửa còn 1 bát, chắt ra cho tiếp 2 bát con sắc còn 1 bát, đem 2 nước thuốc hòa lẫn, chia 3 lần uống trong ngày, uống lúc còn ấm. 10 ngày một liệu trình.
- Hỗ trợ trị ho do lao phổi: Địa du sao 12g, bách thảo sương, sanh cam thảo (cam thảo sống), mỗi vị 8g, bạch mao căn 80g. Tất cả các vị cho vào ấm đổ nước ngập thuốc, sắc nhỏ lửa uống thay trà hàng ngày, dùng liền 10 ngày.
- Chảy máu cam do nhiệt: Địa du 7g, a giao 3g, đại táo 50g, cam thảo 2g. tất cả cho vào ấm đổ 600ml nước, sắc nhỏ lửa còn 200ml. Chia 3 lần uống trong ngày. Dùng liền 5 ngày.
- Chữa nước ăn chân: Địa du 1 nắm to, đổ ngập nước sắc nhỏ lửa lấy nước đặc ngâm chân, rồi lau khô.
- Chữa chín mé (giai đoạn sớm, sưng tấy): Địa du sắc lấy nước đặc ngâm 30 phút, ngày 2 lần.
Lưu ý: Người huyết hư hàn, có ứ huyết không nên dùng.
Bác sĩ Nguyễn Hữu
