Dị dạng động - tĩnh mạch não có thể xuất hiện ở các vị trí trong não và thường gặp ở nam giới hơn và có thể xảy ra ở nhiều thành viên trong gia đình thuộc cùng một thế hệ hoặc ở các thế hệ sau. Mặc dù tổn thương này xuất hiện từ khi mới sinh, song chảy máu hoặc những biến chứng khác lại phổ biến nhất ở lứa tuổi 10-30, đôi khi ở tuổi 50.
Dị dạng bất thường của hệ thần kinh trung ương
Dị dạng mạch máu não có 2 loại: dị dạng động mạch và dị dạng động tĩnh mạch. Hai loại dị dạng này đều gây chảy máu tự nhiên, trong đó chảy máu do động mạch nặng hơn. Bình thường, cấu tạo thành động mạch có 3 lớp: ngoài, giữa và trong, lớp giữa là lớp cơ chun có khả năng đàn hồi cao, chịu được áp lực động mạch rất lớn mà không vỡ. Nhưng vì một lý do nào đó, ở một số người khi thành động mạch, tĩnh mạch bị phình to ra (giãn mỏng) như quả nho hay như một cây nấm mọc lên ở thành động mạch. Khi thành động mạch bị giãn mỏng thì nó có thể vỡ ra bất kỳ lúc nào, đe doạ trực tiếp đến tính mạng con người, tuỳ từng mức độ chảy máu mà người bệnh có thể tử vong trong vòng vài giờ hay vài ngày. Những yếu tố như stress, chấn thương sọ não, bệnh vữa xơ động mạch, nhiễm khuẩn huyết gây viêm nội mạc thành động mạch... cũng tạo điều kiện cho phình động mạch não.
Dị dạng mạch hoặc các u mạch, có thể là các dị dạng nhỏ và ẩn hoặc lớn gây đau đầu, tổn thương não, co giật và xuất huyết. Dị dạng động - tĩnh mạch não là những dị dạng quan trọng nhất của hệ thần kinh gồm một đám rối các mạch có sự giao lưu bất thường giữa các hệ động mạch và tĩnh mạch. Phần lớn là những dò động - tĩnh mạch phát triển theo thời gian, có kích thước khác nhau. Một nhánh động mạch phân chia thành một mạng lưới các mạch máu có thành mỏng nối trực tiếp với những tĩnh mạch. Những mạch này tạo thành các kênh dẫn máu khổng lồ, bị giãn ra, co bóp theo nhịp đập của tim và mang máu động mạch đi. Các mạch máu hình thành một đám rối các động tĩnh mạch xen kẽ, thành mạch mỏng đi và không còn các cấu trúc bình thường nữa. Di dạng động - tĩnh mạch não có thể xuất hiện ở các vị trí trong não và thường gặp ở nam giới hơn và có thể xảy ra ở nhiều thành viên trong gia đình thuộc cùng một thế hệ hoặc ở các thế hệ sau. Mặc dù tổn thương này xuất hiện từ khi mới sinh ra đời, song chảy máu hoặc những biến chứng khác lại phổ biến nhất ở lứa tuổi 10-30, đôi khi ở tuổi 50.
 Phình động mạch não. |
Các dấu hiệu bệnh rất dễ nhầm lẫn hoặc bỏ qua
Những triệu chứng lâm sàng chính là đau đầu, co giật và những triệu chứng do nứt vỡ. Khi thấy đau đầu (mà không chảy máu) thì đó là chứng đau nửa đầu như bị co bóp, thắt lại giống như cơn Migrain hoặc đau lan toả. Khi thành động mạch đã bị vỡ, gây hiện tượng chảy máu, có 3 mức độ:
Chảy máu dữ dội: Bệnh nhân đột ngột đau đầu dữ dội, đến mức không chịu đựng được, kèm theo nôn thốc nôn tháo, thở dốc, hôn mê sâu, rối loạn nghiêm trọng hô hấp và tim mạch, có thể tử vong trong vài giờ.
Chảy máu nặng: Đây là tình trạng hay gặp của căn bệnh này, bệnh nhân cảm thấy đau đầu như búa bổ, đau như muốn mù cả 2 mắt, buồn nôn, người bệnh có thể bị tử vong nếu không được phát hiện và cấp cứu kịp thời.
Chảy máu nhẹ: Còn gọi là chảy máu báo hiệu, người bệnh cũng cảm thấy đau đầu, buồn nôn, khó chịu. Nếu không phát hiện bệnh sớm và có những biện pháp xử trí nhanh chóng, mức độ chảy máu sẽ ngày càng trầm trọng và dẫn đến tử vong.
Những người bị dị dạng mạch máu não hầu như không biết trước bệnh, hơn nữa trước khi chảy máu người bệnh cũng hiếm có dấu hiệu gì, do vậy nếu chẩn đoán chỉ dựa trên những biểu hiện của đau đầu, nôn cũng có thể bị nhầm lẫn với những bệnh khác.
Khó phòng ngừa được bệnh
Xử trí các bệnh nhân bị dị dạng động - tĩnh mạch não bằng phẫu thuật cắt bỏ hoặc can thiệp mạch qua da. Gây tắc nghẽn các động mạch nuôi bằng can thiệp mạch qua da thường được chỉ định để làm giảm bớt kích thước tổn thương và giúp cho việc phẫu thuật được dễ dàng hơn, ít chảy máu hơn.
Những dị dạng bên ngoài như tay, chân... nhìn thấy ngay từ khi con người sinh ra và có thể tiến hành chỉnh hình, nhưng dị dạng mạch máu não thì rất khó phát hiện, hầu hết khi xuất hiện biến chứng mới biết bệnh nên phòng là rất khó. Nếu người bệnh cảm thấy sự đau đầu bất thường cần đến ngay các trung tâm y tế lớn để điều trị kịp thời. Tuy nhiên, để tránh tạo áp lực mạnh cho động mạch não mọi người nên tránh stress, không hút thuốc lá, không nên uống rượu, bia và sử dụng những chất kích thích khác. Những người đau đầu thường xuyên, kéo dài cần phải đi chụp mạch máu não để kịp thời phát hiện những bất thường nếu có.
PGS.TS. Nguyễn Quang Tuấn