Tiếng hát ví, hát đối lanh lảnh trên sườn dốc, trong gốc cây, mái nhà sàn của những bóng sơn nữ xập xè tà áo tía, áo đỏ, áo xanh xập xoè, họ vấn khăn... hát ví von, mắt long lanh tình. Chợ tình Khau Vai (Mèo Vạc - Hà Giang) hút hồn những người đi chợ như thế. Chúng tôi đi trong men rượu ngô chếnh choáng say, những thiếu nữ người Mông, Dáy, Dao, Tày... nghiêng nghiêng bên bếp lửa, tay họ trắng nõn nà nâng chén uống với bạn tình cho tới say. Đêm tình Khau Vai thơ mộng, hoang dại, vui vì tình, chếnh choáng vì tình...
 Một góc chợ tình Khau Vai. |
Truyền thuyết chợ tình
Chuyện kể rằng, truyền thuyết chợ tình Khau Vai có từ 100 năm trước, ở Khau Vai có chàng Ba là người dân tộc Nùng vốn khôi ngô tuấn tú, khỏe mạnh. Chàng lại hát hay, có tài thổi sáo làm mê lòng bao sơn nữ, bao nhiêu cô gái bản yêu chàng, muốn bắt chàng làm chồng, trong đó có cô sơn nữ tên Út xinh đẹp như hoa lại là con một tộc trưởng người Dáy. Những đêm hò hẹn trên sườn núi đá tai mèo thơ mộng, họ yêu nhau thắm thiết và nguyện kết tóc xe duyên đến trọn đời trên núi đá này. Nhưng bi kịch thay, chàng Ba là con nhà nghèo hèn, thời đó, ở vùng dân tộc này, những chàng trai hoặc cô gái có xuất thân tộc trưởng và dân thường là một khoảng cách khó có thể xóa nhòa. Gia đình họ tộc cô Út cấm đoán, hai người đưa nhau lên hang núi đá Khau Vai sống với nhau. Gia đình họ tộc nàng Út vác súng kíp, cung nỏ sang nhà chàng Ba chửi bới và phá lệ bắt cô Út về. Gia đình chàng Ba cũng vác súng săn, cuốc cào, gậy gộc chống lại nhà gái. Từ hang đá nhìn xuống bản, chàng Ba, cô Út thấy cảnh hai tộc xảy ra đâm chém, máu chảy đầu rơi, tiếng kêu la thảm thương vô cùng. Họ đành bảo nhau hy sinh tình duyên của mình để cứu mạng hai dòng họ. Trước lúc đi, chàng Ba, cô Út đã thề rằng kiếp sau sẽ nên duyên vợ chồng. Và ngày họ dứt nhau ra đi ấy là ngày 27 tháng 3 âm lịch. Rồi sau này, đến đời con cháu họ đã hối lỗi, vô cùng thương xót cho mối tình cao thượng ấy nên đã mời thầy mo cúng giỗ vào ngày đó, ngay tại dốc tình ở chợ Khau Vai bây giờ. Và, cũng từ đó, ngày 27 tháng 3 âm lịch hằng năm đã trở thành ngày lễ tình yêu của đồng bào các dân tộc vùng cao Đông Bắc, ngày lễ tình yêu đã hóa giải được mọi cấm đoán yêu đương giữa các dân tộc với nhau, trai gái các bản, các tộc người được tự do yêu đương cho đến tận bây giờ vẫn thế. Và chợ Khau Vai theo tiếng Tày, Nùng có nghĩa là đèo Gai, còn gọi là chợ Phong Lưu là thế...
*
* *
Chúng tôi đi hết dốc này sang dốc khác, trên sườn đá, từng cặp, từng cặp tình nhân tựa nhau như núi đôi sừng sững. Không ngượng ngùng, họ uống, họ say và vui tình biết mấy. Những nhóm sơn nữ tuổi vừa tuần cập kê ngồi sát vào nhau mắt không ngừng dõi trong đám đàn ông chờ đợi và hy vọng. Người có bạn tình rồi thì chờ đợi bạn tình, còn cô chưa có bạn thì chờ chàng trai nào đó đến, đến để tỏ tình... Trên thảm cỏ, một nhóm sơn nữ đang ngả nghiêng bên chén rượu. Một sơn nữ đang ép chàng trai nào đó uống rượu, cô gái nói:
- Mày phải uống, tao mới đi chơi.
Chàng trai lại nói:
- Thôi mày à, cái bụng tao chịu không được rồi. Mày có đi chơi không?
- Cái bụng tao muốn mày uống, rồi tao đi với mày, uống rượu với mày là chỉ đi với mày.
Thế là họ uống, họ uống cho đến lúc ngất ngây rồi bám lấy nhau lăn nhào trên sườn dốc, vừa lăn, vừa kêu, vừa cười, chàng trai cố ôm chặt sơn nữ, sơn nữ cười lả lơi và họ biến mất dưới dốc núi. Thế là, chợ tình đã giúp cô gái người Tày, chàng trai người Mông đến với nhau thế đó...
 Lo bồng con cho chồng "đi chợ". |
Đặc biệt nhất là cô gái bồng con tên Vừ Thị Cở, một hoa khôi trong bản người Mông hát ví: Tôi về thăm Khau Vai, một chiều đông/Huyện xa xôi đứng đầu nơi biên cương/ Gió lạnh buồn mênh mông núi đá tai bèo./ Rừng đá trập trùng trập trùng, đá trước, đá sau/ Rừng núi đá nuôi bao người khôn lớn./ Sống trong đá, chết vùi trong đá/ Vẫn anh hùng vượt khó đi lên/ để hạt ngô thêm, hạt thóc thêm nhiều. Chúng tôi ngẩn người đứng nghe cô hát, đứa con trên tay cô vẫn ngủ ngon. Chợt trong đám hát ấy có người nhận ra chúng tôi và giơ chén rượu lên hú các nhà báo đến chung vui. Người đàn ông đó là Chủ tịch xã Tà Lùng tên là Lý Minh Chải, anh nhận ra chúng tôi vì đã quen biết nhau từ trước. Ông Chải thông báo: "Các anh thấy đấy, cả Tà Lùng có 456 hộ dân phân bố rải rác trên khắp Tây- Đông-Bắc. Cuộc sống tuy còn nhiều khó khăn, nhất là thiếu nước để sinh hoạt, thế nhưng bà con đã đủ ngô ăn, gạo, trâu bò, lợn... đều có cả. Sáng mai những mặt hàng này sẽ được bán ở chợ rất đầy đủ".
Tôi lại quay sang hỏi Cở, cô ôm con vào lòng và khoe:
- Sau chợ tình năm trước, em được lên truyền hình, được hát, được vào đội văn nghệ của tỉnh.
- Chồng Cở đâu?
- Hắn đi với bạn tình rồi, từ tối, hắn đã đi tìm, sáng mai đón Cở và con về.
- Cở không ghen sao?
Cở cười, cái cười hiền, cũng như bao cô gái có chồng đi chơi trong đêm chợ tình, đều biết không nên ghen tuông gì cả, vì hôm nay là ngày ngoại lệ duy nhất trong năm. Cở lại cất cao giọng hát tiếp:
"Đá mồ côi"… đêm chợ tình
 Bà Sinh đợi bạn trong đêm chợ tình. |
Bạn tình của bà Sinh là người đàn ông cùng tuổi ở bên kia mấy con dốc, phải mất một ngày lội bộ mới tới. Bà Sinh kể rằng, mọi năm, cứ 7 giờ tối khi chợ tình vừa họp là ông ấy xuất hiện. Họ ngồi bên nhau cho tới sáng, tâm sự, tựa người vào nhau như hồi còn trẻ, cũng vì hoàn cảnh mà không đến được với nhau. Đêm chợ tình là đêm họ ôn lại chuyện xưa, rồi hỏi chuyện con cái, hoàn cảnh riêng tư của mỗi người. Bất kể ai, đã có gia đình, khi đến chợ tình Khau Vai đều mang ý nghĩa đẹp như thế. Nhưng hoàn cảnh bạn tình không tới chợ như bà Sinh cũng thường xuyên xảy ra do nhiều lý do mà bản thân người trong cuộc vẫn không biết. Bà Sinh còn lo lắng, có khi do tuổi cao, đã mất nên ông ấy không đến, hoặc do ốm đau gì đấy, từ những suy đoán đó càng làm cho bà Sinh thêm lo âu thấp thỏm.
Trong sự nhộn nhịp của chợ tình, trên những mỏm đá mồ côi, vẫn có nhiều cô gái ngồi một mình, bất kỳ chàng trai nào mời đi uống rượu họ đều từ chối với một lý do là đợi bạn tình.
"Người ơi, xuống núi cùng em..."
Khi mặt trời ló lên khỏi những núi đá tai mèo, những cô gái, chàng trai bản địa dìu nhau trở về từ trong vách núi, lùm cây. Chúng tôi chứng kiến một người phụ nữ người Dáy dìu người chồng của mình. Đến được chợ tình chồng cô đã say, tựa vào gốc cây ngủ ngon lành. Còn người vợ vẫn đứng bên để đợi chồng. Cô đứng trong sương lạnh, mặc cho các gã đàn ông ve vãn, cô chỉ trả lời, chỉ đi khi gặp bạn tình.
Ông Lý Minh Chải thấy chúng tôi động lòng cũng nói xen vào: "Người phụ nữ về trong đêm chợ tình vẫn chung thuỷ với chồng. Và điều đặc biệt, họ chỉ chờ bạn tình đến để hội ngộ thôi, rất trong sáng". Và sau giọng nói của ông là tiếng hát bằng tiếng Tày, tiếng Dao, tiếng Mông, tiếng Kinh... nghe mời gọi như giữ chân du khách ở lại Khau Vai, tiếng hát ru tình thiết tha.
Đúng là đêm chợ tình Khau Vai với ấn tượng, khó về, khó quên...!
Bài và ảnh: Thành Văn