DHEA (dehydrepiandosterone) đã từng được quảng cáo quá mức như một siêu hormon. Nó được dùng để làm chậm quá trình lão hoá, giảm béo, phát triển cơ bắp, cải thiện sức mạnh tình dục, phòng ngừa các bệnh mạn tính... Chỉ riêng tại Mỹ năm 2003, các sản phẩm chứa DHEA đạt doanh thu tới 47 triệu USD. Tuy nhiên sự thực về DHEA dần dần đã được hé mở qua các công trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc trong những năm gần đây.
DHEA là gì?
DHEA được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1934 và năm 1960 các nhà khoa học đã phân lập được DHEA sulphat (sDHEA) và chứng tỏ nó được tuyến thượng thận bài xuất ra. Đó là một steroid chứa 19 phân tử carbon, được tổng hợp từ cholesterol nhờ xúc tác của men cytochrom P450, chủ yếu ở thượng thận và tinh hoàn, và được bài xuất chủ yếu dưới dạng muối sulphat sDHEA. Nếu bổ sung DHEA đường uống, nó sẽ bị chuyển thành sDHEA tại gan. DHEA bắt đầu được sản xuất tại tuyến thượng thận của bào thai và từ 8 - 9 tuổi, chủ yếu được sản xuất tại tuyến thượng thận. Lượng sản xuất hàng ngày của DHEA là 4 mg và sDEA là 25 mg. Ở mô đích, sDHEA được chuyển đổi lại thành DHEA dưới tác dụng của men sulphatase và được chuyển đổi tiếp thành hormon sinh dục hoạt động là testosterol và estradiol. Do vậy DHEA chính là một tiền hormon.
Trong trường hợp bị hoạn thì tuyến tiền liệt vẫn có khả năng chuyển đổi DHEA thành hormon androgen hoạt động. Vai trò sinh lý của DHEA vẫn còn chưa rõ hoàn toàn mặc dù sDHEA là hormon sinh dục có nồng độ cao trong huyết thanh. Tương tác của hormon sinh dục với nhiều mô đích khác nhau khiến cho đánh giá tác dụng của DHEA gặp nhiều khó khăn.
Và sự thực về tác dụng điều trị
DHEA có thời gian bán huỷ ngắn 30 phút nhưng sDHEA lại có thời gian bán huỷ dài đến 10 giờ nên có thể dùng thuốc một lần mỗi ngày. Hiện nay DHEA được sản xuất từ các giống khoai lang, củ từ, củ mỡ hoang dại.
Các nhà nghiên cứu đã đưa ra danh sách 21 bệnh được nghiên cứu sử dụng DHEA, từ bệnh Alzheimer, trầm cảm, suy tim, triệu chứng mãn kinh, nhiễm trùng đến suy sinh dục... và đã chứng tỏ có mối liên quan giữa nồng độ sDHEA thấp với các bệnh tim mạch, rối loạn miễn dịch và dấu hiệu của tuổi già. Việc giảm nồng độ của DHEA và sDHEA do tuổi, liên quan đến những rối loạn tuổi già và cho rằng nên bổ sung DHEA ở người cao tuổi. Tuy nhiên các nghiên cứu cụ thể sau này cho rằng dùng bổ sung DHEA lại không hẳn như vậy. Việc bổ sung DHEA ở nam giới và nữ giới cao tuổi không có tác dụng trên cấu trúc cơ thể, khả năng, độ nhạy cảm với insulin và chất lượng sống. Nồng độ cao của DHEA lại làm gia tăng nguy cơ ung thư vú ở cả phụ nữ tiền mãn kinh và đã mãn kinh. Các nghiên cứu khác cũng cho thấy DHEA không giảm béo, tăng cơ bắp, cải thiện khả năng tình dục, cải thiện chức năng miễn dịch ở nam giới tuổi trung niên, không cải thiện được chức năng nhận thức ở bệnh nhân Alzheimer. Như vậy hiện nay chưa có bằng chứng chứng tỏ tác dụng của DHEA như là thuốc tăng lực chống lại các biểu hiện của tuổi già.
Đối với hệ xương khớp, hiện nay các nghiên cứu cũng chứng tỏ DHEA không dự phòng được loãng xương. Cũng còn quá sớm để dùng DHEA trong điều trị loãng xương bởi vì vẫn còn chưa có thử nghiệm đánh giá hiệu quả của thuốc trong việc dự phòng và làm giảm tỷ lệ gãy xương do loãng xương cũng như tác dụng không mong muốn của thuốc khi dùng trong thời gian dài.
Như vậy, cho đến nay vẫn chưa có bất kỳ bằng chứng khoa học để sử dụng DHEA với bất kỳ mục đích nào. Tuy nhiên các nghiên cứu trên thế giới vẫn đang tiếp tục tiến hành, với hy vọng rằng DHEA có thể có tác dụng có ích trong điều trị lupus và AIDS.
TS.BS. Nguyễn Vĩnh Ngọc