Bà con dân tộc Tày (thôn Mịch B, xã Thuận Hoà, huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang) chia sẻ về quy trình làm cốm.
Là địa phương duy trì nghề làm cốm lớn nhất trong toàn tỉnh Hà Giang, xã Thuận Hòa, huyện Vị Xuyên có khoảng 100 hộ làm cốm, tập trung ở các thôn Mịch A, Mịch B, Hòa Sơn.
Để làm ra mẻ cốm dẻo, xanh, thơm ngọt, người dân nơi đây thường ra đồng từ sớm tinh mơ lựa chọn những bông lúa to tròn, căng mẩy nhưng thân rơm còn xanh, đầu hạt thóc vẫn còn một ít sữa non. Nếu hạt thóc quá non thì khi giã cốm bị nát, nếu để lúa già hạt cốm sẽ bị cứng.
Những bông lúa nếp sau khi mang từ đồng về sẽ được chia thành từng bó nhỏ và mang lên lò để sấy.
Từng bó lúa đặt lên phên tre trên bếp lò đượm than hồng sấy đến khi hạt lúa tỏa mùi thơm, thi thoảng có tiếng nổ tí tách thì lúa đã chín tới.
Đây là công đoạn quan trọng, vì sấy lúa phải dải và giở đều tay các bó lúa, nếu lửa to sẽ cháy hạt thóc, nếu lửa nhỏ sẽ mất nhiều thời gian. Sau đó lúa được mang đi tuốt để tách hạt.
Nếu công đoạn sấy cần sự khéo léo, tỉ mỉ, chính xác thì công đoạn giã đòi hỏi người làm cốm phải có sức khỏe dẻo dai. Thóc được giã và sàng sảy nhiều lần đến khi còn lại những hạt cốm dẹt, mỏng, dẻo thơm, xanh nguyên màu lúa non. Để giữ hương vị, cốm sau khi giã xong được gói cẩn thận trong lớp lá chuối hoặc lá dong.
"Việc giã cốm cũng đòi hỏi nhiều công phu. Nhịp chày phải được vung thật đều tay, giã đến khi thấy có trấu thì sảy bỏ trấu rồi cho vào cối giã tiếp. Nếu giã mạnh tay quá cốm sẽ bị bẹp, dính lẫn cả vỏ trấu và hạt cốm vào nhau, mà giã nhẹ quá thì sẽ rất lâu mới xong một mẻ, hương vị cốm sẽ không được thơm, ngon. Tùy theo độ non của lúa khi gặt, người giã cốm sẽ ước lượng, trung bình giã và sàng, sẩy khoảng 7 – 8 lần là hoàn tất", bà Lệnh Thị Xanh (thôn Mịch B, xã Thuận Hoà) cho biết.
Nghề làm cốm ở Thuận Hòa đã có từ lâu đời với ý nghĩa sâu sắc và những nét đặc trưng truyền thống. Những năm gần đây, từ nhu cầu thực tế của thị trường, cốm là sản phẩm rất được ưa chuộng, bà con coi đây như một nghề có tính chất thời vụ.
Chị Trần Thị Quyên, thôn Mịch B chia sẻ với PV Báo Sức khỏe & Đời sống: "Gần 20 năm nay, gia đình tôi gắn bó với nghề làm cốm, trung bình mỗi vụ làm được 7 – 8 tạ cốm, với giá bán 100.000 đồng/kg, mỗi vụ thu về 7 – 8 triệu đồng. Không chỉ tạo việc làm, tăng thu nhập, nghề làm cốm còn lưu giữ nét văn hóa truyền thống, góp phần quảng bá đặc sản quê hương đến khách phương xa".
"Cốm không chỉ có ý nghĩa đối với nhà nông mà nó còn mang ý nghĩa tâm linh, trước khi bước vào mùa thu hoạch lúa, người dân thường dâng những hạt cốm thơm lên Tổ tiên, cầu mong trời đất luôn mưa thuận gió hòa, giúp người nông dân gặp nhiều may mắn trong lao động sản xuất… Vì thế cốm trở thành nét văn hóa truyền thống, ẩm thực riêng của vùng cao", bà Hoàng Thị An (thôn Mịch B, xã Thuận Hoà) chia sẻ.
Mùa cốm của bà con người Tày, xã Thuận Hoà, huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang bắt đầu vào tháng 9, kết thúc vào tháng 10 âm lịch hàng năm.
Những hạt cốm xanh non, dẻo thơm được kết tinh từ hương vị tinh túy của đất trời khiến ai từng một lần được thưởng thức hẳn không thể quên.
