Việt Nam vẫn đang đối diện với "gánh nặng kép" về dinh dưỡng
Tại Hội thảo khoa học quốc tế về dinh dưỡng học đường năm 2025 "Vì một Việt Nam khỏe mạnh - Vì tầm vóc Việt" do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế, Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức với sự đồng hành của Tập đoàn TH, PGS.TS Trần Thanh Dương - Viện trưởng Viện Dinh dưỡng cho rằng, dinh dưỡng học đường chính là nền tảng quan trọng để đảm bảo thế hệ trẻ được phát triển toàn diện cả về thể lực lẫn trí tuệ.
Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, Việt Nam vẫn đang đối diện với một thực tại đầy thách thức: "gánh nặng kép" về dinh dưỡng.
Theo đó, Việt Nam đang gặp phải ba vấn đề nổi bật gồm: Thiếu dinh dưỡng (suy dinh dưỡng thấp còi, nhẹ cân, gầy còm), thiếu vi chất dinh dưỡng và thừa cân, béo phì. Đây là tình trạng phổ biến ở nhiều quốc gia đang phát triển, không chỉ riêng Việt Nam.
PGS.TS Trần Thanh Dương - Viện trưởng Viện Dinh dưỡng phát biểu.
"Gánh nặng kép về dinh dưỡng đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, đồng bộ và mang tính đột phá. Các giải pháp không chỉ dừng lại ở việc bổ sung dinh dưỡng mà cần thay đổi nhận thức cộng đồng, hình thành thói quen ăn uống lành mạnh, tăng cường hoạt động thể chất và đảm bảo tính cân đối, an toàn của bữa ăn học đường"- PGS.TS Trần Thanh Dương nói.
Khẳng định, dinh dưỡng học đường không chỉ là nhiệm vụ riêng của ngành y tế hay giáo dục, mà là nền tảng cho tương lai đất nước, Viện trưởng Trần Thanh Dương cho rằng mỗi bước tiến về tầm vóc và thể lực của thế hệ trẻ chính là sự củng cố nội lực quốc gia, nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.
Để đảm bảo hiệu quả lâu dài, PGS.TS Trần Thanh Dương nhấn mạnh công tác truyền thông và vận động xã hội đóng vai trò then chốt. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ban ngành, tổ chức xã hội, nhà trường và gia đình sẽ tạo thành mạng lưới lan tỏa thông tin khoa học, khuyến khích chế độ ăn uống lành mạnh và huy động nguồn lực triển khai.
Khi cộng đồng chung tay, các chính sách và chương trình can thiệp về dinh dưỡng học đường sẽ có cơ hội được nhân rộng và duy trì bền vững, thay vì chỉ giới hạn ở một vài địa phương thí điểm.
Bên cạnh đó, việc giám sát tình trạng dinh dưỡng học sinh và kiểm soát nguồn thực phẩm cung ứng cho trường học là điều kiện tiên quyết để bảo đảm chất lượng bữa ăn. Hệ thống giám sát quốc gia cần được vận hành thường xuyên, báo cáo định kỳ hàng năm và thực hiện điều tra tổng thể 3 - 5 năm/lần để kịp thời điều chỉnh chính sách.
Các đơn vị cung ứng suất ăn phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình từ khâu chọn nguyên liệu, chế biến, vận chuyển đến phân phối, nhằm bảo đảm tiêu chuẩn bữa ăn học đường và an toàn vệ sinh thực phẩm, bảo vệ sức khỏe thế hệ tương lai.
Dinh dưỡng học đường như thế nào để hiệu quả: Bài học kinh nghiệm từ các nước
Chia sẻ tại hội thảo, GS. Nakamura Teiji, Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản nhấn mạnh: Bữa ăn học đường và giáo dục về thực phẩm trở thành một phần quan trọng của chính sách dinh dưỡng đặc thù tại Nhật Bản. Điều này xuất phát từ thực tế rằng, trong quá trình hiện đại hóa, Nhật Bản nhiều lần phải trải qua chiến tranh và nạn thiếu lương thực, dẫn đến suy dinh dưỡng.
Việc thiết lập hệ thống chứng chỉ quốc gia cho chuyên gia dinh dưỡng cũng chính là một giải pháp nhằm ứng phó và cải thiện tình trạng này.
Theo GS Nakamura Teiji, Nhật Bản coi vấn đề dinh dưỡng là thách thức cấp bách và triển khai các chính sách quốc gia riêng biệt nhằm giải quyết. Dinh dưỡng được tách riêng khỏi chính sách y tế và chính sách lương thực, hình thành một chính sách dinh dưỡng độc lập với hệ thống luật pháp và quy định rõ ràng.
Tiếp theo, Nhật Bản chú trọng đào tạo đội ngũ chuyên môn, các chuyên gia dinh dưỡng, đủ năng lực đóng vai trò nòng cốt trong việc triển khai các chính sách cải thiện dinh dưỡng. Tại nhiều quốc gia, chuyên gia dinh dưỡng thường làm việc tại các trung tâm nghiên cứu ở trường đại học và cơ quan nhà nước, nhưng chỉ có rất ít nước xây dựng được hệ thống chuyên gia dinh dưỡng chuyên trách về cải thiện dinh dưỡng và được tích hợp vào hệ thống quốc gia.
GS. Nakamura Teiji, Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản chia sẻ kinh nghiệm của Nhật Bản về triển khai bữa ăn học đường của đất nước này.
"Để triển khai bữa ăn học đường một cách bền vững, trong bối cảnh mục tiêu của bữa ăn học đường là thúc đẩy sự phát triển toàn diện và lành mạnh của trẻ em, thực phẩm sử dụng phải bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm, có thành phần dinh dưỡng rõ ràng và giá thành phù hợp.
Điều này đồng nghĩa với việc cần lựa chọn các doanh nghiệp thấu hiểu mục tiêu và giá trị của chương trình bữa ăn học đường, đồng thời triển khai các hoạt động nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp này"- GS. Nakamura Teiji nói.
Hiện tại, Quốc hội Nhật Bản đang thảo luận về việc miễn hoàn toàn học phí bữa trưa học đường. Tất cả các đảng chính trị đều ủng hộ dự luật này. Điều đó cho thấy đã có sự đồng thuận trên phạm vi toàn quốc rằng bữa trưa học đường nên được duy trì bằng ngân sách nhà nước, giống như giáo dục phổ thông.
Tại Đức, tiêu chuẩn chất lượng cho bữa ăn trường học Đức được Hiệp hội Dinh dưỡng Đức (DGE) công bố năm 2007, trong khuôn khổ Chiến lược sức khỏe quốc gia (IN FORM), nhằm hướng dẫn xây dựng bữa ăn học đường lành mạnh, cân đối và bền vững. Thực phẩm và đồ uống mà trường học cung cấp, cũng như trải nghiệm về sự đoàn kết và gắn kết xã hội, định hình các khuôn mẫu về khẩu vị và hành động cho đến khi trưởng thành.
Khuyến nghị xây dựng chính sách dinh dưỡng học đường tại Việt Nam, TS. Philipp Rosler, Đại học Hannover (Nguyên Phó Thủ tướng Cộng hòa Liên bang Đức) cho rằng, để thực hiện thành công, Việt Nam cần chú trọng các vấn đề: Xây dựng chương trình sữa học đường với nguồn cung chủ yếu từ sữa tươi nội địa nhằm hỗ trợ ngành chăn nuôi trong nước và đảm bảo tính bền vững;
Phát triển bộ tiêu chuẩn dinh dưỡng quốc gia cho bữa ăn học đường, phù hợp với nhu cầu của trẻ em Việt Nam và tham chiếu khuyến nghị quốc tế;
Tham khảo kinh nghiệm triển khai bữa ăn học đường thí điểm thành công tại một số tỉnh, thành để nhân rộng ra quy mô toàn quốc; Tích hợp mô hình vườn trường và giáo dục dinh dưỡng trong chương trình học, giúp học sinh vừa tiếp cận thực phẩm tươi, vừa hình thành thói quen ăn uống lành mạnh.
Cùng đó áp dụng “Ghi nhãn chất lượng Dinh dưỡng học đường” cùng với cơ chế giám sát và đánh giá tác động thường xuyên, nhằm bảo đảm chất lượng và hiệu quả chương trình.
PGS. Zhuifeng Guo, Giám đốc Ban Đổi mới & Phát triển Ngoại khoa, Hiệp hội Quản lý Ngành Công nghiệp Y tế Quốc gia, Trung Quốc cho hay, Trung Quốc đã tích lũy nhiều kinh nghiệm quý báu trong việc triển khai chính sách dinh dưỡng học đường.
Gánh nặng kép về suy dinh dưỡng không chỉ tại Việt Nam mà còn ảnh hưởng đến hầu hết các nước trong khu vực. Nguồn: Viện Dinh dưỡng
Toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm học đường được tối ưu hóa thông qua quy trình mua sắm chuẩn hóa, minh bạch, gắn kết với ngành công nghiệp địa phương và cơ chế điều chỉnh giá linh hoạt.
Hệ thống truy xuất nguồn gốc được áp dụng xuyên suốt, kết hợp cảnh báo sớm thông minh, phân tích dữ liệu và sự giám sát của phụ huynh.
Nguồn kinh phí được quản lý qua tài khoản chuyên biệt, mở rộng phạm vi bao phủ và cung cấp trợ cấp mục tiêu cho nhóm đối tượng ưu tiên. Bên cạnh đó, các hoạt động giáo dục dinh dưỡng, can thiệp sức khỏe và lập thực đơn khoa học phù hợp từng cấp học được triển khai đồng bộ.
Việc phối hợp liên ngành được duy trì thường xuyên, cùng cơ chế giám sát chung và thể chế hóa chính sách để bảo đảm tính bền vững.
Trong định hướng tương lai, Trung Quốc chú trọng ứng dụng trí tuệ nhân tạo để lập kế hoạch bữa ăn thông minh, chia sẻ kinh nghiệm trên phạm vi quốc gia và xây dựng quan điểm sức khỏe suốt đời. Sự kết hợp giữa nền tảng pháp lý, đổi mới công nghệ và sự tham gia rộng rãi của xã hội đã tạo nên một mô hình bữa ăn học đường bền vững, có thể nhân rộng.
