Dị ứng thức ăn là một phản ứng miễn dịch của cơ thể khi ăn phải loại thức ăn gây dị ứng. Những phản ứng dị ứng thức ăn có thể xảy ra từ nhẹ đến nặng như: viêm da dị ứng, nổi mề đay, rối loạn tiêu hóa, suy hô hấp, sốc phản vệ đe dọa tính mạng.
Ai dễ bị dị ứng?
Dị ứng thức ăn thường xảy ra ở những người có cơ địa dị ứng và hay kết hợp với các bệnh: viêm mũi dị ứng, viêm kết mạc dị ứng, chàm và hen suyễn, di truyền...
Hiện nay, do các thay đổi của môi trường sống như: biến đổi khí hậu, tiếp xúc với các bệnh truyền nhiễm khi còn nhỏ, các loại chất gây dị ứng và chế độ ăn uống thay đổi.
Protein trong thực phẩm là thành phần gây dị ứng phổ biến nhất. Phản ứng dị ứng xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể xác định nhầm một protein là có hại, cho rằng cơ thể đang bị tấn công nên huy động các tế bào bạch cầu đến bảo vệ và gây ra phản ứng dị ứng.
 |
Các loại thức ăn dễ gây dị ứng
Phổ biến nhất là dị ứng với lạc (đậu phộng), thường gặp ở trẻ em và thường rất nặng. Các loại hạt trái cây như hồ đào, hạt thông, dừa, cây óc chó, vừng... cũng hay gây dị ứng. Các loại thức ăn có nguồn gốc thực vật chứa protein có thể gây dị ứng là: đậu nành, lúa mì, trái cây, rau, bắp, gia vị, màu tự nhiên hay tổng hợp và các chất phụ gia thực phẩm. Lòng trắng trứng gà, sữa bò, sữa dê, sữa cừu, cá, tôm, nghêu, sò, ốc, hến... cũng hay gây dị ứng. Mức độ dị ứng với thức ăn nhẹ hay nặng phụ thuộc vào các yếu tố: di truyền, chủng tộc, độ tuổi. Ở mỗi độ tuổi thường bị dị ứng với một số loại thức ăn nhất định, có thể kéo dài suốt đời nhưng cũng có thể hết dị ứng khi tới độ tuổi nào đó. Nhiều nghiên cứu cho thấy: nồng độ IgE cao nhất trong thời thơ ấu có thể giảm nhanh ở độ tuổi từ 10 - 30 tuổi. Dị ứng các hạt cứng thường xảy ra ở trẻ từ 1 - 7 tuổi, chẳng hạn 6 - 36 tháng tuổi hay dị ứng với hạt vừng (mè). Người trưởng thành hay dị ứng với: nghêu, sò, ốc, hến, tôm, cua, cá và thường rất dai dẳng. Trẻ em 6 - 24 tháng tuổi thường bị dị ứng với lòng trắng trứng gà, sữa bò, lúa mì, đậu nành... Dị ứng thức ăn cũng xảy ra có tính chất địa phương, chẳng hạn dị ứng cá biển thường gặp ở các nơi ăn nhiều cá ngừ.
Biểu hiện của dị ứng thức ăn
Các triệu chứng dị ứng thức ăn ở mỗi người xảy ra khác nhau. Số lượng thực phẩm đủ để kích hoạt một phản ứng dị ứng cũng thay đổi tùy theo cơ địa mỗi người. Các phản ứng dị ứng thức ăn qua trung gian IgE có khởi phát cấp tính, từ vài giây đến một giờ, gồm các triệu chứng: phát ban, ngứa ở miệng, môi, lưỡi, cổ họng, mắt, da, hoặc các bộ phận khác; sưng (phù mạch) ở môi, lưỡi, mí mắt, hay cả khuôn mặt; khó nuốt, chảy nước mũi hoặc nghẹt mũi, khàn giọng; thở khò khè hoặc khó thở, buồn nôn, nôn mửa, đau bụng do co thắt dạ dày. Nặng nhất là sốc phản vệ, trong đó những người có bệnh hen suyễn hoặc bị dị ứng với lạc (đậu phộng), hải sản rất dễ bị sốc phản vệ.
Một số nghiên cứu cho biết, những trẻ em đã bị dị ứng với protein của sữa bò thường bị dị ứng chéo với các sản phẩm đậu nành. Những người dị ứng với latex (chất cao su tổng hợp) thường hay bị dị ứng với chuối, kiwi, bơ và một số loại thực phẩm khác.
Điều trị thế nào?
Dị ứng thức ăn hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Nguyên tắc cơ bản điều trị dị ứng thức ăn là tránh dùng các loại thức ăn đã từng gây dị ứng cho bệnh nhân trước đó. Đối với người lần đầu tiên bị dị ứng thức ăn, tốt nhất nên đến cơ sở y tế để được điều trị và hướng dẫn phòng tránh dị ứng lần sau. Điều trị dị ứng thức ăn bao gồm: phương pháp giải mẫn cảm; bệnh nhân bị dị ứng phải tránh tiếp xúc với loại thức ăn đã gây dị ứng cho mình vì nếu tiếp xúc với loại thức ăn gây dị ứng, có thể bị sốc phản vệ rất nguy hiểm. Nếu có điều kiện, những người có cơ địa nhạy cảm, hay bị dị ứng thức ăn, luôn phải mang theo thuốc chống dị ứng để có thể xử trí cấp cứu kịp thời khi xảy ra dị ứng thức ăn.
Phòng tránh dị ứng
Cần thực hiện nhiều biện pháp phối hợp. Theo khuyến cáo của Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ, các bà mẹ nên cho con bú sữa mẹ ít nhất 4 tháng đầu sau sinh sẽ giảm nguy cơ bị dị ứng thức ăn so với các trẻ chỉ nuôi bằng sữa công thức; có thể ngăn ngừa hoặc làm chậm sự xuất hiện của bệnh viêm da thể tạng, tình trạng dị ứng sữa bò và thở khò khè. Do rất khó xác định lượng thức ăn tối thiểu đủ gây ra một phản ứng dị ứng, nên người có tiền sử dị ứng thức ăn cần thận trọng khi ăn uống, nhất là khi đi ra ngoài, ăn thức ăn ở hàng quán. Vì phải tránh ăn những loại thức ăn gây dị ứng nên bệnh nhân có thể bị thiếu dinh dưỡng. Các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe thường đề xuất các nguồn thực phẩm khác thay thế các vitamin và khoáng chất thiết yếu ít gây dị ứng.
ThS. Nguyễn Xuân Lãm