Từ ranh giới mong manh
Theo các nghệ sĩ nhiếp ảnh (NSNA), ảnh nude du nhập vào Việt Nam từ rất sớm và ảnh nude về phụ nữ Việt cũng xuất hiện cách đây hơn một thế kỷ do các nhiếp ảnh gia quốc tế thực hiện. Trải qua thời gian, ảnh nude được các NSNA nước ta tiếp cận nhưng lại phát triển theo dạng “sóng ngầm”. Bởi lẽ ảnh nude thường là nhân vật nữ khỏa thân nên có những rào cản về văn hóa, thuần phong mỹ tục phương Đông với phương Tây và cả những định kiến do trình độ thẩm mỹ khác biệt. Tuy nhiên, trong nghệ thuật nhiếp ảnh đương đại, công chúng thời gian qua đều biết đến các NSNA nổi tiếng với ảnh nude nghệ thuật như: Lê Quang Châu, Trần Huy Hoan, Dương Quốc Định, Thái Phiên…
Họa sĩ Nguyễn Đình Hợp nhận định, từ xưa đến nay, tranh-ảnh nude vẫn là đề tài nhạy cảm ở Việt Nam và đa số vẫn e dè với loại hình nghệ thuật này. Thực tế, không có quy định nào cấm không triển lãm ảnh nude, cấm các nghệ sĩ chụp ảnh nude, chỉ cấm những bức ảnh dung tục, phản cảm... Nhưng ranh giới phân định giữa nghệ thuật và phản cảm trong các tác phẩm ảnh nude còn quá mong manh khiến nhà quản lý phải thận trọng. Bởi thời gian qua, trong giới showbiz Việt, không ít người trẻ mượn danh ảnh nude nghệ thuật đã thực hiện những bức ảnh khỏa thân, “bán nude” phản cảm, dung tục khiến nude nghệ thuật đích thực bị đánh đồng. Công chúng đến nay vẫn còn nhớ vụ việc một số người trẻ tung bộ ảnh nude “Tuyệt tình cốc” lên mạng xã hội hoặc bộ ảnh một thiếu nữ không mảnh vải che thân ở đầm sen quanh khu vực Hồ Tây (Hà Nội)... có nội dung phản cảm, dung tục từng làm xôn xao dư luận.
Tác phẩm ảnh nude nghệ thuật “Âm dương” của NSNA Dương Quốc Định.
Chính yếu tố nghệ thuật và phản cảm của ảnh nude có ranh giới mong manh nên cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực văn hóa rất thận trọng trong việc cấp phép triển lãm cho các nghệ sĩ. Thực tế phản ánh NSNA Thái Phiên, Lê Quang Châu... dù nổi tiếng với nhiều tác phẩm ảnh nude nghệ thuật từng không qua được “ải” cấp phép mở triển lãm của Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm vì nhiều nguyên nhân khác nhau. Nhưng trải qua thời gian và trong thời kỳ hội nhập, chúng ta đã có góc nhìn mới thông thoáng hơn, vì thế, triển lãm ảnh nude đã được mở ra khiến giới làm nghề cũng như công chúng vui mừng.
Đến bước ngoặt theo khuôn khổ
Mới đây, ông Vi Kiến Thành - Cục trưởng Cục Mỹ thuật - Nhiếp ảnh và Triển lãm cho biết, cuối tháng 7/2018, tại Hà Nội, đơn vị này sẽ đứng ra tổ chức một triển lãm ảnh nude. Trong triển lãm ảnh nude sắp tới, Ban tổ chức sẽ chọn các tác phẩm của 10 tác giả trong nghệ thuật nhiếp ảnh nude gồm Thái Phiên, Dương Quốc Định, Nguyễn Dzũng Art, Đào Đức Hiếu, Phó Bá Cường, Nguyễn Á, Ngô Văn Phú, Đỗ Thị Mai, Lê Quang Châu, Trần Nhân Quyền. Các tác phẩm giới thiệu tại triển lãm sắp tới được Hội đồng nghệ thuật tuyển chọn nghiêm ngặt, cấm người xem dưới 18 tuổi và tác phẩm phải bám sát Nghị định 72 của Chính phủ về hoạt động nhiếp ảnh. Trong đó, nếu ảnh khỏa thân lộ rõ danh tính người mẫu phải có văn bản thỏa thuận giữa người chụp ảnh và người được chụp về nội dung chụp, thời gian và phạm vi công bố tác phẩm. Theo ông Vi Kiến Thành, triển lãm ảnh nude vào cuối tháng 7/2018 tại Hà Nội nhằm tạo định hướng, giúp công chúng có đối trọng để phân định giữa ảnh khỏa thân nghệ thuật với ảnh khỏa thân mạo danh nghệ thuật, kích động, gợi dục...
Trước đó, tháng 9/2017, công chúng và các NSNA nude ở Việt vừa bất ngờ xen lẫn vui mừng khi NSNA Hạo Nhiên được Sở VH-TT TP. Hồ Chí Minh cấp phép triển lãm ảnh nude có chủ đề Tạo tác. Triển lãm của Hạo Nhiên thời điểm đó tạo được ấn tượng mạnh mẽ và thu hút đông đảo người xem, được xem như sự “cởi trói” cho nghệ thuật ảnh nude khi tác giả đáp ứng được các tiêu chí của cơ quan quản lý ngành văn hóa cũng như luật pháp quy định. Với 50 bức ảnh giới thiệu trong triển lãm Tạo tác, NSNA Hạo Nhiên cũng chính là nghệ sĩ sáng tác tự do đầu tiên của Việt Nam được mở triển lãm cá nhân về loại hình nghệ thuật ảnh khỏa thân. Tất cả các bức hình nằm trong Tạo tác đều là ảnh đen trắng, chụp cận cảnh “tòa thiên nhiên” của người phụ nữ nhưng dường như vẫn chưa đủ độ “nóng” đối với người thưởng lãm. Đôi bàn tay, tấm lưng trần, hõm cổ... được tác giả chụp dưới ánh sáng rất đẹp. Tuy nhiên, các bức hình vẫn trong độ an toàn bởi gần như toàn bộ phần mặt của người mẫu nữ trong ảnh đều phải cắt cúp, làm mờ...
Trước những triển lãm ảnh nude đã và sắp được tổ chức, hầu hết các NSNA trong lĩnh vực này đánh giá là hoạt động định hướng để công chúng mở lòng nhiều hơn và các nghệ sĩ cũng thỏa sức theo đuổi đam mê của mình. Thông điệp mà các nghệ sĩ muốn nhắn gửi qua triển lãm ảnh nude là đem đến nghệ thuật chân chính và từ đó loại bỏ những tác phẩm núp danh nghĩa nude để tạo ra những cú sốc, sản phẩm phản văn hóa!