Dấu hiệu nhận biết sớm bệnh viêm phổi ở trẻ nhỏ

Theo PGS. TS. BS Huỳnh Thoại Loan - Trưởng khoa Nhi - Sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park, viêm phổi là tình trạng nhiễm trùng bên trong phổi, xảy ra khi vi khuẩn, virus hoặc nấm xâm nhập và sinh sôi. Tác nhân gây bệnh thường gặp nhất là phế cầu khuẩn. Viêm phổi có thể xuất hiện sau một đợt ho hoặc cảm cúm, khi dịch nhầy trong phổi tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển. Phản xạ ho lúc này là cơ chế tự vệ quan trọng, giúp tống chất nhầy ra ngoài, nhưng nếu không kiểm soát kịp thời, nhiễm trùng có thể lan rộng.

Nguyên nhân và triệu chứng viêm phổi

Viêm phổi có thể do nhiều nguyên nhân, bao gồm vi khuẩn, virus, nấm, hoặc hóa chất. Theo PGS. TS. BS Huỳnh Thoại Loan, các tác nhân gây bệnh thường khác nhau tùy theo độ tuổi:

- Trẻ trên 5 tuổi: Thường gặp viêm phổi do vi khuẩn không điển hình như Mycoplasma Pneumonia, Chlamydia Pneumoniae, phế cầu, và các siêu vi hô hấp.

- Trẻ dưới 5 tuổi: Phổ biến do vi khuẩn như phế cầu, tụ cầu vàng, liên cầu pyogenes, và HiB. Tuy nhiên, nhờ chương trình tiêm chủng, tác nhân HiB hiện không còn đáng kể.

- Trẻ dưới 2 tháng tuổi: Ngoài các vi khuẩn kể trên, trẻ có thể nhiễm vi khuẩn đường ruột như E.Coli, Proteus... lây truyền từ mẹ.

Ngoài ra, trẻ sinh non, có sức đề kháng kém, suy dinh dưỡng, hoặc sống trong môi trường ô nhiễm, đặc biệt là khói thuốc lá, cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Trẻ đi nhà trẻ, mẫu giáo cũng là đối tượng dễ bị lây lan bệnh.

Để nhận biết sớm bệnh, cha mẹ cần đặc biệt chú ý đến ba triệu chứng cốt lõi là ho, sốt và thở nhanh hoặc thở gắng sức.

- Ho: Có thể ho vừa hoặc nặng, thường là ho nặng tiếng.

- Thở nhanh liên tục: Đây là dấu hiệu quan trọng nhất. Nhịp thở được coi là nhanh nếu: Trên 60 lần/phút (trẻ dưới 2 tháng tuổi). Trên 50 lần/phút (trẻ từ 2 tháng đến 1 tuổi). Trên 40 lần/phút (trẻ trên 1 tuổi). Đếm nhịp thở cần được thực hiện khi trẻ nằm yên, không hoạt động gắng sức, trong vòng 1 phút.

- Thở gắng sức: Biểu hiện qua cánh mũi phập phồng, thở rên, co kéo cơ liên sườn (lõm vào khi hít vào), co rút hõm ức, rút lõm lồng ngực. Đây là phản ứng bù trừ của cơ thể nhưng nếu không điều trị kịp thời, trẻ có thể bị suy hô hấp, kiệt sức và ngưng thở.

- Các triệu chứng khác: Sốt vừa đến sốt cao (mặc dù đôi khi trẻ có hệ miễn dịch yếu lại không sốt), đau ngực, nôn mửa, tím tái quanh môi và mặt (do thiếu oxy).

Điều trị và chăm sóc trẻ viêm phổi

Khi phát hiện các dấu hiệu trên, cha mẹ cần đưa con đến cơ sở y tế ngay lập tức để được khám, chụp X-quang, xét nghiệm máu và điều trị kháng sinh kịp thời. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc kháng sinh tại nhà. Ho là phản xạ tốt để tống đờm ra ngoài, do đó không nên cho trẻ uống thuốc giảm ho khi chưa có chỉ định của bác sĩ.

Bên cạnh việc tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ, cha mẹ có thể áp dụng một số biện pháp chăm sóc tại nhà để giúp trẻ nhanh hồi phục:

- Hạ sốt: Dùng khăn ấm chườm tích cực. Nếu trẻ sốt trên 38,5 độ C, cho trẻ uống thuốc hạ sốt theo chỉ định. Tăng cường cho trẻ uống nước để giảm sốt và làm loãng đờm.

- Vỗ lưng và hướng dẫn trẻ ho: Vỗ lưng đúng cách giúp lưu thông tuần hoàn máu, làm long đờm và thải ra ngoài dễ dàng hơn. Cần vỗ lưng trước bữa ăn hoặc ít nhất 1 giờ sau ăn để tránh gây nôn. Với trẻ lớn, hướng dẫn ho thật sâu để tống đờm ra ngoài.

- Vệ sinh và chế độ ăn: Thường xuyên vệ sinh mũi, miệng cho trẻ; Giữ sạch sẽ nhà cửa, đồ chơi và đồ dùng của trẻ; Người chăm sóc cần rửa tay sạch sẽ; Cho trẻ ăn thức ăn giàu dinh dưỡng, mềm, dễ tiêu; Chia nhỏ bữa ăn, cho trẻ ăn theo nhu cầu, không ép ăn; Có thể dùng các bài thuốc dân gian như quất hấp mật ong, gừng, chanh để giảm ho, nhưng cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

Phòng ngừa viêm phổi ở trẻ

Theo PGS. TS. BS Huỳnh Thoại Loan, cách phòng ngừa hiệu quả nhất là đưa trẻ đi tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch các loại vắc-xin như Bạch hầu-ho gà-uốn ván, Hib, cúm, và đặc biệt là vắc-xin phế cầu. Việc tiêm chủng đầy đủ giúp trẻ tăng cường sức đề kháng và giảm nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm.

Ngoài ra, cha mẹ cần: Vệ sinh môi trường sống sạch sẽ, tránh khói thuốc lá. Cách ly trẻ với người bị bệnh. Phát hiện sớm các biểu hiện của bệnh đường hô hấp. Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và tiếp tục đến 2 tuổi để trẻ phát triển toàn diện và có khả năng chống lại bệnh tật tốt hơn.

Cuối cùng, PGS. TS. BS Huỳnh Thoại Loan khuyến cáo, các bậc phụ huynh nên trang bị đủ kiến thức để nhận biết sớm bệnh viêm phổi. Khi thấy trẻ có dấu hiệu khó thở hay thở nhanh, cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế uy tín để được can thiệp kịp thời. Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec cũng là một trong những địa chỉ tin cậy để khám và điều trị các bệnh lý Nhi khoa, với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm, chuyên môn cao, cùng dịch vụ chăm sóc chuyên nghiệp và cơ sở vật chất hiện đại.