Nhiều hộ dân sống cạnh "tử thần"
PGS.TS Phạm Hồng Quang, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam đánh giá, ở Việt Nam, mỗi mùa mưa bão đều xảy ra các hiện tượng sạt lở và lũ quét. Nhà nước đã đầu tư rất nhiều kinh phí kiện toàn bộ máy dự báo, cứu hộ cứu nạn và phòng chống thiên tai, nhưng chưa thực sự đạt hiệu quả mong muốn. Qua khảo sát cho thấy rất nhiều hộ dân sống ngay cạnh các triền đồi núi có nguy cơ sạt lở cao, các nhà khoa học ví von là "sống cạnh tử thần".
Những vụ sạt lở, lũ quét xảy ra lẻ tẻ ở các địa phương miền núi rất nhiều. Số người chết cùng lúc không nhiều, nhưng trượt lở khiến 1-2 người thiệt mạng lại là chuyện không hiếm.
Mưa lớn nhiều ngày có nguy cơ cao dẫn đến sạt lở đất.
Theo PGS.TS Trần Tân Văn, Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản cho biết, có một điều ông đã cảnh báo là việc xây dựng công trình, nhà cửa ở chân các sườn đồi, sườn dốc sẽ dẫn đến nguy cơ sạt trượt rất lớn. Hiện tượng này có ở đa phần các tỉnh miền núi. Người dân có thói quen tạo mặt bằng xây nhà cửa, công trình bằng cách xúc đất, san phẳng ở chân đồi. Các sườn đồi, dốc đã trải qua nhiều năm ổn định địa chất, về tự nhiên chúng gần như không sạt trượt. Nhưng khi con người can thiệp, san phẳng chân đồi, "cắt chân" đồi sẽ làm mất cân bằng giữa lực gây trượt và kháng trượt địa chất. Khi thời tiết khô ráo thì không sao, nhưng khi mưa xuống kéo dài, khả năng kháng trượt của nền đất sẽ rất yếu dẫn đến trượt lở.
Sạt trượt không chỉ xảy ra trong khi mưa mà còn có thể xảy ra sau khi mưa một thời gian khá dài, khi đất vẫn còn ngậm nước. Chỉ đến khi toàn bộ nền địa chất đã khô hẳn thì mới kết thúc chu trình sạt trượt. Do vậy, TS. Trần Tân Văn cảnh báo người dân phải hết sức cảnh giác với các đợt mưa lớn dài ngày.
Khu vực miền núi phía Bắc có nhiều đặc điểm dễ khiến thiên tai xảy ra. Cụ thể, các tỉnh hầu hết có địa hình chia cắt, phổ biến là núi cao, độ dốc lớn. Địa chất phức tạp, nhiều sông, suối và công trình hồ đập. Không chỉ vậy, đây còn là khu vực có lượng mưa lớn nhất cả nước, thường xuyên gây ra tai biến địa chất kèm theo lũ quét, sạt lở đất.
Trong khi đó, cơ sở hạ tầng nói chung và phục vụ công tác phòng chống thiên tai trong khu vực kém phát triển; khả năng chống chịu hạn chế, dễ bị tổn thương. Đây cũng là khu vực có tốc độ gia tăng dân số nhanh. Sinh kế của người dân chủ yếu là sản xuất nông, lâm nghiệp ven các sông suối và sườn đất dốc, dễ bị tổn thương. Thiệt hại do tác động thiên tai có thể gây ra bởi vậy rất lớn.
Những nguyên nhân gây sạt lở
PGS.TS Trần Tân Văn, Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản cho biết, có rất nhiều nguyên nhân, nhiều yếu tố góp phần ra trượt lở. Chẳng hạn nếu ta xem xét một sườn dốc cụ thể thì sẽ có hai nhóm các yếu tố tác động ngược chiều nhau, một gây trượt và một kháng trượt. Bình thường sườn dốc ổn định thì hai nhóm yếu tố trên cân bằng với nhau. Khi nào nhóm các yếu tố gây trượt thắng thế thì sẽ xảy ra trượt.
Tham gia vào nhóm các yếu tố kháng trượt, chẳng hạn có sức bền của đất đá, được đặc trưng bởi các lực dính kết và lực ma sát. Một sườn dốc khô thì các lực kể trên lớn, vì thế hiếm khi trượt lở xảy ra ở một sườn dốc khô. Tuy nhiên khi sườn dốc bị bão hòa nước thì các lực kể trên giảm đi rất nhiều, vì thế trượt lở thường xảy ra khi sườn dốc bị sũng nước, thông thường sau các trận mưa lớn, kéo dài dầm dề.
Thành phần vật chất của đất đá cũng là một yếu tố quan trọng. Chẳng hạn có loại đá rất cứng chắc, có loại thì lại nhiều vật chất sét yếu hơn; có loại dễ bị tác động của mưa gió, nhiệt độ mà bị phong hóa thành đất, có loại thì khó bị phong hóa hơn... Mức độ dập vỡ, nứt nẻ, phân lớp, phân phiến của đất đá cũng là một yếu tố quan trọng cần xem xét khi đánh giá độ ổn định của một sườn dốc…
Sạt lở đất gây thiệt hại lớn về người và tài sản.
Việt Nam đã có bản đồ hiện trạng trượt lở đất đá tại hơn 20 tỉnh, nhưng vì sao cho đến nay vẫn không thể dự báo được sạt lở đất?. PGS.TS Trần Tân Văn cho biết, về lý thuyết là có thể dự báo được trượt lở và trên thực tế, ở một số quốc gia, vùng lãnh thổ tiên tiến trên thế giới như Nhật Bản, Hàn Quốc, Hoa Kỳ, nhất là Hong Kong, người ta đã triển khai các biện pháp quan trắc, giám sát một số sườn dốc cụ thể, quan trọng, thậm chí có thể lắp đặt một số thiết bị quan trắc thời gian thực, giám sát qua internet, dự báo được khá chính xác thời điểm có thể xảy ra trượt lở.
"Tuy nhiên xin nhắc lại là chỉ đối với một số sườn dốc quan trọng mà trượt lở xảy ra ở đó có thể gây ra hậu quả lớn về người và cơ sở vật chất. Ví dụ dọc các đường cao tốc, gần các trung tâm dân cư lớn... Còn nhìn chung đối với các sườn dốc tự nhiên, ở các vùng nông thôn, miền núi như Việt Nam vẫn rất khó khăn", TS. Văn nhấn mạnh.
Dấu hiệu nhận biết sắp có sạt lở
PGS.TS Trần Tân Văn cho biết, thiên tai sạt lở là rất khó lường, không thể giảm thiểu tuyệt đối nhưng hoàn toàn có thể giảm thiểu tối đa bằng các biện pháp căn bản, tận gốc. Đối với người dân, sau các đợt mưa lớn dài ngày, khi có dấu hiệu nước sông suối chuyển màu đục, cây cối nghiêng ngả, vết nứt trên tường nhà, sườn đồi, cây cối rung chuyển, âm thanh lạ trong lòng đất… thì phải tìm nơi tránh trú an toàn.
Khi bắt đầu nghe thấy tiếng rơi của đất đá và âm lượng tăng dần, mặt đất bắt đầu dịch chuyển xuống theo chiều dốc, các lớp đất thụt xuống, những âm thanh lạ, như tiếng cây gãy hoặc tảng đá va chạm với nhau tức là sạt lở đất sắp xảy ra và việc cần làm là nhanh chóng di dời khỏi khu vực nguy hiểm và thông báo cho chính quyền địa phương và hàng xóm để có thể được hỗ trợ kịp thời.
TS. Trần Tân Văn cho biết, sạt lở đất thường xảy ra vào ban đêm do sự tương tác liên quan đến trái đất và mặt trời, sẽ khiến nhiệt độ, độ ẩm về ban đêm chênh lệch ban ngày, điều này liên quan trực tiếp đến áp lực nước lỗ rỗng trong đất. Khi thay đổi từ trạng thái ngày, đêm khiến áp lực lỗ rỗng thay đổi tác động đến cường suất trong khu vực địa hình sườn dốc sẽ kích thích sạt, trượt lở đất.
Ngoài ra, để phòng tránh, giảm nhẹ nguy cơ, hậu quả trượt lở đất đá, một điều chắc chắn là các bản đồ hiện trạng, phân vùng cảnh báo ở các tỷ lệ sẽ phải được chuyển giao kịp thời và được sử dụng triệt để, hiệu quả hơn nữa. Các diện tích được xác định là có nguy cơ cao cần xác định thêm các vị trí tương đối an toàn, có thể tìm đến sơ tán... Người dân không xây nhà ở khu vực đã từng xảy ra lũ quét, sạt lở đất, khu vực ven sông suối, sườn dốc gần mái dốc đường giao thông...
Năm 2020, hàng loạt vụ sạt lở đất nghiêm trọng xảy ra. Điển hình là vụ sạt lở ở Trạm kiểm lâm 67, Thủy điện Rào Trăng 3 (Thừa Thiên - Huế) khiến 13 cán bộ, chiến sĩ hy sinh; sạt lở đất ở Đoàn kinh tế quốc phòng 337 (Quảng Trị) làm 22 sĩ quan, chiến sĩ hy sinh, hay 2 vụ trượt lở đất xảy ra ở Quảng Nam khiến hàng chục người chết và mất tích...
Xem thêm video đang được quan tâm:
Sáng 25/5: Đậu Mùa Khỉ Dễ Gây Bệnh Nặng Và Tử Vong Nhưng Khó Thành Đại Dịch | SKĐS
