Trong nhiều thập kỷ, các nỗ lực phòng, chống HIV/AIDS tập trung vào chiến dịch truyền thông, điều trị kháng virus và giảm lây truyền trong cộng đồng. Tuy nhiên, đằng sau những kết quả tích cực ấy vẫn tồn tại một thách thức ít được nhìn nhận đầy đủ, đó là phụ nữ chiếm một tỉ lệ đáng kể trong số ca nhiễm mới nhưng lại thường bị phát hiện muộn và đối mặt nhiều rào cản trong tiếp cận dịch vụ y tế.
Theo báo cáo mới nhất của UNAIDS về HIV/AIDS, phụ nữ và trẻ em gái tiếp tục chiếm gần một nửa tổng số ca nhiễm mới toàn cầu (45%). Đây không chỉ là vấn đề dịch tễ mà còn phản ánh những hạn chế về thông tin, bất bình đẳng giới và sự kỳ thị còn tồn tại trong cộng đồng. Giải quyết những khoảng trống này là điều kiện quan trọng để bảo vệ sức khỏe phụ nữ và thúc đẩy bình đẳng trong chăm sóc sức khỏe.
Một phân tích qui mô lớn năm 2021 được công bố trên Tạp chí The Lancet HIV cho thấy phụ nữ trên toàn cầu có tỷ lệ xét nghiệm thấp hơn đáng kể và việc bắt đầu điều trị chậm trễ hơn so với nam giới, ngay cả ở những quốc gia có chương trình phòng chống HIV mạnh mẽ. Khoảng cách giới tính này không chỉ dễ nhận thấy mà còn rất nguy hiểm.
Theo báo cáo mới nhất của UNAIDS về HIV/AIDS, phụ nữ và trẻ em gái tiếp tục chiếm gần một nửa tổng số ca nhiễm mới toàn cầu.
1. Dấu hiệu cảnh báo sớm HIV: Nhận biết để không bỏ lỡ "thời điểm vàng"
Nhiễm HIV giai đoạn sớm thường xuất hiện trong vòng 2 - 4 tuần sau phơi nhiễm. Các triệu chứng có thể giống cúm, bao gồm: Sốt, đau họng, sưng hạch bạch huyết, mệt mỏi kéo dài, phát ban, đau cơ, đau khớp…
Giai đoạn này dễ bị bỏ qua do triệu chứng không đặc hiệu. Sau đó, HIV có thể tiến triển âm thầm trong nhiều năm, trong khi virus vẫn tấn công hệ miễn dịch. Khi miễn dịch suy giảm, các dấu hiệu cảnh báo xuất hiện rõ hơn như: Sốt dai dẳng, sụt cân không chủ ý, đổ mồ hôi đêm, tiêu chảy mạn tính, loét miệng tái phát, nhiễm trùng thường xuyên lâu khỏi, ho kéo dài…
Bất kỳ ai có triệu chứng nghi ngờ hoặc có yếu tố nguy cơ đều được khuyến cáo đi xét nghiệm sớm. Đây là bước quan trọng nhất giúp khởi động điều trị kịp thời và giảm nguy cơ biến chứng.
2. Vì sao phụ nữ dễ bị chẩn đoán muộn HIV?
Không chỉ yếu tố sinh học, nhiều rào cản xã hội – văn hóa khiến phụ nữ khó tiếp cận dịch vụ xét nghiệm và chăm sóc HIV:
- Kỳ thị và lo sợ bị phán xét: Nhiều phụ nữ e ngại xét nghiệm vì sợ bị đánh giá về đạo đức hoặc lo lắng phản ứng từ gia đình. Điều này khiến họ trì hoãn đến khi bệnh tiến triển nặng.
- Bất bình đẳng giới trong quyết định về sức khỏe tình dục: Phụ nữ ở nhiều môi trường vẫn thiếu tiếng nói trong việc đòi hỏi sử dụng bao cao su hoặc tham khảo ý kiến y tế khi thấy nguy cơ.
- Trở ngại về tài chính và thời gian: Chi phí di chuyển, chăm sóc con nhỏ, công việc gia đình… khiến việc tiếp cận dịch vụ y tế trở nên khó khăn hơn.
- Nhận thức hạn chế về các biện pháp phòng ngừa: PrEP – thuốc dự phòng trước phơi nhiễm HIV – vẫn chưa được nhiều phụ nữ biết và tiếp cận, dù đây là một biện pháp hiệu quả đã được khẳng định.
- Thiếu chủ động trong hệ thống y tế: Nhiều cơ sở y tế vẫn chưa triển khai xét nghiệm thường quy cho phụ nữ trong các lần khám sức khỏe tổng quát, khám thai hoặc chăm sóc sinh sản...
Điều trị ARV giúp ức chế virus và ngăn lây truyền qua đường tình dục.
2. khuyến cáo quan trọng giúp phòng ngừa HIV
Dựa trên hướng dẫn của WHO, CDC và các chương trình phòng chống HIV hiện hành, các bác sĩ đưa ra 5 khuyến nghị phụ nữ cần lưu ý:
1. Tích hợp xét nghiệm HIV vào chăm sóc thường quy: Xét nghiệm HIV nên được thực hiện như một phần tự động trong các lần khám thai và khám sức khỏe định kỳ cho phụ nữ. Việc phát hiện sớm giúp can thiệp kịp thời, làm chậm tiến triển bệnh và giảm nguy cơ lây truyền.
Một nghiên cứu đăng trên PLOS One năm 2020 cho thấy việc triển khai xét nghiệm HIV thường quy do nhân viên y tế chủ động đề xuất làm tăng đáng kể tỷ lệ phát hiện sớm ở phụ nữ — đặc biệt ở những người vốn ít khi tự yêu cầu xét nghiệm.
2. Tìm hiểu về PrEP nếu đang ở nhóm có nguy cơ cao: PrEP là phương pháp dự phòng trước phơi nhiễm hiệu quả, đặc biệt hữu ích với phụ nữ có bạn tình sống chung với HIV hoặc có nguy cơ phơi nhiễm định kỳ.
3. Tất cả phụ nữ mang thai nên được xét nghiệm HIV sớm: Điều trị dự phòng kịp thời giúp giảm mạnh nguy cơ lây truyền từ mẹ sang con.
4. Nếu dương tính, điều trị ARV càng sớm càng tốt: ARV giúp ức chế virus, duy trì tải lượng virus không phát hiện được và ngăn lây truyền qua đường tình dục (U=U).
5. Tận dụng hỗ trợ cộng đồng, tư vấn tâm lý và nhóm đồng đẳng: Hỗ trợ xã hội giúp giảm kỳ thị, tạo động lực duy trì điều trị và cải thiện sức khỏe tinh thần…
Hiện nay nhiều tổ chức quốc tế cảnh báo việc cắt giảm tài trợ có thể ảnh hưởng tới các chương trình xét nghiệm, điều trị và tư vấn – đặc biệt tại những nhóm dễ tổn thương như phụ nữ và trẻ em gái. Trong khi việc duy trì xét nghiệm thường quy, tăng cường truyền thông sức khỏe sinh sản, và đào tạo nhân viên y tế về tư vấn không kỳ thị là những giải pháp cấp thiết.
HIV ở phụ nữ không phải là một vấn đề bên lề mà là trọng tâm của cuộc chiến chống HIV/AIDS hiện nay. Phụ nữ xứng đáng được tiếp cận dịch vụ y tế đầy đủ, không phán xét và an toàn. Việc nhận biết sớm, xét nghiệm định kỳ, sử dụng biện pháp dự phòng và điều trị ARV đúng hướng dẫn không chỉ bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần quan trọng vào mục tiêu kiểm soát dịch bệnh và không một phụ nữ nào nên bị bỏ lại phía sau trong cuộc chiến chống HIV/AIDS.
Mời bạn xem thêm video:
Xét nghiệm HIV tại cộng đồng và tự xét nghiệm.
