Đánh thức “kho vàng” dược liệu Việt để chăm sóc sức khỏe

12-12-2022 21:58 | Y học cổ truyền

SKĐS - Với địa hình đồi núi cao, khí hậu cận nhiệt đới gió mùa, Việt Nam có đầy đủ các yếu tố thiên nhiên để phát triển thành ngành công nghiệp dược liệu.

Tận dụng thế mạnh về nguồn tài nguyên dược liệu

Tại Việt Nam, việc nghiên cứu về cây thuốc đã được tiến hành từ rất sớm, gắn liền với tên tuổi của nhiều danh y nổi tiếng như: Thiền sư Tuệ Tĩnh với bộ "Nam Dược Thần Hiệu" viết về 499 vị thuốc Nam, trong đó có 241 vị thuốc có nguồn gốc từ thực vật. Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác với bộ "Lĩnh Nam Bản Thảo" gồm 2 quyển: quyển thượng chép 496 kế thừa của Tuệ Tĩnh, quyển hạ ghi 305 vị bổ sung về công dụng hoặc mới phát hiện thêm.

Theo thống kê của Viện Dược liệu, đến nay Việt Nam đã ghi nhận trên 5.000 loài thực vật và nấm, 408 loài động vật và 75 loại khoáng vật có công dụng làm thuốc. Trong số những loài đã công bố, có nhiều loài được xếp vào loại quý hiếm trên thế giới như: Sâm Ngọc Linh, Tam thất hoang, Bách hợp, Thông đỏ… trong đó, sâm Ngọc Linh (hay sâm Việt Nam) là một trong những loại sâm có hàm lượng saponin nhiều nhất, cao hơn cả những loại sâm quý được nghiên cứu sử dụng lâu đời trên thế giới như sâm Triều Tiên, sâm Trung Quốc.

Trên nền thế mạnh về nguồn tài nguyên dược liệu, cộng đồng dân tộc Việt Nam đã tích lũy được những kinh nghiệm và truyền thống lâu đời trong sử dụng các loại cây, con làm thuốc góp phần hình thành nên một kho tàng tri thức khổng lồ mang bản sắc riêng theo từng dân tộc, từng vùng miền. Ngành y tế đã tổng hợp được danh mục các loài cây thuốc từ cộng đồng các dân tộc và thu thập, sưu tầm được gần 1.300 bài thuốc dân gian trên cả nước. Những tri thức bản địa này là cơ sở quan trọng nhằm hỗ trợ cho việc sàng lọc, nghiên cứu phát triển sản phẩm phục vụ công tác phòng và chữa bệnh của nhân dân.

Đánh thức “kho vàng” dược liệu Việt để chăm sóc sức khỏe  - Ảnh 1.

Việt Nam là một trong những quốc gia có đa dạng sinh học thực vật cao. Ảnh: Bảo Nguyên

Sau gần 30 năm thực hiện, công tác bảo tồn, khai thác và phát triển nguồn cây thuốc đã đạt những kết quả nhất định. Đến nay, ngành y tế đã duy trì mạng lưới bảo tồn nguồn gen tại 7 vùng sinh thái gồm: vùng Đồng bằng Sông Hồng (Hà Nội), vùng trung du phía Bắc (Tam Đảo), vùng núi cao phía Bắc (Lào Cai), vùng Bắc Trung Bộ (Thanh Hóa), vùng Tây Nguyên (Đà Lạt), vùng Duyên hải Nam Trung Bộ (Phú Yên) và vùng Đông Nam bộ (TP Hồ Chí Minh). Đồng thời, ngành đã lưu giữ và bảo tồn 1.531 nguồn gen thuộc 884 loài cây thuốc tại 7 vườn cây thuốc thuộc các đơn vị; 100% các nguồn gen bảo tồn được đánh giá ban đầu; 30% nguồn gen được đánh giá chi tiết về các chỉ tiêu sinh trưởng và phát triển… Đặc biệt, hiện đã có 11 cây dược liệu được trồng theo nguyên tắc, tiêu chuẩn "Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc" (GACP-WHO), bao gồm: Trinh nữ hoàng cung, Actiso, Bìm bìm biếc, Rau đắng đất, Đinh lăng, Diệp hạ châu đắng, cỏ Nhọ nồi, Tần dày lá, Dây thìa canh, chè dây và Kim tiền thảo.

Cần xây dựng các vùng trồng dược liệu

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), có đến 80% dân số ở các nước đang phát triển vẫn dựa vào thuốc thảo dược để chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Ở các nước có nền công nghiệp phát triển, 1/4 số thuốc thống kê trong các đơn đều có chứa hoạt chất thảo mộc. Và ngày nay, việc tìm kiếm các hoạt chất tự nhiên có hoạt tính sinh học cao để làm thuốc là một xu thế rất được các nhà khoa học quan tâm.

Các thống kê cũng cho thấy, mỗi năm nước ta tiêu thụ khoảng 50-60 nghìn tấn các loại dược liệu khác nhau, sử dụng vào việc chế biến vị thuốc y học cổ truyền, nguyên liệu ngành công nghiệp dược hoặc xuất khẩu. Theo đó, thị trường tiêu thụ dược liệu và các sản phẩm từ dược liệu của Việt Nam là rất lớn. Hệ thống khám chữa bệnh bằng y học cổ truyền hiện có hơn 60 bệnh viện y học cổ truyền công lập; hơn 90% bệnh viện đa khoa tỉnh có bộ phận y học cổ truyền; khoảng 80% trạm y tế xã có hoạt động khám chữa bệnh bằng y học cổ truyền và gần 7.000 cơ sở hành nghề y học cổ truyền tư nhân sử dụng dược liệu trong khám chữa bệnh...

Đánh thức “kho vàng” dược liệu Việt để chăm sóc sức khỏe  - Ảnh 2.

Cần sự quan tâm, hỗ trợ của Nhà nước để người trồng dược liệu của Việt Nam phát triển cây thuốc nam đúng hướng. Ảnh: Bảo Nguyên

Mặc dù có tiềm năng thế mạnh lớn, nhưng hiện nay Việt Nam mới chỉ tự cung cấp được 25% nguyên liệu để phục vụ việc sản xuất thuốc trong nước, còn lại 75% vẫn phải phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu. Việt Nam cũng chưa đưa được các bài thuốc quý trong cộng đồng ra sử dụng rộng rãi; thậm chí nhiều bài thuốc quý đã bị mai một, thất truyền hoặc bị đánh cắp, giả mạo. Đồng thời, sản phẩm từ dược liệu quý của nước ta chưa trở thành hàng hóa có giá trị cao và chưa được sử dụng rộng rãi.

Từ thực tế trên, Hiệp hội Dược liệu Việt Nam kiến nghị các địa phương cần sớm xây dựng quy hoạch vùng dược liệu, biến nguồn tài nguyên này thành tiềm năng, lợi thế chủ lực, nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội. Giải quyết bài toán đầu ra cho dược liệu bằng cách phát triển mô hình: Gắn kết y học cổ truyền và dược liệu; dùng dược liệu tạo ra ẩm thực và chữa bệnh, gắn với du lịch… tiến tới xuất khẩu cây dược liệu.

Xây dựng được vùng trồng dược liệu bán tự nhiên trên diện tích rừng, rừng phòng hộ đầu nguồn, hình thành vùng khai thác dược liệu bền vững; xây dựng vùng trồng dược liệu thâm canh theo thực hành sản xuất nông nghiệp tốt. Phát triển cây dược liệu không chỉ giúp đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số đi lên mà còn gắn với việc bảo vệ rừng.

Cần đầu tư máy móc, thiết bị để sản xuất, chế biến các loại cây dược liệu thành sản phẩm công nghệ cao…đáp ứng với điều kiện thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0, thời kỳ công nghệ số hiện nay…Để phát huy thế mạnh, cần có cơ chế, chính sách khai thác, phát triển phù hợp; nhất là việc thu hút sự tham gia của doanh nghiệp vào chế biến sâu dược liệu. Đặc biệt, vùng dân tộc thiểu số, ngoài thổ nhưỡng, khí hậu thích hợp với dược liệu quý, đồng bào còn sở hữu một kho tàng kinh nghiệm quý báu về chế biến và sử dụng cây thuốc. Vì vậy, cần phát huy tiềm năng dược liệu ở vùng vùng dân tộc thiểu số. Đây cũng là cơ hội cho đồng bào vùng dân tộc thiểu số tăng thu nhập, thoát nghèo bền vững.

Bên cạnh đó, thành lập các hợp tác xã nuôi trồng dược liệu; đăng ký bài thuốc gia truyền, mẫu mã sản phẩm; trồng cây thuốc nam theo tiêu chuẩn hữu cơ; hỗ trợ hợp tác xã trồng dược liệu tiếp cận với doanh nghiệp, bệnh viện để đảm bảo đầu ra cho sản phẩm. Đối với các tổ chức xã hội tại cộng đồng, cần hỗ trợ người trồng cây thuốc và các tổ chức của họ tiếp cận được với các chính sách hỗ trợ của Nhà nước; hỗ trợ để người trồng cây thuốc áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật phù hợp; cung cấp thông tin liên kết giữa người trồng và doanh nghiệp; nâng cao năng lực quản lý kinh doanh và hỗ trợ tài chính để xây dựng cơ sở sơ chế cây thuốc và chuẩn hóa các sản phẩm… Qua đó, thúc đẩy sự đóng góp của các tổ chức xã hội trong việc nâng cao năng lực quản trị chuỗi cây thuốc nam, để người trồng dược liệu của Việt Nam phát triển cây thuốc nam đúng hướng, đóng góp vào phát triển kinh tế – xã hội địa phương.

Đánh thức tiềm năng dược liệu vùng dân tộc thiểu số và miền núiĐánh thức tiềm năng dược liệu vùng dân tộc thiểu số và miền núi

SKĐS - Số dược liệu quý trong các vùng dân tộc thiểu số và miền núi rất đa dạng, nếu bảo tồn và phát triển tốt sẽ là nguồn thuốc quý cho sức khỏe và đời sống.

Bảo Nguyên
Ý kiến của bạn