Năm 1997, Hội Nhà văn Việt Nam và UBND tỉnh Hà Nam đã quyết định xây dựng dự án “Vườn hiện thực Nam Cao” trên diện tích đất gần 5.000m2 thuộc xóm 8, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân (Hà Nam), nơi được coi là dấu tích khu vườn nhà Lão Hạc và vườn chuối Chí Phèo gặp Thị Nở. Dự án quy mô hoành tráng này nhằm tái hiện toàn bộ sự nghiệp văn chương của nhà văn, liệt sĩ Nam Cao (tên thật là Trần Hữu Trí). Thế nhưng 14 năm trôi qua, dự án vẫn còn dang dở trong niềm trông mong, tiếc nuối của người dân “làng Vũ Đại” và bao người yêu mến Nam Cao.
Một ngày mùa thu mát mẻ, trở về làng Vũ Đại, tôi không quên đến thăm khu vườn dự án với mong ước được chiêm bái dấu tích người cũ, cảnh xưa. Tiếc thay, toàn bộ khu vườn mới chỉ có nhà tưởng niệm Nam Cao và ngôi mộ của ông được hoàn thành từ cuối tháng 11 năm 2004. Bao quanh toàn là sản phẩm của dự án “Vườn ươm bảo tồn và phát triển nguồn gien cây hồng Nhân Hậu, chuối ngự Đại Hoàng” (!) Nhà tưởng niệm rộng thênh thang nhưng bên trong lèo tèo, trống tuếch. Ngoài kỷ vật là chiếc giường và cái tủ cũ rích chỉ có 2 sạp sách, báo của nhà văn. Ông Trần Hữu Vịnh, người trông coi nhà lưu niệm Nam Cao, cho biết: “Hằng năm, ngoài Ngày Thương binh liệt sĩ, ngày giỗ nhà văn và Tết Nguyên đán có chính quyền xã cùng một vài người đến thắp hương ông, còn lại chẳng ai lui tới. Có lẽ bởi “vườn hiện thực” chẳng có thực chút nào”. Câu nói của ông Vịnh khiến lòng tôi nặng trĩu.
 “Vườn hiện thực Nam Cao” mới chỉ có nhà tưởng niệm và ngôi mộ của ông. |
Đối chiếu với những ý tưởng trong dự án thì “Vườn hiện thực Nam Cao” hiện còn thiếu quá nhiều! Mới chỉ riêng việc tái hiện một số nhân vật tiêu biểu trong tác phẩm của ông đã gặp không ít khó khăn, chưa kể tới sưu tầm kỷ vật, phục dựng khung cảnh liên quan trực tiếp tới các nhân vật. Thực tế cho thấy, vấn đề nan giải là thiếu trầm trọng nguồn kinh phí. Được biết vài năm gần đây, ông Nguyễn Côn (chồng bà Trần Thị Hồng, trưởng nữ của nhà văn Nam Cao) đã phải liên hệ với một số nơi nặn tượng Chí Phèo, Thị Nở để bán ra thị trường mong quyên góp vốn hoàn thành ước nguyện phục dựng vườn hiện thực nhưng cũng chẳng thấm vào đâu. Cứ đà này, dự án “Vườn hiện thực Nam Cao” sẽ chỉ dừng lại ở ngôi nhà tưởng niệm và phần mộ của ông. Mới đây, ông Trần Hữu Hài, Chủ tịch UBND xã Hòa Hậu vừa đắc cử cũng hết sức băn khoăn bởi dự án vượt quá khả năng của xã. Ông Hài cho biết: Chính quyền xã đang nỗ lực kêu gọi các công ty, xí nghiệp tại địa phương ủng hộ hoàn thành từng phần việc trong khu lưu niệm nhưng mới chỉ có Công ty Dệt may Châu Giang nhận tài trợ làm hơn 40m đường vào nhà tưởng niệm. Hiện công ty này đang khảo sát tiến hành xây dựng, dự kiến hoàn thành đúng dịp kỷ niệm 60 năm ngày mất của nhà văn, 30/11 sắp tới.
Mang theo những băn khoăn của chính quyền và nhân dân xã Hòa Hậu, chúng tôi đã trao đổi với ông Trần Quốc Hùng, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao & Du lịch tỉnh Hà Nam và được biết: Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh, Sở đã ký hợp đồng với Viện Nghiên cứu phát triển du lịch quy hoạch thành dự án Khu Du lịch sinh thái làng nghề, trong đó có cụm di tích lịch sử văn hóa Nam Cao. Dự án mới này lớn hơn dự án Vườn hiện thực theo ý tưởng trước đây của Hội Nhà văn Việt Nam và sẽ có một số nội dung thay đổi. Tuy nhiên hiện nay, Sở vẫn đang chờ UBND tỉnh phê duyệt quy hoạch mới có thể triển khai thực hiện dự án.
Thiết nghĩ, dự án “Vườn hiện thực Nam Cao” là một ý tưởng tốt đẹp, đầy chất nhân văn, nếu thành công sẽ rất có giá trị giáo dục truyền thống và là nguồn tư liệu văn học bổ ích; đồng thời, còn là một điểm đến thú vị trong hành trình du lịch Đền Trần, “làng Vũ Đại”, sông Châu, núi Đọi… Song, cho đến nay, đã 14 năm, dự án vẫn đang ngổn ngang công việc, dang dở, bế tắc chẳng thấy tương lai mà phải “chuyển hóa” sang một dạng dự án khác. Thế nhưng dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào, để dự án không bị “ngủ quên”, sớm thành hiện thực rất cần sự chung tay góp sức của các cấp, các ngành, của các nhà hảo tâm tài trợ. Đó cũng là ước nguyện lớn lao của chính quyền và nhân dân địa phương với tấm lòng thành kính đối với người con ưu tú của làng quê ven dòng Châu Giang.
Bài và ảnh: HƯƠNG PHÚC