“Mái tóc dài, chải cho mượt.
Búi ngược lên thành “Tằng cẩu”.
Từ nay về sau, người đã có chồng.
Nước không đổi dòng.
Lòng không đổi hướng con ơi”.
Câu hát như một lời dặn dò và chúc mừng hạnh phúc cho đôi uyên ương trong lễ Tằng cẩu của người Thái.
Người Thái là một trong những tộc người trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam. Cùng với người Việt (người Kinh), hôn nhân của người Thái cũng phong phú và đa dạng với những phong tục, tập quán, nét văn hóa đặc sắc. Một trong những nét đẹp trong hôn nhân của người Thái đó là tục Tằng cẩu. Tằng cẩu là hình thức búi tóc ngược lên đỉnh đầu của người con gái dân tộc Thái trước khi về nhà chồng, một phong tục truyền thống được gìn giữ từ rất lâu đời của người Thái ở Sơn La.
Trước ngày cưới, nhà trai chuẩn bị một sải khăn piêu, khít, đôi vòng tay và hoa tai bạc, nhẫn vàng hoặc bạc, trâm cài tóc, chiếc gương nhỏ, chiếc lược sừng và một lọn độn tóc cùng các thiếu nữ trẻ đẹp và các thiếu phụ khỏe mạnh, tháo vát, am hiểu sâu sắc phong tục, tập quán và thông thạo động tác búi tóc ngược sang nhà gái tặng cô dâu để làm lễ Tằng cẩu. Phía nhà gái cũng có số người tương ứng, trong đó có hai bạn thân của cô dâu làm phù dâu. Lễ Tằng cẩu được bắt đầu diễn ra với nghi lễ gội đầu cho cô dâu mới. Tại ta bản (bờ suối), hai cô gái phù dâu sẽ giúp cô dâu trẻ xõa tóc và gội đầu bằng nặm khảu má (nước ngâm gạo nếp) đựng sẵn trong ống tre nứa cùng với nước đun lá bưởi, lá sả, tre ngà, hương nhu, long não. Dưới làn nước trong mát của dòng suối, cô dâu xák phom (rũ tóc) với ý niệm nước suối cuốn trôi đi tất cả những gì mòn cũ của quá khứ và để được nhẹ nhàng, thanh sạch bước qua một cuộc sống mới. Gội đầu xong, sau đó vấn tóc quanh đầu rồi trở về nhà. Trong lễ Tằng cẩu, người được chọn để búi tóc cho cô dâu được gọi là nai cẩu. Nai cẩu đứng ở phía sau lưng cô dâu, nhẹ nhàng chải tóc rồi dùng hai tay vuốt ngược tóc từ phía sau gáy lên kèm theo lọn tóc độn và búi cuốn chặt lại từ trái sang phải hoặc ngược lại. Khi búi tóc đã hoàn chỉnh, nai cẩu khẽ nâng chiếc trâm bằng bạc xuyên qua búi tóc để giữ cho cẩu không bị xổ rối tung và chiếc trâm bạc xinh xắn nổi bật trên nền đen óng mượt của búi tóc cô dâu mới.
Tục búi tóc của người Thái đã tạo nên bản sắc phong phú và đa dạng mang đậm dấu ấn của một tầng văn hóa của người dân sinh sống ở vùng núi Tây Bắc.
Gia đình nhà trai mang đồ lễ sang nhà gái làm lễ Tằng cẩu.
Búi tóc đặc trưng của lễ Tằng cẩu.
Các món đồ trong lễ Tằng cẩu.
Lễ Tằng cẩu của người Thái.
Kết thúc lễ Tằng cẩu, cô dâu được họ hàng hai bên tặng những món đồ trang sức.