Nhiều vi phạm về lĩnh vực BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp
Thông tin về tình hình lập hồ sơ kiến nghị khởi tố theo các tội danh lĩnh vực BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp theo quy định tại Bộ luật Hình sự, Vụ Pháp chế, BHXH Việt Nam cho biết đến nay đã gửi hàng trăm hồ sơ đề nghị khởi tố.
Tính từ năm 2018 đến hết 31/12/2023, toàn Ngành đã gửi 417 hồ sơ kiến nghị khởi tố sang Cơ quan điều tra.
Trong đó có 34 hồ sơ kiến nghị khởi tố theo Điều 214 về Tội gian lận BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, 4 hồ sơ kiến nghị khởi tố theo Điều 215 về Tội gian lận BHYT, 379 hồ sơ kiến nghị khởi tố theo Điều 216 về Tội trốn đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp.
Riêng năm 2023, toàn Ngành phát sinh 26 hồ sơ kiến nghị khởi tố, trong đó 17 hồ sơ theo Điều 214, có 1 hồ sơ theo Điều 215, và 8 hồ sơ theo Điều 216.
BHXH Việt Nam cho rằng, cần thiết nghiên cứu xây dựng cụ thể các quy định liên quan đến chậm đóng, trốn đóng trong dự thảo Luật BHXH, Luật BHYT sửa đổi, bổ sung...
Tính đến nay, đã có 15 hồ sơ đã được khởi tố, trong đó có 8 bản án đã có hiệu lực pháp luật với số tiền cá nhân, tổ chức phải thi hành án cho cơ quan BHXH là trên 2,69 tỷ đồng. Số tiền cơ quan BHXH đã thu hồi được từ thi hành án đạt hơn 2,38 tỷ đồng (chiếm 88,5% số tiền phải thi hành án.
220 hồ sơ không khởi tố do được xác định là không có dấu hiệu tội phạm, không có hành vi vi phạm hoặc chuyển xử lý hành chính; 23 hồ sơ tạm đình chỉ giải quyết kiến nghị khởi tố; 2 hồ sơ bị tạm đình chỉ, đình chỉ; 103 hồ sơ vẫn đang trong quá trình xem xét, giải quyết.
Nghiên cứu xây dựng cụ thể các quy định liên quan đến chận, trốn đóng trong dự thảo Luật BHXH, Luật BHYT
Theo BHXH Việt Nam, trong quá trình thực hiện lập, gửi hồ sơ kiến nghị khởi tố, cơ quan BHXH các địa phương còn gặp một số vướng mắc. Cụ thể, cơ quan Công an xác định hành vi chậm đóng chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm, do không có yếu tố gian dối, hoặc thủ đoạn khác.
Thực tiễn công tác gửi kiến nghị khởi tố cho thấy, hầu hết các hành vi cơ quan BHXH xem xét, lập hồ sơ gửi kiến nghị khởi tố được xác định là hành vi chậm đóng.
Theo đó, đơn vị sử dụng lao động đã kê khai đầy đủ số người tham gia BHXH, số tiền khải đóng, khấu trừ tiền lương của người lao động để BHXH, BHYT bảo hiểm thất nghiệp, nhưng chưa đóng được cơ quan Công an xác định là không có thủ đoạn gian dối hoặc thủ đoạn khác, nên không thỏa mãn dấu hiệu tội phạm quy định tại khoản 1 Điều 216.
Về dấu hiệu "đã bị xử phạt vi phạm hành chính mà còn vi phạm", Cơ quan điều tra không thụ lý hồ sơ do quyết định xử phạt vi phạm hành chính, do cơ quan BHXH ban hành được xác định đối với hành vi chậm đóng, nên chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định.
Ngoài ra, Biên bản xử phạt vi phạm hành chính xác định chủ thể là đơn vị sử dụng lao động, nên việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân không có căn cứ.
Liên quan dấu hiệu "đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm" còn có cách hiểu khác nhau: Hành vi đã bị xử phạt vi phạm hành chính mà còn vi phạm được hiểu là cùng hành vi vi phạm đã bị xử phạt vi phạm hành chính, nhưng đơn vị sử dụng lao động không nộp số tiền vi phạm, hay là hành vi vi phạm tiếp tục tái diễn sau khi đã bị phạt vi phạm hành chính.
Bên cạnh đó, đối với hành vi chậm đóng mà đơn vị sử dụng lao động đã kê khai đầy đủ số người, số tiền phải đóng, nhưng không đóng (lý do phía đơn vị đưa ra là do khó khăn trong sản xuát kinh doanh, không có thủ đoạn gian dối), cơ quan điều tra có ý kiến "Đơn vị nợ do khó khăn, đề nghị khởi kiện vụ án dân sự theo quy định pháp luật".
Tuy nhiên, hiện việc khởi kiện của tổ chức công đoàn đang gặp nhiều vướng mắc, nên hầu như không thực hiện được, do khó khăn trong việc thực hiện quy định về ủy quyền của người lao động và thực tế triển khai của tổ chức công đoàn.
Tính đến nay, chưa có vụ án nào liên quan Điều 216 được đưa ra xét xử, do cơ quan Công an xác định hành vi vi phạm chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm, chưa đủ điều kiện thụ lý.
Cơ quan BHXH gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định hành vi trốn đóng để xử phạt vi phạm hành chính làm cơ sở, tiền đề để xử lý hình sự về tội trốn đóng.
Mặt khác, theo Điều 216 chỉ xử lý được với pháp nhân, khó áp dụng với cá nhân do chưa có quy định về xử phạt vi phạm hành chính về đóng BHXH, BHYT đối với cá nhân là người quản lý, điều hành, người đại diện theo pháp luật của đơn vị sử dụng lao động.
Nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người lao động, ngăn ngừa và xử lý nghiêm khắc hành vi vi phạm nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT bảo hiểm thất nghiệp, BHXH Việt Nam cho rằng, cần thiết nghiên cứu xây dựng cụ thể các quy định liên quan đến chậm đóng, trốn đóng trong dự thảo Luật BHXH, Luật BHYT sửa đổi, và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan.
Đồng thời, có hướng dẫn cách thu thập hồ sơ tài liệu đảm bảo điều kiện cần và đủ trước khi gửi hồ sơ kiến nghị khởi tố đến Cơ quan điều tra, nhằm đáp ứng đầy đủ điều kiện chuyển hóa hồ sơ, tài liệu thành chứng cứ phục vụ công tác điều tra, khởi tố đối với tội danh trốn đóng theo Điều 216 Bộ luật Hình sự.