Đau xé ngực, cảm giác như “vỡ đập” trong người
Đó là cảm giác của bệnh nhân (BN) Diệp Văn T. (50 tuổi, Thái Nguyên) khi nhớ lại trưa ngày 10 âm lịch (17/2), khi đang chuẩn bị ngồi vào mâm cỗ cùng gia đình thì đột nhiên thấy người vô cùng khó chịu, anh khuỵu xuống, quai hàm cứng lại rồi ngất đi. Sau khi được tiêm, sơ cứu hồi sức tại BV huyện, anh T. tỉnh lại, thấy trong người cảm giác như “vỡ đập”, không còn biết đau ở chỗ nào, từng mạch máu, từng tế bào… chỗ nào cũng đau. BN được chuyển tới Trung tâm Tim mạch (TTTM) BV E Trung ương lúc 16h, các bác sĩ chẩn đoán lóc tách ĐMC type A và tiến hành mổ cấp cứu lúc 17h45’.
Tiếp đó, ngày 25/2, BN Nguyễn Thị K. (63 tuổi, Thái Bình) chuyển đến BV E cấp cứu lúc 1h sáng. BN khó thở, đau ngực dữ dội. Theo lời người thân, BN K. có tiền sử tăng huyết áp nhưng không theo dõi, điều trị thường xuyên. BN được chẩn đoán lóc tách động mạch chủ type A và chuyển mổ cấp cứu lúc 2h30 phút.
Tiến hành thay đoạn động mạch chủ van động mạch chủ cắm lại mạch vành trái, bắc cầu mạch vành phải cho BN T
Một bệnh lý tim mạch nguy hiểm có thể gây tử vong tức thì
Giải thích về nguyên lý bệnh, ThS.BS. Nguyễn Công Hựu - Phó Trưởng khoa Ngoại, TTTM BV E, người trực tiếp phẫu thuật cho 2 BN T. và K. cho biết: Có thể ví hệ thống tuần hoàn trong cơ thể giống như một hệ thống cấp nước, ở đó quả tim chính là trung tâm cấp nước với các máy bơm hoạt động liên tục không ngừng nghỉ, động mạch chủ là đường ống dẫn nước chính. Do vai trò giải phẫu quan trọng như vậy nên khi bị thương tổn sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng. Thành ĐMC được cấu tạo rất bền vững bởi 3 lớp tổ chức có tính chất mô học khác nhau (lớp ngoài, giữa và trong) để đảm bảo chịu được áp lực cao, liên tục trong suốt cuộc đời chúng ta (chính là huyết áp động mạch). Nếu vì một lý do gì đó phá hỏng cấu trúc thống nhất này, khả năng chịu lực bị đe dọa gây ra các biến chứng nghiêm trọng khó lường. Một trong những bệnh lý nguy hiểm nhất là lóc tách thành ĐMC: lớp áo trong bị xé rách, dòng máu áp lực cao đi vào giữa các lớp làm thành động mạch bị tách làm đôi dẫn tới hậu quả: vỡ gây tử vong do sốc mất máu (giống như vỡ đường ống nước chính), thiếu máu các cơ quan do mảng thành mạch bị tách ra lấp kín các lỗ vào của nhánh mạch nuôi. Bệnh lóc tách ĐMC được chia thành nhiều loại tùy theo vị trí thương tổn. Hai vị trí quan trọng nhất gây tử vong tức thì là mạch vành và mạch não. Nếu thương tổn lóc tách chạm đến phạm vi của 2 chỗ này thì bệnh được xếp loại A – loại nguy hiểm nhất (giới chuyên môn gọi “lóc tách ĐMC type A”).
Bệnh nhân sau ca phẫu thuật 6 ngày. Ảnh: do BS cung cấp
Các yếu tố nguy cơ chính thường gặp gây lóc tách thành ĐMC là: xơ vữa động mạch (bệnh mắc phải, gặp ở người có tuổi), rối loạn bẩm sinh tổ chức cấu tạo nên thành mạch (ví dụ bệnh Marfan, thường gặp người trẻ) và tăng huyết áp. Khi cộng gộp yếu tố thành mạch yếu và tăng huyết áp sẽ là quả bom làm bùng phát lóc tách bất cứ lúc nào nếu không được điều trị. Tình trạng của ĐMC lúc này giống như đường ống dẫn nước đã dùng lâu ngày, chất lượng ống đã xuống cấp lại lắp thêm bơm tăng áp.
9 tiếng đồng hồ căng thẳng cân não phẫu thuật viên
Theo các bác sĩ tim mạch, phẫu thuật lóc tách ĐMC type A là một trong những phẫu thuật nặng nề, phức tạp nhất của mổ tim, có trường hợp phải phối hợp với đặt stent graft (được gọi là phương pháp hybrid) để giải quyết triệt để thương tổn. Trường hợp của BN T. rách lớp áo trong đoạn đầu ĐMC lên gây lóc tách toàn bộ cây mạch, rách hỏng lỗ động mạch vành phải, van ĐMC hỏng nặng. Các bác sĩ tiến hành thay đoạn ĐMC và van ĐMC bằng ống mạch có van nhân tạo; cắm lại mạch vành trái, bắc cầu mạch vành phải bằng đoạn tĩnh mạch tự thân. ThS.BS. Nguyễn Công Hựu cũng cho biết, ca phẫu thuật nặng nề và kéo dài vì phải xử lý nhiều thương tổn nguy hiểm phối hợp. Hơn nữa, việc khâu nối phải thực hiện trên nền ĐMC bệnh lý viêm mủn rất khó khăn. Thời gian để cầm máu các miệng nối khá lâu. Ca mổ kéo dài trong 9 giờ đồng hồ căng thẳng. BN được chuyển khỏi phòng mổ lúc 3h sáng. Tổng cộng trong mổ dùng 15 đơn vị máu và các chế phẩm. Trường hợp BN K. van ĐMC không bị hỏng nên chỉ thay đoạn động mạch chủ lên bằng đoạn mạch nhân tạo, bảo tồn gốc và van động mạch chủ. Ca mổ kết thúc lúc 9h30 (sau 7 tiếng), sử dụng 11 đơn vị máu.
Hiện tại, cả 2 BN đã dần hồi phục, BN T. được rút máy thở 2 ngày sau mổ và ăn uống bình thường.
Các bác sĩ khuyến cáo, cần đặc biệt lưu ý, phát hiện, kiểm soát và điều trị bệnh tăng huyết áp - nguy cơ tiềm ẩn của nhiều bệnh tim mạch nguy hiểm. Khi đã chẩn đoán lóc tách ĐMC ngực, người bệnh cần được chuyển ngay đến các bệnh viện có khả năng phẫu thuật, tránh phải qua nhiều tuyến trung gian, kéo dài thời gian làm nguy hiểm đến tính mạng.