Tỷ lệ hút thuốc còn cao – Gánh nặng bệnh tật chưa giảm
Theo kết quả điều tra GATS, cứ 2 nam giới trưởng thành thì có 1 người hút thuốc. Đây là tỷ lệ cao so với mức trung bình thế giới.
Hút thuốc thụ động vẫn phổ biến ở nơi làm việc, nhà hàng, quán cà phê, và trong gia đình; Chi phí điều trị bệnh do thuốc lá gây ra ước tính hàng chục nghìn tỷ đồng/năm. Thói quen hút thuốc ăn sâu trong đời sống – từ mâm cơm, tiệc tùng đến hội họp – tạo nên một "văn hóa thuốc lá" rất khó thay đổi nếu không có những giải pháp mạnh mẽ và kiên trì...
Việt Nam có hơn 15 triệu người hút thuốc, với tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành vượt quá 41%. Mỗi năm, hơn 103.000 người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó gần 19.000 người chết vì phơi nhiễm khói thuốc thụ động. Tỷ lệ hút thuốc lá điện tử ở nữ giới trong khu vực thanh thiếu niên trong thời gian vừa qua tăng lên.
Trong khi thuốc lá điếu truyền thống vẫn chưa kiểm soát triệt để, thì thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha… đang lặng lẽ lan rộng, đặc biệt trong giới trẻ. ảnh: Đình Trung
Hơn 90% người bị ung thư phổi có liên quan đến khói thuốc lá... Theo ước tính, việc sử dụng thuốc lá khiến Việt Nam thiệt hại hơn 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương 1,14% GDP. Tổng thiệt hại kinh tế này cao gấp 5 lần số thu ngân sách từ thuế thuốc lá (khoảng 20.000 tỷ/năm).
Thực trạng này đòi hỏi những giải pháp can thiệp mạnh mẽ hơn, đặc biệt là về chính sách thuốc lá.
Cùng đó, trong khi thuốc lá điếu truyền thống vẫn chưa kiểm soát triệt để, thì thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha… đang lặng lẽ lan rộng, đặc biệt trong giới trẻ.
Các sản phẩm này được quảng bá như ít độc hại, thời trang, nhưng thực chất vẫn chứa nicotine và gây nghiện; Hành vi quảng cáo trá hình trên mạng xã hội, hội nhóm kín… khiến việc kiểm soát rất khó khăn.
Theo Bộ Y tế, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng hấp dẫn và thu hút giới trẻ như hướng đến phong cách sống thời thượng; kiểu dáng, hương vị đa dạng, hấp dẫn (gấu, hộp sữa, đồng hồ đeo tay..). Thuốc lá điện tử có giá rất rẻ, vài chục nghìn cũng có thể mua được, nên các em dễ dàng sở hữu các sản phẩm này.
Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng rất dễ tìm kiếm, việc mua bán dễ dàng diễn ra nhanh chóng, thuận tiện từ các trang mạng xã hội hay các địa điểm bán lẻ, thậm chí có điểm bán gần khu vực trường học.
Các thông tin quảng cáo, tiếp thị của các công ty thuốc lá gây hiểu nhầm cho người sử dụng như có công dụng cai nghiện, giảm phơi nhiễm, giảm hại… thậm chí sử dụng các thần tượng của giới trẻ để quảng bá các sản phẩm này.
Đây là điều cực kỳ đáng báo động trong giới trẻ vì các sản phẩm này ngoài tính chất độc hại, gây bệnh, còn gây nghiện nicotin và nghiện ma túy do tình trạng "núp bóng" thuốc lá điện tử trộn ma túy, ảnh hưởng cả một thế hệ tương lai của đất nước.
Qua tổng hợp báo cáo của gần 700 cơ sở khám, chữa bệnh cho thấy: chỉ tính riêng năm 2023, đã có 1.224 ca nhập viện do sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Triệu chứng khi nhập viện chủ yếu do: dị ứng, ngộ độc, tổn thương phổi cấp. Thời gian sử dụng: 81 người sử dụng lần đầu tiên; 1.143 người đã từng dùng một thời gian.
TS Nguyễn Trọng Khoa - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh (Bộ Y tế) khẳng định tất cả các loại thuốc lá đều có hại, thành phần chính là nicotine. Với thuốc lá điếu, chúng ta có kiểm soát được lượng nicotine vào cơ thể, còn thuốc lá mới thì không, mức độ gia tăng nghiện rất nhanh. Các sản phẩm này cũng có mẫu mã phong phú, thu hút, hấp dẫn giới trẻ, đây là điều cực kỳ nguy hiểm.
Đáng lo ngại là tỷ lệ trẻ hút thuốc lá điện tử tăng nhanh chóng. "Chúng ta trầy trật gần 10 năm mới giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nhóm tuổi 13-17 từ 5,36% xuống 2,78%. Mức độ gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử cũng rất nhanh. Điều tra ở nhiều nước và ở Việt Nam cho thấy, sau 2 năm, tỷ lệ này tăng gấp đôi. Đây là điều đáng lo ngại nhất của chúng tôi", TS. Khoa trăn trở.
Nếu không hành động sớm, đây sẽ là "trận địa mới" với nguy cơ tạo ra một thế hệ nghiện nicotine kiểu mới – âm thầm mà sâu sắc.
Thiếu nguồn lực, chế tài chưa đủ sức răn đe
Ở nhiều địa phương, nguồn lực cho công tác phòng chống tác hại thuốc lá còn mỏng, thiếu nhân sự chuyên trách, đặc biệt cấp xã, phường; Cùng đó việc xử phạt vi phạm như hút thuốc nơi cấm, quảng cáo thuốc lá… vẫn chưa nghiêm, mang tính hình thức.
Một số mô hình sau khi triển khai thí điểm đã thiếu duy trì thường xuyên, khiến hiệu quả chưa bền vững.
Cùng có các chuyên gia cũng cho hay, công tác truyền thông về phòng chống tác hại thuốc lá chưa đều, nhóm nguy cơ cao dễ bị bỏ sót. Truyền thông phòng chống tác hại thuốc lá tuy mạnh mẽ ở thành phố, nhưng vẫn còn mờ nhạt ở vùng sâu, vùng xa. Nhóm thanh niên, học sinh – sinh viên, lao động nhập cư… là đối tượng dễ bị lôi kéo, nhưng lại thiếu các chương trình truyền thông phù hợp riêng biệt.
Thuế thuốc lá tại Việt Nam thấp khiến cho giá thuốc lá tại Việt Nam thấp so với nhiều quốc gia, đây chính là yếu tố khiến việc tiếp cận thuốc lá tại Việt Nam dễ dàng.
Cùng đó, thuế thuốc lá tại Việt Nam thấp khiến cho giá thuốc lá tại Việt Nam thấp so với nhiều quốc gia, đây chính là yếu tố khiến việc tiếp cận thuốc lá tại Việt Nam dễ dàng.
Những khó khăn, thách thức trên đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ, quyết liệt và linh hoạt hơn nữa từ tất cả các cấp, các ngành và mỗi người dân. Cuộc chiến với thuốc lá không chỉ là cuộc chiến với một sản phẩm, mà còn là cuộc chiến vì sức khỏe, chất lượng sống và tương lai giống nòi.
