Hỏi: Đu đủ là loại cây quen thuộc và được nhiều bài báo nhắc tới. Tuy nhiên, tôi vẫu muốn được biết thêm công dụng của nó.
(Lê Văn Thành - Tiền Giang)
Trả lời: Đu đủ còn có tên là phan qua thụ, lô hong, phlê (Campuchia), mắc hung (Lào), cà lào, phiên mộc.
Tên khoa học Carica papaya L.
Thuộc họ Đu đủ Papayaceae.
Cây đu đủ cung cấp các bộ phận sau đây dùng làm thuốc. Quả đu đủ xanh và chín, hạt đu đủ, hoa đu đủ, nhựa đu đủ, papain, chất ancaioit: cacpain.
Công dụng của đu đủ ngày càng phát triển, nhiều nước chú ý trồng để dùng trong nước và xuất khẩu.
Mô tả cây
Cây đu đủ cao từ 3 - 7m, thân thẳng, đôi khi có phân nhánh. Vỏ mang rất nhiều sẹo của cuống lá. Lá mọc so le ở ngọn cây, phiến lá to rộng chia làm 6 - 9 thùy, thùy hình trứng nhọn, mép có răng cưa không đều, cuống lá rỗng và dài 30 - 50cm. Hoa trắng nhạt hay xanh nhạt, khác gốc. Hoa đực mọc ở kẽ lá thành chùy có cuống rất dài. Hoa áci có tràng dài hơn tràng của hoa đực, mọc thành chùy ở kẽ lá. Quả thịt hình trứng to, dài 20 - 30cm, đường kính 15 - 20cm. Thịt quả dày, lúc đầu có màu xanh lục sau ngả màu vàng cam. Trong ruột quả có rất nhiều hạt đen to bằng hạt tiêu. Xung quanh có lớp nhầy.
Phân bố thu hái và chế biến
Nguồn gốc cây đu đủ là vùng nhiệt đới châu Mỹ, sau được phổ biến đi khắp nơi. Tại Việt Nam cây đu đủ được trồng ở khắp nơi, nhưng việc trồng trên quy mô công nghiệp chưa được đặt ra.
Trồng bằng hạt: có thể gieo rồi đánh cây con sang chỗ khác hoặc trồng ngay tại chỗ bằng cách đào lỗ, mỗi lỗ gieo 3 - 4 hạt. Vấn đề khó trong việc trồng đu đủ là phân biệt đựơc cây đực, cây cái. Có người nói hạt đu đủ cái đen hơn và cây đu đủ cái con có rễ cong queo nhưng chưa có cơ sở chính xác.
Sau khi trồng được 8 - 10 tháng đã bắt đầu thu hoạch, nhưng thu hoạch cao nhất từ năm thứ 3 trở đi.
Công dụng và liều dùng
Đu đủ chín được coi là món ăn bồi bổ và giúp sự tiêu hóa các chất thịt, các chất lòng trắng trứng.
Đu đủ xanh nấu kỹ với thịt gà gần đây được một số đơn vị quân y dùng điều trị loét dạ dày có kết quả. Tuy nhiên có một số trường hợp xuống cân.
Nhân dân còn dùng nấu với một số thịt cứng, cho chóng chín nhừ. Quả đu đủ xanh nghiền với nước còn dùng bôi mặt hoặc tay chữa các vết tàn hương ở mặt và tay.
Nhựa đu đủ dùng làm thuốc giun nhưng cần chú ý tránh nguy hiểm đối với trẻ em và người loét dạ dày.
Lá đu đủ dùng gói những thịt gà cứng để khi nấu chóng mềm nhừ. Nước sắc lá đu đủ dùng giặt những vết máu trên vải và quần áo hoặc để rửa các vết thương, vết lở loét.
Hoa đu đủ đực tươi hoặc khô hấp với đường hoặc đường phèn dùng chữa bệnh ho, viêm ống phổi, mất tiếng.
Đơn thuốc có đu đủ:
Rễ đu đủ chữa cá đuối cắn.
Rễ đu đủ tươi 30g.
Muối ăn 4g.
Hai thứ giã nhỏ. Vắt lấy nước uống, bã đắp lên chỗ sưng đau. Sau chừng nửa giờ thấy giảm đau và vài ngay sau khỏi hẳn (kinh nghiệm nhân dân miền Nam).
(Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam)
của GS. ĐỖ TẤT LỢI
