Progesteron là hormon luôn có vai trò trong thai nghén và chu kỳ kinh nguyệt. Hàng tháng, nồng độ progesteron tăng lên sau khi rụng trứng để chuẩn bị cho nội mạc tử cung mang thai. Trong chu kỳ kinh nguyệt không dẫn đến có thai, nồng độ progesteron tăng lên sau khi rụng trứng và giảm dần cho tới khi người phụ nữ có kỳ kinh kế tiếp.
Khi chu kỳ kinh dẫn đến có thai thì nồng độ progesteron được duy trì ở mức cao và trong hầu hết thời gian 3 tháng đầu của thai nghén, buồng trứng sản xuất ra phần lớn progesteron nhưng sau đó khoảng tuần thứ 10 của thai nghén thì nhau thai đã thay thế để sản xuất ra progesteron. Vì progesteron có vai trò trong việc duy trì lớp nội mạc tử cung, cho nên một số nhà nghiên cứu cho rằng nồng độ progesteron thấp trước khi sảy thai chắc hẳn phải có vai trò gây ra sự cố này.
Nhưng bổ sung progesteron có thực sự phòng ngừa được sảy thai hay không vẫn còn là đề tài đang bàn luận.
- Cho tới thời điểm này, không có tổ chức y học nào khuyến cáo cần bổ sung progesteron cho phụ nữ có vấn đề ở giai đoạn hoàng thể hay bị sảy thai liên tiếp trừ khi đang được công nghệ sinh sản hỗ trợ, ví dụ như đang thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).
- Cũng không có nghiên cứu khoa học nào đưa ra bằng chứng khẳng định bổ sung progesteron phòng ngừa được sảy thai cho những phụ nữ không dùng các phương pháp sinh sản nhân tạo.
- Hầu hết các nghiên cứu đều không thấy sự khác biệt giữa những phụ nữ có bổ sung progesteron và không bổ sung. Một vài nghiên cứu đưa ra bằng chứng rằng, bổ sung progesteron có lợi cho phụ nữ đã từng bị sảy thai tái diễn nhưng số liệu còn quá ít để coi các kết luận đó có ý nghĩa. Do đó còn cần nghiên cứu thêm mới có thể biết bổ sung progesteron có lợi hay không có lợi.
- Golstein và cộng sự đã xem xét bằng chứng về kết quả tiến triển của thai sau khi điều trị hormon thấy: không có bằng chứng cho thấy progesteron làm giảm nguy cơ sảy thai... và hiệu quả bảo vệ của progesteron trong sảy thai tự nhiên liên tiếp chưa đủ để đánh giá. Vì vậy, hướng điều trị là không làm gì cả, không điều trị một cách thông lệ bằng progesteron.
- Nồng độ progesteron thấp chắc chắn có liên quan đến sảy thai nhưng vì sao thì vẫn còn nhiều tranh cãi. Một mặt, về lý thuyết, nồng độ progestron quá thấp có thể gây sảy thai nếu tử cung chưa được chuẩn bị sẵn sàng để mang thai, có lẽ vì buồng trứng có vấn đề nên không sản xuất đủ progesteron.
- Mặt khác, nhiều thầy thuốc tin rằng, nồng độ progesteron thấp chỉ có nghĩa là đe dọa sảy thai nhưng do những nguyên nhân khác. Với quan niệm này, nồng độ progestron thấp là dấu hiệu đầu tiên cho thấy cơ thể đang chuẩn bị để đẩy ra một thai nghén không phát triển được vì những lý do như có bất thường về thể nhiễm sắc ở thai đang phát triển và sự bổ sung progesterone chẳng có ích lợi gì. Vẫn chưa có câu trả lời thoả đáng và vẫn còn là vấn đề bàn luận.
- Progesteron là thuốc có thể chuyển hoá thành androgen (hormon nam tính hóa) và ảnh hưởng đến những thai nhi có cặp NST XX (giới tính gen học của thai gái). Nếu đúng vào thời điểm biệt hoá giới thì cơ quan sinh dục của thai sẽ bị nam tính hóa với những biến đổi từ âm vật to ra cho đến phát triển thành một dương vật đầy đủ và dính các môi lớn, môi nhỏ trong khi vẫn có buồng trứng và tử cung hoặc cả vòi trứng; trong những trường hợp nặng của tiến trình nam tính hóa thì không có âm đạo hoặc cổ tử cung... Sự nam tính hóa chỉ xảy ra trong đời sống tử cung và chức năng nội tiết của thai không thay đổi, nghĩa là hiện tượng nữ hoá vào tuổi dậy thì vẫn diễn ra do buồng trứng vẫn hoạt động bình thường. Nói một cách khác, những thai có cặp NST XX bị nam tính hoá bởi hormon ngay từ trong tử cung vẫn có thể sinh ra với kiểu hình giới hoặc là "nữ có âm vật to" hoặc là "nam nhưng không có tinh hoàn". Một số nghiên cứu cho thấy, dùng hàng tuần progesteron (17 alpha-hydroxy progesteron caproate hay còn gọi là “17P”) từ tuần 16 đến tuần 20 ở phụ nữ có tiền sử đẻ non với liều 125-250mg tiêm bắp có thể giảm được cơ may đẻ non ở những lần thai nghén sau đến 33%. Tiến trình biệt hóa giới thường diễn ra quanh tuần thứ 7 của thai nghén, nên việc dùng progesteron vào thời điểm này có nguy cơ gây ra sự cố giới không rõ ràng ở thai nhi.
Tuy nhiên vẫn còn một số ý kiến khác về bổ sung progesteron:
- Bổ sung progesteron đem lại kết quả tốt cho những trường hợp sảy thai tái diễn và tin tưởng progesteron thực sự có tác dụng.
- Không có bằng chứng để ủng hộ cho việc sử dụng một cách thông lệ progesteron nhằm phòng ngừa sảy thai sớm hay muộn (khoảng trên 4 tháng) nhưng hình như những phụ nữ có tiền sử sảy thai tái diễn thì có thể có lợi (bằng chứng là tỷ lệ sảy thai liên tiếp giảm có ý nghĩa thống kê ở nhóm được điều trị so với nhóm dùng viên thuốc vờ hay không điều trị gì. Giữa nhóm được điều trị và nhóm đối chứng không cho kết quả có ý nghĩa thống kê về tỷ lệ tác dụng phụ cho mẹ và cho con.
- Chỉ bổ sung khi nồng độ progesteron thực sự thấp (giảm dưới 30nmol/l). Nhưng nhiều ý kiến cho rằng, những nghiên cứu hiện nay không phân biệt rõ phụ nữ có nồng độ progesteron thấp với những phụ nữ đã từng sảy thai tái diễn vì những lý do khác và bổ sung progesteron cho những trường hợp nồng độ thâp là vô thưởng, vô phạt.
BS. Xuân Anh