Theo Live Science, một số nhà nghiên cứu cho rằng chính việc nấu ăn đã giúp tổ tiên loài người giải phóng lượng calo cần thiết để phát triển não bộ lớn hơn.
Con người dùng lửa để làm chín thức hay, sưởi ấm, hoặc rèn công cụ. (Nguồn: Shutterstock)
Mặc dù thời điểm chính xác khi con người bắt đầu nấu ăn vẫn là một bí ẩn, nhưng các bằng chứng cho thấy việc này đã diễn ra ít nhất 50.000 năm trước và thậm chí có thể từ 2 triệu năm trước. Nguồn bằng chứng đến từ khảo cổ học và sinh học, cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự tiến hóa của con người.
Một ví dụ từ khảo cổ học là việc phát hiện các hạt tinh bột đã được chế biến trong cao răng, lớp mảng bám cứng trên răng người. Nhà linh trưởng học người Anh Richard Wrangham, từ Đại học Harvard và là tác giả của cuốn sách "Catching Fire: How Cooking Made Us Human" (Basic Books, 2009), giải thích: "Chúng ta có thể tìm thấy những dấu vết này trong răng người từ 50.000 năm trước".
Tuy nhiên, trước đó, bằng chứng về việc nấu ăn còn rất mơ hồ. Các nhà khoa học thường tìm kiếm dấu vết của việc con người kiểm soát được lửa. Nhưng việc phát hiện ra lửa không đồng nghĩa với việc nấu ăn, lửa có thể được sử dụng cho các mục đích khác như sưởi ấm hoặc rèn công cụ.
Nhà địa hóa học khảo cổ tại Đại học Oxford, Bethan Linscottm, cho biết: "Chúng tôi đã phát hiện dấu vết của lửa xuyên suốt nhiều thời kỳ khảo cổ. Tuy nhiên, cần phải xác định xem lửa đó có được con người kiểm soát hay không, hay chỉ là tàn dư của những vụ cháy rừng mà họ tận dụng để chế tạo công cụ hoặc nấu ăn".
Khi tìm kiếm bằng chứng về việc kiểm soát lửa, các nhà nghiên cứu thường tìm các dấu hiệu đặc biệt như các vòng đá xếp thành hình tròn, tàn tro và dấu vết của các cấu trúc thực vật bị cháy từ lâu, được gọi là phytoliths.
Những phát hiện này không chỉ giới hạn trong thời kỳ của Homo sapiens mà còn xuất hiện ở các loài hominin tiền sử.
Tại Hang Qesem ở Israel, các nhà khảo cổ đã phát hiện một lò sưởi 300.000 năm tuổi bên cạnh hài cốt động vật bị giết mổ. Ở Suffolk, Anh, một lò sưởi 400.000 năm tuổi chứa xương cháy và đá lửa từ quá trình chế tạo công cụ cũng đã được phát hiện.
Thậm chí, xa hơn nữa trong hang Wonderwerk ở Nam Phi, tro tàn đã dẫn đến giả thuyết rằng việc nấu ăn có thể đã bắt đầu từ 1 triệu năm trước. Giáo sư Wrangham nhận định: "Hang này rất sâu, khoảng 30 m nên không có yếu tố tự nhiên nào có thể tạo ra tro cách đây 1 triệu năm".
Còn có bằng chứng khác cho thấy việc kiểm soát lửa có thể đã diễn ra ở Kenya từ 1,6 triệu năm trước. Tại địa điểm khảo cổ Gesher Benot Ya'aqov (GBY) ở Israel, các nhà nghiên cứu đã tìm ra những dấu vết thuyết phục hơn về việc nấu ăn từ 780.000 năm trước, bao gồm các vòng đá, với các lò sưởi và xương cá có dấu hiệu đã được đun nóng.
Homo erectus có kỹ năng nhận thức để điều khiển lửa và nấu cá sớm hơn những dự đoán ban đầu. (Nguồn: Wildlife Art)
Bằng chứng sinh học cũng cho thấy mối liên hệ giữa việc nấu ăn và sự tiến hóa của con người. Giáo sư Wrangham nhận xét: "Con người là loài duy nhất trên Trái đất có sự thích nghi sinh học để ăn thức ăn nấu chín". Nghiên cứu về những người ăn thực phẩm thô cho thấy họ thường bị sụt cân và một phần ba phụ nữ trong nhóm này đã ngừng kinh nguyệt, cho thấy rằng cơ thể con người đã dần thích nghi với thức ăn đã qua chế biến.
Vậy việc nấu ăn bắt đầu từ khi nào? Theo giáo sư Wrangham, sự thay đổi này có thể đã xảy ra từ trước khi con người hiện đại xuất hiện. Homo erectus, loài có ngoại hình gần giống con người nhất trong lịch sử tiến hóa, có thể là loài đầu tiên biết nấu ăn. Đặc điểm cơ thể của Homo erectus, chẳng hạn như ruột nhỏ hơn và răng nhai ít phát triển hơn, là dấu hiệu cho thấy họ đã tiêu thụ thức ăn dễ nhai và dễ tiêu hóa hơn, có khả năng là thức ăn đã được nấu chín.
Những thay đổi này xuất hiện vào khoảng 1,8 triệu năm trước, trùng với sự xuất hiện của Homo erectus. Giáo sư Wrangham tin rằng việc nấu ăn và kiểm soát lửa có vai trò quan trọng trong quá trình tiến hóa của loài này. Tuy nhiên, do thiếu bằng chứng cụ thể về việc kiểm soát lửa từ thời kỳ này, quan điểm rằng Homo erectus là loài đầu tiên biết nấu ăn vẫn còn gây tranh cãi.
Như nhà địa hóa học khảo cổ Linscott nhận xét: "Hiện nay, còn rất nhiều nhà khoa học đang tiếp tục nghiên cứu vấn đề này và có thể sẽ còn mất nhiều thời gian để tìm ra câu trả lời chính xác".
