Trong một nhóm kín dành cho các bậc phụ huynh thường xuyên trao đổi kinh nghiệm nuôi dạy con, tài khoản Lê Hà đã chia sẻ về tình trạng khiến chị vô cùng mệt mỏi trong thời gian gần đây. Con trai chị, hiện hơn 2 tuổi, liên tục có hành vi nhổ nước bọt mỗi khi không vừa ý điều gì, bất kể là với ai, người thân hay người lạ.
Dù chị đã thử nhiều cách, từ nhẹ nhàng khuyên bảo, quát mắng cho đến áp dụng các hình thức phạt, nhưng mọi nỗ lực dường như đều không mang lại kết quả. Thậm chí, tình trạng còn thêm tệ khi bé ngày càng nhổ nước bọt nhiều hơn.
Chị cho biết, việc này khiến không khí trong gia đình trở nên căng thẳng. Chồng chị cũng bắt đầu lo lắng và đôi khi nóng giận, dẫn đến những phản ứng tiêu cực. Bản thân chị không biết nên tiếp tục dạy con theo cách nào cho hiệu quả. Cùng chia sẻ, nhiều phụ huynh trong nhóm cho biết, con mình cũng có tình trạng tương tự.
Con trai chị Hà liên tục nhổ nước bọt mỗi khi không vừa ý một điều gì đó. Ảnh: NVCC.
Trao đổi với PV Báo Sức khỏe và Đời sống, Tiến sĩ Vũ Thu Hương, nguyên giảng viên khoa Giáo dục tiểu học, Đại học Sư phạm Hà Nội, cho rằng, thông thường những hành vi tiêu cực của trẻ như ăn vạ, khóc lóc, cào cấu, nhổ nước bọt,... đều xuất phát từ việc muốn gây sự chú ý.
Theo Tiến sĩ Vũ Thu Hương, trẻ nhỏ vốn dĩ vẫn còn phụ thuộc rất nhiều vào người lớn để sinh tồn và phát triển, vì vậy bản năng của trẻ là luôn tìm cách thu hút sự chú ý để được chăm sóc, bảo vệ. Khi gặp nguy hiểm hoặc khó chịu, trẻ sẽ khóc to, la hét, ăn vạ hoặc có những hành vi như nhổ nước bọt, ngã ra... Tất cả đều nhằm mục đích đánh động người lớn, khiến họ chú ý và phản ứng lại. Đó là cách trẻ "gọi" người lớn đến giúp mình.
Nếu trẻ thường xuyên được người lớn đáp ứng ngay lập tức mỗi khi có những hành vi tiêu cực như ăn vạ, nhổ nước bọt, la hét,… thì trẻ sẽ nhanh chóng hình thành một kiểu nhận thức sai lệch, đó là chỉ cần làm vậy là sẽ đạt được điều mình muốn. Lâu dần, hành vi đó trở thành một công cụ để trẻ điều khiển tình huống hoặc gây áp lực lên người lớn.
Đặc biệt, với trẻ nhỏ, bất kỳ sự phản hồi nào từ người lớn, dù là mắng mỏ, nhẹ nhàng giải thích, hay đáp ứng nhu cầu, đều được hiểu theo một cách đơn giản rằng trẻ đang được quan tâm. Điều này khiến trẻ càng có xu hướng lặp lại hành vi tiêu cực. Trẻ không phân biệt được sự chú ý tích cực hay tiêu cực, miễn là người lớn phản ứng, là trẻ cảm thấy "mình có được thứ mình cần".
Vì vậy, để giúp trẻ dần từ bỏ những hành vi không phù hợp như nhổ nước bọt, ăn vạ,… người lớn cần phải kiên định và nhất quán trong cách phản ứng. Một trong những phương pháp hiệu quả là "lờ đi". Tức là tạm thời không phản ứng khi trẻ sử dụng hành vi tiêu cực để thu hút sự chú ý, đồng thời chỉ khen ngợi và đáp ứng khi trẻ cư xử đúng mực. Việc này cần thời gian và sự đồng lòng giữa các thành viên trong gia đình.
Tất nhiên, "lờ đi" không có nghĩa là bỏ mặc trẻ. Người lớn cần quan sát để chắc chắn rằng hành vi đó không gây hại cho trẻ hoặc người khác, và phải luôn sẵn sàng hỗ trợ khi trẻ có những biểu hiện tích cực. Khi trẻ thấy rằng chỉ khi bình tĩnh, nói chuyện, hoặc cư xử đúng mực mới được người lớn lắng nghe và đáp ứng, trẻ sẽ dần điều chỉnh hành vi của mình.
Tiến sĩ Vũ Thu Hương, nguyên giảng viên khoa Giáo dục tiểu học, Đại học Sư phạm Hà Nội.
Tiếp tục đáp ứng sau hành động "xấu" của trẻ có thể gây nên những tiêu cực không ngờ tới
Tiến sĩ Vũ Thu Hương cho biết, một điều mà rất ít người lớn nhận ra đó là, khi trẻ thường xuyên "qua mặt" được người lớn, chúng không cảm thấy yên tâm hay tự tin hơn, mà ngược lại, sẽ dần cảm thấy bất an và lo sợ. Khi nhận thấy người lớn dễ dàng bị "thao túng" hoặc thiếu sự kiên quyết, trẻ sẽ có cảm giác mình đang sống trong một môi trường thiếu an toàn.
Trẻ cần sự dẫn dắt rõ ràng, cần biết đâu là giới hạn, điều gì là đúng và điều gì là sai. Nếu cha mẹ không giữ vững nguyên tắc, dễ dãi hoặc phản ứng thất thường, trẻ còn có nguy cơ hình thành tâm lý nổi loạn, bất chấp hoặc thậm chí trở nên lo âu, nhút nhát, mất phương hướng.
"Vai trò của người lớn không chỉ là chăm sóc hay yêu thương, mà còn là người thiết lập giới hạn, duy trì nguyên tắc và nhất quán trong việc dạy dỗ. Một đứa trẻ được nuôi dạy trong môi trường có kỷ luật tích cực, biết được những điều được - cấm - phải (được làm - cấm làm - phải làm), tức là có giới hạn rõ ràng nhưng vẫn được yêu thương sẽ cảm thấy an toàn, tự tin và phát triển lành mạnh hơn cả về trí tuệ lẫn cảm xúc", Tiến sĩ Vũ Thu Hương cho hay.
