Nói rằng lạ là vì cách nay vài năm rất ít người biết collagen. Nói quen vì bây giờ collagen được quảng cáo khắp nơi, từ đồ ăn, thức uống chứa collagen, viên bổ sung collage và “nặng đô” hơn là tiêm chích collagen.
Tản mạn… Collagen
Collagen là một dạng protein. Đã “đóng vai” protein thì dĩ nhiên phải có một vai trò cực kỳ quan trọng đối với cơ thể. Collagen là một dạng protein đặc biệt có nhiệm vụ giữ gìn và bảo quản các mô liên kết (connective tissues) chẳng hạn như gân, sụn, dây chằng... Collagen cũng là thành phần chính trong các tế bào xương, răng, mạch máu và nhất là da. Collagen chiếm khoảng 25% tổng lượng protein trong cơ thể. Nhiều người gọi collagen là một loại “keo dán” vì chúng giúp cơ thể chúng ta dính liền thành một khối. Nói một cách đơn giản hơn, nếu không có collagen cơ thể chúng ta sẽ bị sụp đổ. Nhờ vào chức năng đàn hồi cao nên vai trò của collagen không “đụng hàng” với những loại protein khác trong cơ thể.
Cơ thể tổng hợp thêm collagen bằng cách ăn những thực phẩm như dưa hấu
Thông thường, hễ nhắc tới collagen người ta thường nghĩ đến da, bởi collagen cùng với keratin sẽ tạo thành một “cặp bài trùng” giúp cho da sự vững chắc, linh động cũng như sự đàn hồi. Cũng chính vì vậy mà nhiều người tin rằng ăn da động vật thì sẽ được... bổ da. Chuyện “ăn da bổ da” có đúng hay không còn phải phân tích nhiều nhưng điều dễ thấy nhất là khi bước vào tuổi “xế chiều”, con người sẽ dễ bị những chứng bệnh như cao huyết áp, cholesterol cao, rối loạn chuyển hóa chất béo trong khi da động vật lại được “khuyến mãi” thêm những chứng bệnh kể trên.
Chính vì vai trò vô cùng quan trọng của collagen trong cơ thể cho nên sự thiếu hụt chất này sẽ là một vấn đề nghiêm trọng cho sức khỏe. Có những chứng bệnh liên quan tới gene gây thiếu hụt collagen, chẳng hạn như bệnh osteogenesis imperfecta (xương dễ gãy). Với bệnh này, lượng collagen bị suy giảm một cách nghiêm trọng. Theo quy luật tự nhiên, trung bình, một người sẽ mất khoảng 30% tổng lượng collagen khi bước vào tuổi bốn mươi.
Khi da đã bị lão hóa thì lớp collagen cũng bị thâm hụt và sẽ gây nên những nếp nhăn… Các hãng dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm... thấy được điều này nên đã cho xuất xưởng hàng loạt sản phẩm có chứa collagen. Đó là lý do kiến collagen lạ bỗng thành quen.
Collagen trong đô ăn thức uống, các chế phẩm bổ sung
Người ta cho rằng khi thiếu hụt collagen do tuổi tác thì cách tốt nhất là “huy động vốn” collagen từ bên ngoài. Các nhà sản xuất bào chế collagen bổ sung theo đủ dạng, chẳng hạn như thức uống, viên bổ sung, mỹ phẩm… Tuy nhiên, tác dụng của những loại collagen này vẫn còn nhiều tranh cãi. Có người chỉ nghĩ đơn giản uống nhiều collagen thì càng giúp cơ thể tạo ra collagen. Điều này là chưa chính xác vì trong cơ thể chúng ta có rất nhiều dạng collagen đảm đương những nhiệm vụ khác nhau. Có ít nhất khoảng 11 loại collagen, trong đó có 5 loại quan trọng hơn những loại khác, ví dụ như collagen I là loại có chức năng hỗ trợ cấu trúc da, gân, các mao mạch, các mạch máu, xương và các cơ quan; collagen IV cũng đóng vài trò quan trọng cho cấu trúc da. Dù collagen rất quan trọng cho cơ thể, tuy nhiên chưa có những bằng chứng khoa học để xác định rằng uống thức uống có collagen hoặc ăn những thực phẩm có collagen thì giúp bạn nhìn trẻ đẹp hơn nhờ kiếm thêm được collagen. Các nhà khoa học cho rằng collagen chỉ công hiệu khi cơ thể chúng ta tổng hợp ra chúng một cách tự nhiên. Chúng ta có thể “nâng cấp” collagen trong cơ thể bằng cách ăn những thức ăn giúp cơ thể tổng hợp ra collagen. Riêng đồ ăn, thức uống có chứa collagen thì sau khi vào hệ tiêu hóa sẽ được dịch tiêu hóa nhào trộn, phân hủy và biến chúng thành các aminoacids, collagen đã không còn nguyên như lúc chưa được tiêu hóa và cũng không hòa vào dòng collagen sẵn có của cơ thể. Chưa kể một số người sau khi uống thức uống có collagen sẽ bị dị ứng thực phẩm nếu cơ địa họ dễ bị dị ứng vì phần lớn các chế phẩm collagen bổ sung được phân lập từ bò, gà... rất dễ gây dị ứng.
Riêng về mỹ phẩm chứa collagen có thật sự công dụng hay không, các nhà nghiên cứu cho rằng cấu trúc phân tử của collagen quá lớn, không dễ dàng để ngấm qua da để phát huy tác dụng. Có nhiều người quá nôn nóng việc bổ sung collagen nên đã yêu cầu thầy thuốc chích thẳng collagen vào cơ thể. Điều này có thể gây hại vì có thể xảy ra các phản ứng dị ứng như nôn mửa, nóng sốt, ngứa, nổi đỏ, tróc da… hoặc là bị đau ở nơi chích. Một vài trường hợp nghiêm trọng (tuy hiếm) có thể xảy ra là nhiễm trùng đường tiểu, nước tiểu có máu... Tại Úc, những trường hợp bổ sung collagen cần phải có sự tư vấn và trị liệu của bác sĩ chứ không thể tự ý mua dùng.
Ăn để “kiếm thêm” collagen
Như trên đã nói, chúng ta có thể giúp cơ thể tổng hợp thêm collagen bằng cách ăn những thực phẩm có khả năng kích thích sự tổng hợp collagen. Đó là những thực phẩm giàu vitamin C như dưa hấu, cam quít, ớt xanh, dâu tây… những thực phẩm giàu vitamin B3 như cá ngừ, củ dền, hạt hướng dương..., những thực phẩm giàu chất đồng như ngũ cốc, nấm, các loại hải sản như ngao sò ốc hến... Người xứ mình có 2 món “quốc hồn quốc túy” vốn có lợi cho sự tổng hợp collagen. Đó là cam và khoai lang. Vì vậy có ăn sơn hào hải vị gì thì cũng đừng quên những món ăn dân dã này.
DS. NGUYỄN BÁ HUY CƯỜNG
(ĐH Murdoch-Úc)