Các thống kê cho thấy mỗi năm, trung bình một đứa trẻ dưới 5 tuổi bị nhiễm khuẩn hô hấp cấp 3 – 8 lần, khoảng 1/3 số trẻ đó có diễn tiến thành viêm phổi, nguyên nhân gây ra cái chết của hơn 4 triệu trẻ mỗi năm (chiếm 1/3 tổng số ca tử vong ở độ tuổi đó). Ở Việt Nam, mỗi năm có khoảng 20.000 trẻ em dưới 5 tuổi tử vong vì bệnh này.
Tại sao trời nóng vẫn viêm phổi?
Mùa nắng nóng, nếu trẻ luôn dùng đồ ăn, nước uống lạnh liên tục trong nhiều ngày thì các bộ phận rất nhạy cảm ở họng, miệng, hầu, thanh quản cũng như các bộ phận khác của đường hô hấp dưới dễ bị tổn thương.
Biểu hiện của sự nhiễm lạnh là viêm họng, hầu hoặc viêm thanh quản hoặc viêm amiđan, viêm VA… Từ các bệnh này trẻ sẽ bị viêm phổi mức độ nhẹ đến mức nặng nếu không phát hiện kịp thời.
Mùa hè, nếu sử dụng máy điều hòa mà nhiệt độ quá chêch lệch giữa nhiệt độ ngoài trời và nhiệt độ trong phòng sẽ không thích hợp với sức khỏe của trẻ do trẻ khó thích nghi. Nếu trẻ ở trong phòng có máy điều hòa nhiệt độ liên tục trên 4 giờ, da, họng hầu, đường hô hấp cuả trẻ sẽ bị khô và rất dễ để các loại vi sinh vật tấn công, nhất là các loại vi khuẩn đã có sẵn ở đường hô hấp trên của trẻ như H. influenzae, phế cầu... Ngoài ra, nếu dùng máy điều hòa nhiệt độ lâu, trẻ cũng dễ bị cảm lạnh do thay đổi nhiệt độ một cách đột ngột quá mức, nhất là đang lạnh đột ngột lại bị nóng làm xuất hiện viêm đường hô hấp trên, thậm chí cả viêm phổi cấp tính.
Viêm phổi diễn tiến rất nhanh nên trẻ cần phải được thăm khám kịp thời.
Trời nóng nực, nếu tắm nhiều lần trong ngày hoặc ngâm mình dưới nước biển với thời gian lâu, trẻ cũng rất dễ bị cảm lạnh gây viêm họng, viêm amiđan hoặc nặng hơn là viêm phổi. Một số trẻ sau khi tắm xong một thời gian thấy sốt cao, đau họng, chảy mũi nước, thậm chí khó thở, đó là dấu hiệu của viêm đường hô hấp cấp tính.
Trẻ mặc quần áo dày, ra mồ hôi nhiều làm ướt hết áo quần hoặc tã lót cũng dễ bị cảm lạnh, viêm đường hô hấp trên hoặc viêm phổi. Nếu không phát hiện kịp thời và có biện pháp xử trí thích đáng thì bệnh tình của trẻ sẽ nặng thêm mà biểu hiện là thân nhiệt tăng cao, ho cũng tăng lên, li bì, khó thở nhiều, liên tục. Nếu trẻ còn bú mẹ sẽ xuất hiện tình trạng trẻ bú ít hoặc bỏ bú. Tình trạng viêm hô hấp nặng lên khi trẻ có các dấu hiệu môi tím, các kẽ liên sườn bị co kéo, môi và các đầu ngón tay, ngón chân bị tím lại.
Trẻ bị viêm phổi cũng có thể kèm theo triệu chứng tiêu chảy. Vì vậy, khi có các dấu hiệu sốt, ho, khó thở, tím tái và có tiêu chảy, chớ hiểu lầm là trẻ không phải bị viêm phổi, đặc biệt cần quan tâm là trẻ nhỏ dưới 12 tháng tuổi. Trẻ càng nhỏ tuổi khi bị cảm lạnh gây viêm đường hô hấp, phụ huynh rất khó để nhận biết.
Cần phát hiện sớm
Viêm phổi diễn tiến cực nhanh và có thể gây tử vong trong một thời gian ngắn, nên việc phát hiện sớm là chuyện sống còn. Vậy đâu là dấu hiệu? Sớm nhất là thở nhanh, hậu quả của tình trạng thiếu ôxy do phổi không còn hoạt động hiệu quả như trước.Trẻ được coi là thở nhanh nếu thở mỗi phút trên 60 lần với trẻ dưới 2 tháng, 50 lần trở lên với trẻ 2 – 11 tháng và 40 lần trở lên với trẻ 12 – 60 tháng. Nên đếm nhịp thở khi trẻ ngủ hoặc nằm im, thay vì lúc trẻ bú hay quấy khóc.
Khi trẻ bị viêm phổi nặng sẽ thấy phần dưới lồng ngực lõm xuống khi trẻ hít vào, bởi trẻ phải gắng sức rất nhiều mới thở được. Nếu thấy dấu hiệu này khi trẻ vẫn nằm yên thì hãy biết rằng, nhập viện ngay là cách tốt nhất để cứu sống bé.
Nếu trẻ ngủ li bì khó đánh thức, co giật, không uống được, thở có tiếng rít thì hãy biết rằng tính mạng con bạn đang bị đe dọa nghiêm trọng, nếu không cấp cứu ngay lập tức sẽ khó sống. Với trẻ dưới 2 tháng, dấu hiệu nguy kịch là bỏ bú, co giật, ngủ li bì, thở khò khè, người nóng bỏng hoặc rất lạnh.
Cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ
Những năm gần đây, tỷ lệ trẻ dưới 3 tuổi mắc viêm phổi ở Hà Nội đã tăng gấp 3 lần mà nguyên nhân ngoài sự thay đổi khí hậu và môi trường còn do thói quen dùng kháng sinh tùy tiện. Vì vậy việc sử dụng thuốc kháng sinh nhất thiết phải có sự chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ, không nên tự mua uống theo kinh nghiệm hay đơn thuốc của người khác. Một khi bác sĩ đã kê kháng sinh thì phải uống đủ liều, đủ ngày, không nên vì thấy đỡ mà dừng lại.
Đặc biệt, không lạm dụng thuốc chống ho, vì ho là một phản xạ cần thiết để tống xuất đờm dãi, giúp đường thở thông thoáng. Nếu dùng thuốc ngăn ho tùy tiện, đờm không được tống ra ngoài, bệnh càng khó khỏi. Đó là chưa kể nhiều loại thuốc ho có thể gây ngộ độc cho trẻ. Để giảm ho, cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc, có thể sử dụng chanh hấp mật ong, húng chanh…
Cách phòng bệnh
Để hạn chế trẻ mắc bệnh trong mùa hè, nhất là bệnh viêm phổi, cần hạn chế cho trẻ dùng nước mát, nước đá, hoa quả và các thực phẩm chế biến sẵn để trong tủ lạnh. Về việc này các bậc phụ huynh cần kiểm soát được hành vi sử dụng của trẻ, nhất là các trẻ lớn.
Mỗi khi sử dụng máy điều hòa nhiệt độ nên có sự điều chỉnh nhiệt độ hợp lý. Không nên để gió của máy điều hoà quạt thẳng vào cơ thể trẻ. Ngoài giờ trẻ ngủ, không nên để trẻ trong phòng máy điều hòa nhiệt độ quá nhiều giờ trong một ngày, bởi vì trẻ sẽ bị cảm lạnh và rất có thể bị thiếu ánh sáng mặt trời làm cho dễ bị còi xương.
Mùa hè không nên cho trẻ mặc quần áo quá dày hoặc quấn tã lót chặt làm cho dễ bị cảm lạnh do quần áo hoặc tã lót thấm mồ hôi. Khi trẻ chơi hoặc ngủ không nên cho quạt xoáy vào trẻ và chỉ nên dùng tốc độ của quạt ở mức độ thấp hoặc trung bình. Trong phòng trẻ chơi hoặc ngủ không được có khói thuốc lá hoặc khói bếp (bếp dầu, bếp củi, rơm rạ, bếp than). Mặc dù là mùa nắng nóng nhưng khi tắm cho trẻ, nhất là trẻ dưới 5 tuổi nên dùng nước ấm là tốt nhất và không nên cho tắm nước lạnh.
Thay đổi ở túi khí trong phổi khi bị viêm phổi.
Lời khuyên thầy thuốc
Trẻ bị viêm phổi vẫn cần được cung cấp đầy đủ dinh dưỡng (ăn uống, bú mẹ) thay vì ăn kiêng như tập quán sai lầm ở nhiều địa phương. Đặc biệt, cần cho trẻ uống nhiều nước để làm loãng đờm, giảm ho, cơ thể dễ chịu.
Khi trẻ có biểu hiện viêm đường hô hấp trên như ho, hắt xì hơi, chảy nước mũi hoặc có kèm theo sốt, cần nhanh chóng cho trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để khám bệnh không nên chần chừ làm bệnh nặng thêm gây khó khăn cho việc xử trí khi được khám bệnh.
