Theo y học cổ truyền, rễ cỏ tranh có vị ngọt, tính mát, có tác dụng lợi tiểu, giải nhiệt, chỉ huyết, mát huyết. Thường dùng chữa các chứng nóng trong cơ thể sinh khát, chảy máu cam, viêm thận, viêm bàng quang, bí tiểu tiện, nước tiểu vàng đỏ,… Trong nhân dân thường dùng rễ cỏ tranh để nấu nước uống thanh nhiệt, lợi tiểu.
Cỏ tranh còn có tên khác là cỏ săng, bạch mao, là cây sống lâu năm, thân rễ mọc bò lan dài sâu dưới đất, lá mọc đứng, hẹp, dài cứng, gân lá ở giữa phát triển, mặt trên nháp, mặt dưới nhẵn, mép lá sắc dễ cứa đứt chân tay. Hoa tự hình chuỳ, màu trắng như bông, gió thổi bay đi rất xa.
Cây mọc hoang ở khắp nơi, nhất là ở vùng đồi núi. Bộ phận dùng làm thuốc là thân rễ của cây cỏ tranh phơi khô, gọi là bạch mao căn.
Một số đơn thuốc sử dụng cỏ tranh
- Lợi tiểu: Rễ cỏ tranh 30g, râu ngô 40g, xa tiền tử 25g, hoa cúc 5g, tất cả trộn đều, mỗi lần lấy 50g hãm với nước sôi và uống trong ngày. Dùng trong 10 ngày.
- Thông tiểu tiện (dùng cho các trường hợp bí tiểu tiện): Rễ cỏ tranh 30g, râu ngô 40g, mã đề 25g, hoa cúc 5g. Tất cả thái nhỏ, trộn đều. Ngày dùng 50g pha với khoảng 1 lít nước, chia ra uống trong ngày vào lúc khát. Trẻ em 6 - 14 tuổi, mỗi ngày chỉ dùng 25g, pha với khoảng nửa lít nước.
- Trị tiểu buốt, tiểu rắt do thấp nhiệt: Rễ cỏ tranh 20g, lá tre 16g, hương nhu 16g, đinh lăng 20g, lá dâu 16g, rau diếp cá 20g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.
- Thanh nhiệt, lợi tiểu, tiêu phù: Rễ cỏ tranh 15g, ý dĩ 50g, ngô 50g, râu ngô 15g. Trước tiên sắc rễ cỏ tranh và râu ngô lấy nước, sau đó cho ý dĩ và ngô vào nấu thành cháo ăn ngày 1 lần. Dùng 5-7 ngày.
- Hỗ trợ điều trị viêm đường tiết niệu, tiểu buốt, tiểu ít: Rễ cỏ tranh 12g, rau rệu 80g, mã đề 12g, rau má 12g, bồ công anh 16g, cỏ mần trầu 10g, cam thảo đất 8g. Sắc với 1 lít nước, còn lại 300ml, chia 2 lần uống trước bữa ăn. Uống từ 5 - 7 ngày.
- Hỗ trợ điều trị sỏi thận: Rễ cỏ tranh 20g, kim tiền thảo 20g, mã đề thảo 20g, mộc thông 10g, đinh lăng 20g, trinh nữ 20g, cối xay 16g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần. Dùng 1 tuần liền.
- Hỗ trợ điều trị viêm bàng quang: Rễ cỏ tranh 10g, râu ngô 15g, rau má 10g, hoa súng 15g, diếp cá 10g. Tất cả cho vào ấm đổ 500ml nước sắc còn 250ml, chia 2 lần uống trong ngày. 7 ngày 1 liệu trình.
Lưu ý: Phụ nữ có thai không nên dùng.
Lương y Nguyễn Văn Quyết
