Hỏi: Có phải cây trẩu chữa được đau và sâu răng? Xin chỉ rõ công dụng và liều dùng.
(Lê Thanh Nam - Hà Nam)
Trả lời: Cây trẩu còn gọi là cây dầu sơn ngô đồng, mộc du thụ, thiên niên đồng, bancoulier, abrasin.
Tên khoa học Aleurites montana (Lour) Wils.
Thuộc họ thầu dầu Euphorbiaceae.
Cây trẩu cho ta một loại dầu sơn rất quý dùng trong nước và xuất khẩu. Khô dầu trẩu là một nguồn phân bón ruộng, có tác dụng trừ sâu.
Mô tả cây
Trẩu là một cây to, cao có thể tới 8m hay nhiều hơn, thân nhẵn. Lá đa dạng, khi thì có thùy xâu, khi thì xẻ nông, khi thì nguyên và hình timt trên bóng, màu sẫm, mặt dưới mờ, màu nhạt. Các lá đa dạng đều có một đặc điểm chung. Ở góc phiến lá và kẽ thùy bao giờ cũng có 2 tuyến đỏ nổi rõ, cuống lá dày 7 - 10cm. Hoa đơn tính, cùng gốc, có khi khác gốc. Tràng 5 màu trắng, đốm tía ở móng tràng. Quả hình trứng, màu lục, đường kính 3 - 5cm, mặt ngoài nhăn nheo, cấu tạo bởi 3 mảnh vỏ, mỗi mảnh có 1 đường gân nổi cao, 3 hạt có nổi nhũ to chứa có lá xẻ thùy nhiều dầu. Mùa hoa tháng 3 - 4, thường ra hoa trước khi lá non xuất hiện. Thường tháng 9 lại có 1 vụ hoa nữa. Quả của lứa hoa trước chín vào khoảng tháng 10.
Phân bố thu hái và chế biến
Cây trẩu mọc hoang và được trồng ở nhiều vùng từ cao đến thấp, miền núi cũng như đồng bằng ở khắp nước ta. Trẩu ưa đất mát, thoát nước trên các dốc. Hầu hết các tỉnh đều có trẩu, miền Bắc như: Ninh Bình, Nam Định, Hà Nam, Hòa Bình, Hà Tây, Vĩnh Phúc… và được trồng ở các tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây.
Tuy trẩu không đòi hỏi đất lắm nhưng những nơi nào đất không có độ xốp vừa phải, đất không mát và không tốt thì cây trẩu chóng chết. Ở những đất thích hợp, cây trẩu mọc rất nhanh, ra hoa vào năm thứ 2 hay thứ 3, cành mọc thành táng ngang, đều, ngay khi còn ít năm đã có thể tới 12 - 15m. Có thể để trồng để che phủ chè. Dứa, hoàng tinh hay cà phê, 100kg hạt cho trung bình 52kg nhân, 46,74kg vỏ hạt (hao hụt chừng 1,26%). Một tạ hạt (cả vỏ) cho chừng 10 - 20kg dầu và 60 - 65kg khô (bã).
Công dụng và liều dùng
Hiện nay công dụng chủ yếu của cây trẩu chỉ là dùng hạt ép dầu để pha sơn, quét lên vải cho khỏi mưa ướt. Giá trị xuất khẩu rất cao. Khô trẩu chỉ mới dùng làm phân bón ruộng. Làm thuốc người ta dùng nhân hạt trẩu đốt thành than, tán bột hòa với mỡ lợn bôi chữa chóc lở, mụn nhọt. Vỏ cây trẩu sắc với nước dùng ngậm chữa đau và sâu răng. Ngày ngậm nhiều lần, nhổ nước đi không được nuốt.
