Trong mùa tri ân nhà giáo, chúng tôi tìm về Sơn La – vùng đất giữa đại ngàn Tây Bắc, nơi cô giáo Hà Thị Thuận đang gieo những hạt mầm xanh của tri thức và khát vọng khởi nghiệp.

Từ khu vườn nhỏ trong sân Trường Tiểu học và THCS Huy Hạ (xã Phù Yên, tỉnh Sơn La), cô Hà Thị Thuận đã khiến việc dạy học trở thành hành trình khơi dậy niềm tin và ý thức phát triển kinh tế bền vững. Bằng tri thức và tình yêu quê hương, cô mang cây thuốc nam - tài sản bản địa đang dần bị quên lãng trở lại đời sống, kết nối giáo dục với nông nghiệp và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Mô hình giáo dục gắn với khởi nghiệp từ dược liệu bản địa của cô Thuận không chỉ tạo ra các sản phẩm OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm), mà còn góp phần làm mới hình ảnh người thầy – không chỉ truyền tri thức, mà còn kiến tạo phát triển kinh tế và chăm sóc sức khỏe cộng đồng một cách bền vững.

Giữa bạt ngàn núi rừng Tây Bắc, hành trình của cô Thuận là câu chuyện đẹp về sự hòa quyện giữa tri thức, thiên nhiên và lòng nhân ái.

Gieo tri thức - Khơi dậy giá trị bản địa

Sơn La - quê hương của cô Thuận, là kho tàng tri thức dân gian quý giá về y học cổ truyền. Thế nhưng, cùng nhịp sống hiện đại, nhiều bài thuốc, cách nhận biết và sử dụng cây thuốc quý dần bị lãng quên, đặc biệt trong thế hệ trẻ. Chính điều đó thôi thúc cô - hiện là giáo viên phụ trách Khoa học kỹ thuật (KHKT), khởi nghiệp và là Giám đốc Hợp tác xã Dược liệu Uyên Thuận - tìm cách đưa tri thức bản địa trở lại trường học.

"Những ngày đầu thật sự rất khó khăn", cô nhớ lại. "Không ít phụ huynh và đồng nghiệp cho rằng việc nghiên cứu và ứng dụng dược liệu trong trường học là quá phức tạp, tốn kém và khó đem lại hiệu quả".

Kinh phí hạn hẹp, dụng cụ thiếu thốn, cô và học trò tận dụng chai nhựa, thùng xốp để trồng cây, tự chế mô hình thí nghiệm. "Tôi thường xuyên đưa học sinh đến xưởng chế biến dược liệu của hợp tác xã để tham quan, thực hành. Dù vất vả, nhưng chính niềm tin vào giá trị cây thuốc đã giúp chúng tôi vượt qua", cô kể.

Theo cô Thuận, muốn gìn giữ tri thức địa phương, phải khơi dậy niềm tự hào và ý thức ấy ngay từ thế hệ trẻ. Cô mạnh dạn lồng ghép nội dung dược liệu bản địa vào bài giảng, biến giờ học KHKT thành những dự án thực tiễn. Học sinh không chỉ học lý thuyết, mà còn được thực hành kỹ thuật trồng trọt hữu cơ, chế biến dược liệu, tạo ra các sản phẩm nhỏ phục vụ cộng đồng. "Mục tiêu của tôi là giúp học sinh không chỉ học để biết, mà còn học để yêu, để trân trọng và để tạo ra giá trị từ chính quê hương mình", cô nói.

Sự chuyển hóa ấy được minh chứng rõ qua trường hợp của em Tiêu Quang Dũng, học sinh lớp 7B. "Trước đây, Dũng lười học và hay vi phạm nội quy", cô kể. "Sau khi tham gia dự án KHKT trồng nấm rơm từ rơm rạ, em trở nên chăm chỉ, đam mê lao động và yêu thiên nhiên. Giờ em đã là tấm gương tích cực của lớp".

Theo thầy Đoàn Văn Chương, Phó Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS Huy Hạ, cô Hà Thị Thuận là người tiên phong trong việc đưa tinh thần đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp xanh vào trường học. Bằng sự nhiệt huyết và sáng tạo, cô đã giúp học sinh học được cách yêu lao động, trân trọng tri thức bản địa và gắn kết việc học với cuộc sống".

"Mô hình KHKT từ dược liệu của cô Thuận giúp học sinh có động lực học tập và gắn bó hơn với nhà trường, đồng thời tăng cường sự phối hợp giữa thầy cô và phụ huynh. Nhà trường đã đạt nhiều thành tích về khoa học kỹ thuật và khởi nghiệp sáng tạo. Cô Thuận thực sự là tấm gương của người phụ nữ ngành giáo dục thời đại mới - bản lĩnh, sáng tạo, nhân ái và hết lòng vì học trò", thầy Chương chia sẻ.

Biến tri thức thành giá trị kinh tế và sức khỏe cộng đồng

Từ những giờ học trên lớp, cô Thuận đã mở ra hướng đi mới - gắn giáo dục với phát triển dược liệu bền vững. Hợp tác xã Dược liệu Uyên Thuận do cô sáng lập ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất, chế biến và phát triển các sản phẩm OCOP tiêu biểu, hiện thực hóa định hướng "biến tri thức bản địa thành giá trị kinh tế và sức khỏe cộng đồng".

Ba sản phẩm chủ lực gồm: Thuốc ngâm chân Bà Uốn - bài thuốc dân gian từ Long não và Dây soan leo, giúp lưu thông khí huyết, giảm đau mỏi; Trà túi lọc Nhân Trần Huy Hạ - trồng hữu cơ, thanh nhiệt, giải độc gan; và Cao nước An Xoa Uyên Thuận - kế thừa công thức "Cao Bình Tiên An Lạc", hỗ trợ chức năng gan và tiêu hóa.

Với nền tảng chuyên môn về y dược, cô Thuận nhận được sự cố vấn từ Tiến sĩ Trần Văn Ơn (Trường Đại học Dược Hà Nội) và Tiến sĩ, Dược sĩ Trần Văn Thanh (Học viện Y học Cổ truyền Việt Nam) trong quá trình kiểm định và hoàn thiện công thức sản phẩm. "Nhờ sự đồng hành của các nhà khoa học, các sản phẩm vừa giữ được giá trị dân gian, vừa bảo đảm tính an toàn và hiệu quả", cô chia sẻ.

Không chỉ tạo việc làm, hợp tác xã còn trở thành nơi học tập, trải nghiệm thực tế cho học sinh. Các em được hướng dẫn cách nhận biết, bảo quản, sử dụng dược liệu sạch, phân biệt cây thật - cây giả. "Tôi luôn dặn các em không tự ý dùng thuốc nam khi chưa có hướng dẫn chuyên môn và phải phơi sấy đúng cách để đảm bảo an toàn", cô nói.

Nhờ những bài học giản dị ấy, ý thức chăm sóc sức khỏe chủ động, an toàn và bền vững đã lan tỏa đến từng gia đình vùng cao.

Từ nghị lực bản thân đến ngọn lửa lan tỏa

Thành công trong giáo dục và khởi nghiệp đã giúp cô Thuận trở thành hình mẫu phụ nữ vùng cao năng động, truyền cảm hứng. Với Giải Nhất Cuộc thi "Phụ nữ Sơn La khởi nghiệp và chuyển đổi xanh" năm 2024 và Giải Nhất "Đòn bẩy tăng tốc kinh doanh" năm 2025, cô không chỉ khẳng định bản lĩnh, mà còn mở ra vị thế mới cho phụ nữ miền núi. "Phụ nữ vùng cao thường chịu nhiều thiệt thòi. Khi tham gia khởi nghiệp, họ được rèn luyện bản lĩnh, nâng cao tri thức và tạo ra giá trị cho cộng đồng", cô chia sẻ.

Hiện hợp tác xã của cô liên kết với hơn 30 hộ dân tại các xã Tân Phong, Phù Yên, trồng và chăm sóc hơn 37 ha cây dược liệu, giúp mỗi hộ tăng thu nhập 50-70 triệu đồng/năm.

Ông Đinh Văn Chiếm, phụ huynh có con tham gia dự án, xúc động nói: "Trước đây tôi chỉ biết trồng lúa, trồng ngô. Nhờ cô Thuận, tôi có thêm việc làm, có tiền lo cho con ăn học. Cô giáo không chỉ dạy cháu mà còn giúp gia đình tôi biết làm kinh tế".

Ít ai biết, cô Thuận từng đối mặt với bệnh sơ gan, máu nhiễm mỡ và nguy cơ đột quỵ. Nhờ kiên trì thay đổi lối sống và sử dụng dược liệu sạch do chính tay mình chế biến, cô phục hồi sức khỏe, trở lại giảng dạy với tinh thần lạc quan, đầy năng lượng. "Nghề giáo và tình yêu học trò đã giúp tôi kiên trì đổi mới, vượt qua mọi khó khăn", cô nói, ánh mắt rạng rỡ niềm tin.

Nhìn về tương lai, cô Thuận mong muốn nhân rộng mô hình "dược liệu gắn với giáo dục và phát triển cộng đồng" đến nhiều trường học và địa phương khác. Hiện nay, Hợp tác xã Dược liệu Uyên Thuận đã liên kết trồng dược liệu tại Sơn La và dự kiến mở rộng thêm 10 ha vùng trồng tại xã Tân Sơn (Phú Thọ) vào tháng 12/2025.

Để mô hình phát triển bền vững, cô xác định ba yếu tố tiên quyết: Giáo dục nhận thức – Kinh tế gắn với vùng nguyên liệu – và Sử dụng dược liệu an toàn vì sức khỏe cộng đồng. Mô hình này đã được UBND tỉnh Sơn La, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng chính quyền xã Phù Yên biểu dương; đồng thời được nhân rộng vùng trồng tại xã Thuận Châu (Sơn La) và xã Thu Cúc (Phú Thọ).

Ngọn lửa người gieo tri thức

Chia sẻ về hành trình của mình, cô Thuận gửi gắm: "Tôi mong rằng mỗi thầy cô hãy gắn tri thức với thực tiễn cuộc sống, giúp học sinh hiểu cách sống khỏe, sống xanh và sống có ích cho cộng đồng. Tôi tin rằng sức khỏe là nền tảng của hạnh phúc, và người thầy chính là cầu nối đưa tri thức đến với cuộc sống, để giáo dục thực sự trở thành nguồn sức mạnh nuôi dưỡng con người và cộng đồng".

Những lời chia sẻ giản dị ấy cũng chính là tinh thần mà cô đang từng ngày thực hiện. Với sự đồng hành của nhà trường, chính quyền, người dân và các nhà khoa học, mô hình dược liệu gắn với giáo dục của cô Thuận đang lan tỏa tinh thần "học từ thiên nhiên - sống khỏe - làm giàu từ dược liệu" đến nhiều vùng quê, khẳng định vai trò người thầy là kiến trúc sư của sự phát triển cộng đồng bền vững.

Giữa núi rừng Tây Bắc, ngọn lửa khởi nghiệp xanh của cô giáo Hà Thị Thuận vẫn bền bỉ lan tỏa – minh chứng sinh động cho sức mạnh của tri thức, của người thầy và niềm tin rằng giáo dục có thể làm thay đổi cả một cộng đồng.