Tỉ lệ tử vong mẹ và con ở miền núi cao gấp 3-4 lần đồng bằng
Ngày 10/3, tại Hà Nội, Bộ Y tế phối hợp với Ủy ban dân tộc và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) tổ chức Hội nghị nhằm vận động chính sách hỗ trợ đội ngũ cô đỡ thôn, bản (CĐTB). Hội nghị do GS.TS.BS.Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế; ông Y Thông, Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban dân tộc và bà Lesley Miller, Phó trưởng đại diện tổ chức UNICEF, đồng chủ trì.
Khai mạc Hội nghị, GS.TS.Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế phát biểu nhấn mạnh "Mặc dù những năm qua, được sự quan tâm đầu tư của Đảng và Nhà nước, sự hỗ trợ của các Bộ/Ngành, của cấp ủy và chính quyền các cấp cũng như của các tổ chức quốc tế, sự nỗ lực của Ngành Y tế, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ về chăm sóc sức khoẻ bà mẹ, trẻ em. Tỉ số tử vong mẹ tại Việt Nam đã giảm mạnh.
GS.TS.Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế phát biểu tại sự kiện. Ảnh: Tuấn Anh
Tuy nhiên, bên cạnh đó, Việt Nam vẫn đang gặp những thách thức trong việc giảm sự chênh lệch đáng kể về tình trạng sức khỏe, tử vong mẹ, tử vong trẻ em giữa các vùng miền, các nhóm dân tộc. Việc chăm sóc sức khoẻ cho đồng bào dân tộc thiểu số miền núi, vùng sâu, vùng xa gặp rất nhiều khó khăn. Ở miền núi, tử vong mẹ, tử vong trẻ em vẫn cao gấp 3-4 lần so với khu vực đồng bằng và đặc biệt, ở một số đồng bào dân tộc thiểu số có thể cao gấp 7 lần ở người Kinh.
Kể từ khi những cô đỡ đầu tiên được đào tạo cách đây hơn 30 năm, đến hiện tại đã có 1.549 CĐTB được đào tạo hiện đang hoạt động trong tổng số 5.111 thôn bản đặc biệt khó khăn (chiếm 30,31%). Các cô đỡ đang ngày đêm vượt mọi khó khăn, gian khổ, đến từng hộ gia đình tuyên truyền vận động người dân xóa bỏ các phong tục tập quán lạc hậu; tích cực tham gia quản lý thai, tư vấn giáo dục sức khoẻ, vận động sản phụ đi khám thai và sinh con tại trạm y tế xã, phát hiện thai nghén có nguy cơ để chuyển tuyến kịp thời...
Vai trò của CĐTB đã được ngành y tế cũng như cộng đồng địa phương ghi nhận. Đội ngũ CĐTB chính là cánh tay nối dài không thể thiếu của Trạm Y tế xã ở các vùng khó khăn, đặc biệt là trong công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em.
Hội nghị có sự góp mặt của 30 cô đỡ thôn bản tiêu biểu trên toàn quốc. Ảnh: Tuấn Anh
Trong hoàn cảnh đó, CĐTB người dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn là một giải pháp tạm thời nhưng rất hiệu quả trong giai đoạn hiện nay, nhằm giúp gỡ bỏ những rào cản về địa lý, văn hóa và kinh tế khiến cho phụ nữ người dân tộc thiểu số không thể tiếp cận được tới các dịch vụ khám thai, đỡ đẻ an toàn và chăm sóc sau sinh".
Vai trò của CĐTB trong việc cung cấp các dịch vụ y tế cơ bản, chăm sóc hỗ trợ cho phụ nữ đồng bào dân tộc thiểu số và đóng góp của họ trong việc giảm tử vong mẹ ở Việt Nam là không thể phủ nhận. Đơn cử một ví dụ, chỉ trong năm 2019, CĐTB đã trực tiếp khám thai cho khoảng 42.400 sản phụ và vận động thành công hơn 5.000 sản phụ sinh con tại các cơ sở y tế. Mặc dù đã đạt được những thành tích vô cùng ấn tượng, nhưng nguồn nhân lực quý giá này hiện đang dần bị thu hẹp.
Việc duy trì hoạt động của cô đỡ thôn bản còn nhiều khó khăn
Tính đến nay, hơn 1.500 CĐTB đã được đào tạo nhưng đã ngừng hoạt động và chỉ có 911 trong số các cô đỡ đang làm việc và được nhận phụ cấp hàng tháng. Một vài lý do có thể kể đến như, không được hưởng chế độ trợ cấp thường xuyên, không được gia đình ủng hộ, không được đảm bảo đầy đủ trang bị đầy đủ thiết bị, vật tư y tế để thực hiện công việc.
Mặc dù Việt Nam đã ban hành nhiều quyết sách quan trọng để duy trì, củng cố và phát triển đội ngũ CĐTB, việc thực thi các chính sách còn có sự khác nhau giữa các địa phương, dẫn tới việc duy trì hoạt động của đội ngũ cô đỡ gặp nhiều khó khăn, nhiều địa phương không bố trí kinh phí hỗ trợ cho CĐTB hoạt động. Theo báo cáo của các địa phương, tính đến 31/01/2023 đã có 1.528 CĐTB được đào tạo nhưng đã ngừng hoạt động do không có kinh phí. Hiện tại, số CĐTB được hưởng phụ cấp đã giảm xuống chỉ còn 911 người, trong đó có 732 người kiêm nhiệm thêm nhiệm vụ của nhân viên Y tế thôn bản.
Ông Y Thông, Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Dân tộc phát biểu tại sự kiện. Ảnh: Tuấn Anh
Ông Y Thông, Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Dân tộc dẫn số liệu điều tra thống kê thực trạng kinh tế – xã hội 53 DTTS năm 2019 cho thấy, 23,8% phụ nữ DTTS sinh con thứ 3 trở lên, bình quân 01 phụ nữ sinh 2,35 con, cao hơn mức bình quân của cả nước là 2,09 con, cá biệt có 05 DTTS có mức sinh cao nhất là Mảng (4,97 con/phụ nữ), Chứt (3,82 con/phụ nữ), Cơ lao (3,71 con/phụ nữ), La Hủ (3,68 con/phụ nữ), Mông (3,57 con/phụ nữ).
Còn khoảng 12% phụ nữ mang thai không đến các cơ sở y tế khám thai lần thứ nhất; tỷ lệ này rất cao ở dân tộc La Hủ 54,7%, La ha 36,5%, Mảng 34,1%. Vẫn còn 13,6% phụ nữ DTTS không sinh con tại cơ sở y tế, 3,9% sinh con tại nhà có cán bộ chuyên môn đỡ, 9,5% sinh con tại nhà không có cán bộ chuyên môn đỡ; một số dân tộc như Mảng, Mông, Cống và La Hủ có tỷ lệ sinh con tại nhà không có cán bộ chuyên môn đỡ rất cao, lần lượt là 50,6%, 38,8%, 37% và 36,5%;
Đáng buồn là tỷ suất chết trẻ em DTTS dưới 01 tuổi 2,2% (cá biệt dân tộc La Hủ 6,6%, dân tộc Lự 5,9%, dân tộc Si La 5,1%...). Vùng DTTS&MN vẫn còn 16,5% trạm y tế chưa đạt chuẩn quốc gia; gần 1/5 trạm y tế chưa có bác sỹ, số nhân viên nữ hộ sinh chỉ chiếm 15,1%; 16,5% thôn chưa có nhân viên y tế thôn bản.
"Uỷ ban Dân tộc ghi nhận những công lao to lớn của đội ngũ các CĐTB, đã ngày đêm không quản nắng mưa, "vác tù và hàng tổng", đi từng ngõ, gặp từng nhà, tuyên truyền vận động, tư vấn, can thiệp, hỗ trợ, giúp đỡ phụ nữ DTTS trong quá trình mang thai, sinh nở, chăm sóc trẻ em. Công sức của đội ngũ CĐTB đã giúp các thai phụ tiếp cận, sử dụng các dịch vụ y tế, hạn chế tai biến không đáng có, giảm đáng kể tỷ lệ tử vong mẹ, trẻ em", ông Y Thông nói.
Uỷ ban Dân tộc đề nghị Bộ Y tế phối hợp chặt chẽ với Uỷ ban Dân tộc và các bộ ngành trung ương trong việc kiểm tra, rà soát, nghiên cứu, xây dựng, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các chính sách đối với đội ngũ CĐTB. Đồng thời, Uỷ ban Dân tộc đề nghị cấp uỷ, chính quyền, hệ thống chính trị cơ sở các cấp vùng DTTS&MN xác định rõ vai trò, vị trí của CĐTB; quan tâm chỉ đạo, tổ chức triển khai có hiệu quả các CTMTQG, nhất là thực hiện đúng, đầy đủ các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với CĐTB.
Để trở thành CĐTB, mỗi học viên phải trải qua quá trình học tập ít nhất là 6 tháng theo chương trình và nội dung đào tạo của Bộ Y tế. Với kiến thức, kỹ năng được đào tạo và thực hành tại các bệnh viện, cô đỡ thôn, bản có thể chăm sóc bà mẹ khi có thai và sinh con, đỡ đẻ an toàn, phát hiện các tai biến ở bà mẹ và trẻ sơ sinh, thực hiện các kỹ năng cứu sống cơ bản và chuyển tuyến kịp thời. Với sự quan tâm, đầu tư của Nhà nước, sự hỗ trợ của các tổ chức trong nước và quốc tế, đến nay toàn quốc đã có 3.077 CĐTB được đào tạo.
Đảm bảo phụ nữ nào cũng có thai kỳ khỏe mạnh
Phát biểu tại sự kiện, bà Lesley Miller, Phó trưởng Đại diện, UNICEF Việt Nam cho rằng, sức khỏe và sự sống còn của bà mẹ vẫn là một trong các nội dung được ưu tiên hàng đầu trong các chương trình nghị sự về sức khỏe và sự phát triển của đất nước.
Bà Lesley Miller, Phó trưởng Đại diện, UNICEF Việt Nam. Ảnh: Tuấn Anh
Để có thể duy trì những tiến bộ vượt bậc mà Việt Nam đã đạt được trong những thập kỷ qua, hơn bao giờ hết, chúng ta cần có nhiều nỗ lực hơn nữa để đảm bảo rằng tất cả các bà mẹ, bất kể thuộc dân tộc nào hay đến từ đâu, đều có thai kỳ khỏe mạnh và được cán bộ y tế có kỹ năng chăm sóc khi sinh.
"Các CĐTB ở miền núi và vùng sâu, vùng xa là tài sản quí giá trong hệ thống chăm sóc sức khỏe ban đầu. Việc duy trì và mở rộng mạng lưới CĐTB có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc cải thiện kết quả sức khỏe bà mẹ, cứu sống các bà mẹ và trẻ sơ sinh", bà Lesley Miller nói.
Bà Lesley Miller cũng đề xuất lĩnh vực cần được Bộ Y tế, các Bộ ngành liên quan và chính quyền cấp tỉnh tiếp tục quan tâm và có các hành động sát sao hơn nữa, gồm tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chính sách, chương trình liên quan đối với cô đỡ thôn bản, đặc biệt là ở tuyến tỉnh; Xây dựng và cập nhật các nghị quyết, kế hoạch hành động và hướng dẫn thực hiện cấp quốc gia và cấp tỉnh để hỗ trợ đầy đủ cho việc đào tạo, triển khai, vận hành và duy trì đội ngũ cô đỡ thôn bản, bao gồm việc phân bổ ngân sách đầy đủ trong bối cảnh tăng cường nguồn nhân lực cho hệ thống chăm sóc sức khỏe ban đầu ở Việt Nam;
Trong khi việc tăng cường đầu tư từ Chính phủ, đặc biệt là chính quyền địa phương để duy trì sự bền vững của đội ngũ CĐTB là điều kiện tiên quyết, cũng cần tiếp tục huy động thêm hỗ trợ từ các đối tác phát triển, doanh nghiệp và tổ chức xã hội có liên quan, đặc biệt trong việc đào tạo xây dựng nâng cao năng lực cho CĐTB ở các tỉnh có nhu cầu.
Các đại biểu ký cùng chung tay thực hiện chính sách hỗ trợ CĐTB vì sức khỏe bà mẹ, trẻ em vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Ảnh: Tuấn Anh
Để tiến tới đạt được mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam về giảm tỷ lệ tử vong ở bà mẹ, chặng đường cuối cùng có thể sẽ là chặng đường gian nan thử thách nhất. Tôi tin rằng nếu tất cả chúng ta cùng chung tay, chung sức, và đồng lòng, chúng ta có thể đảm bảo việc mang thai và sinh nở an toàn cho tất cả các bà mẹ và trẻ sơ sinh ở Việt Nam.
Hội nghị vận động chính sách hỗ trợ đội ngũ CĐTB do Bộ Y tế, Ủy ban dân tộc và tổ chức UNICEF đồng tổ chức diễn ra với sự tham dự của hơn 200 đại biểu là đại diện từ Hội đồng dân tộc của Quốc Hội, các Bộ, ban, ngành đoàn thể trung ương, Ủy ban nhân dân, Hội đồng nhân dân, đại diện Ngành Y tế, dân tộc một số tỉnh, Hoa hậu các dân tộc Việt Nam 2022 Nông Thúy Hằng, MC Minh Trang và đặc biệt có sự tham gia của 30 cô đỡ thôn, bản đại diện cho hơn 3.000 cô đỡ trên toàn quốc cùng các cơ quan thông tấn báo chí.
Được hình thành từ những năm 90 của thế kỷ trước, đội ngũ CĐTB đóng góp không nhỏ trong công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số đặc biệt trong việc giảm tử vong mẹ và tử vong trẻ sơ sinh. CĐTB là những người sinh sống tại cộng đồng dân tộc thiểu số, sử dụng ngôn ngữ của dân tộc mình để truyền đạt cho người dân thôn bản những thông tin quan trọng về chăm sóc sức khỏe, đồng thời cung cấp dịch vụ làm mẹ an toàn ngay tại thôn bản.
