Hà Nội ô nhiễm không khí diện rộng nhưng thiếu trạm quan trắc
Theo Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc (Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong 48 giờ qua (từ 7 giờ ngày 16/12 đến 6 giờ ngày 18/12), chỉ số chất lượng không khí AQI của Hà Nội tại trạm 556 Nguyễn Văn Cừ đạt trung bình 151, tương ứng mức xấu. Ở ngưỡng này, người bình thường có thể bắt đầu chịu tác động đến sức khỏe, trong khi nhóm nhạy cảm đối mặt với nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng hơn.
Không chỉ trong hôm nay, liên tiếp nhiều ngày qua, các trạm quan trắc môi trường tại Hà Nội đã ghi nhận chỉ số AQI ở mức xấu, thậm chí ở mức rất kém. Các bản tin cập nhật về chỉ số AQI liên tục được nhận được sự quan tâm, cùng với đó là các biện pháp cấp bách ứng phó, khuyến cáo về sức khỏe tùy theo tình hình...
Hà Nội mù mịt vì ô nhiễm không khí. Ảnh: Tuấn Anh
Các chuyên gia môi trường đều khẳng định, để giám sát, dự báo và cảnh báo sớm về ô nhiễm không khí, thông tin, số liệu từ các trạm quan trắc chất lượng không khí có ý nghĩa quan trọng. Hiện nay, công nghệ quan trắc có hai loại trạm đo là tiêu chuẩn và cảm biến. TP Hà Nội hiện có khoảng 61 trạm đo, trong đó 6 trạm quan trắc tiêu chuẩn quản lý bởi nhà nước; 35 trạm cảm biến quản lý bởi Hà Nôi, 22 trạm cảm biến do các tổ chức tư nhân lắp đặt.
Tuy nhiên, đáng lưu ý là các trạm này đều phân bố ở khu vực trung tâm Hà Nội, chỉ một số ít ở khu vực ngoại thành. Trong số các trạm hiện có, chỉ 3 trạm tiêu chuẩn và 18 trạm cảm biến có số liệu năm 2024, còn nhiều trạm không hoạt động dẫn đến "khoảng trống" dữ liệu trong đánh giá ô nhiễm ở Thủ đô.
Theo TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, thành phố Hà Nội có 9 triệu dân, với nhiều hoạt động giao thông, kinh tế, xã hội sôi động, với số lượng và phân bổ trạm đo như hiện tại là chưa đủ:
"Tập trung một số điểm ở nội thành Hà Nội còn khu vực ngoại thành đang còn thiếu. Trong những năm tới đây, Hà Nội cần triển khai mạnh mẽ hệ thống quan trắc cả truyền thống và cảm biến để làm dày thêm không gian xuyên địa phương để có số liệu quan trắc về mặt không gian, thời gian tốt hơn".
TS Hoàng Dương Tùng, cho biết, hoạt động quan trắc chất lượng không khí ở Hà Nội bắt đầu vào khoảng năm 1993, khi Luật Bảo vệ môi trường chính thức được ban hành. Đến năm 2016, UBND thành phố Hà Nội đã đầu tư, xây dựng và đưa vào vận hành 10 trạm quan trắc chất lượng không khí tự động liên tục (2 trạm cố định và 8 trạm cảm biến). Sau đó, nhiều tổ chức, doanh nghiệp tiếp tục lắp đặt trạm quan trắc không khí tại Hà Nội, tích hợp vào mạng lưới quan trắc của thành phố, nâng tổng số lên 35 trạm quan trắc không khí.
Tuy nhiên, từ tháng 12-2025, toàn bộ 35 trạm quan trắc chất lượng không khí của thành phố Hà Nội quản lý không còn hoạt động, mà chỉ có 3 trạm quan trắc chất lượng không khí cố định của Trung tâm Môi trường miền Bắc (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) lắp đặt tại số 556 Nguyễn Văn Cừ, phường Long Biên, Đại học Bách khoa - cổng Parabol đường Giải Phóng và Công viên hồ điều hòa Nhân Chính còn hoạt động, công khai dữ liệu. PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh (Trường Đại học công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định: "Hà Nội vừa thiếu trạm, vừa thiếu sự ổn định trong vận hành. Dữ liệu gián đoạn khiến việc đánh giá ô nhiễm theo thời gian thực rất khó khăn, trong khi đây là điều kiện bắt buộc để xây dựng chính sách hiệu quả".
"Những tồn tại kéo dài cho thấy, thành phố Hà Nội đang cần một bước chuyển căn bản, đầu tư mới nhưng phải đồng bộ, vận hành phải ổn định, mở rộng nhưng phải dựa trên nhu cầu thực tế ô nhiễm", Chủ tịch mạng lưới không khí sạch Hoàng Dương Tùng kiến nghị.
Quy trình đo chất lượng không khí tại các trạm quan trắc
Theo QCVN 05:2023/BTNMT - Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng không khí, việc phân loại chất lượng không khí được thực hiện dựa trên các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia quy định tại Mục 2 QCVN 05:2023/BTNMT.
Theo đó, chất lượng không khí được đánh giá qua 7 thông số cơ bản: SO2 (lưu huỳnh (sulfur) dioxide), CO (carbon monoxide), NO2 (nitơ (nitrogen) dioxide), O3 (ozone), TSP (tổng bụi lơ lửng), bụi PM10, bụi PM2,5 và các thông số độc hại trong không khí.
Phương pháp quan trắc để xác định giá trị nồng độ thông số cơ bản, thông số độc hại trong không khí xung quanh được thực hiện theo quy định tại mục 3 QCVN 05:2023/BTNMT. Quy chuẩn cũng nêu chấp nhận kết quả quan trắc từ thiết bị quan trắc tự động, liên tục chất lượng không khí đáp ứng các yêu cầu về đặc tính kỹ thuật theo quy định của pháp luật.
Cũng theo QCVN 05:2023/BTNMT, việc quan trắc định kỳ hoặc tự động, liên tục chất lượng không khí và sử dụng kết quả quan trắc để trực tiếp cung cấp, công bố thông tin về chất lượng môi trường cho cộng đồng phải được thực hiện bởi tổ chức đáp ứng các yêu cầu, điều kiện về năng lực quan trắc môi trường theo quy định của pháp luật.
Việc quan trắc chất lượng không khí định kỳ cần căn cứ vào mục tiêu quan trắc để lựa chọn các thông số quan trắc phù hợp. Cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường có trách nhiệm hướng dẫn, kiểm tra, giám sát việc thực hiện Quy chuẩn này.
Ngày 30/6/2021, Bộ Tài nguyên - Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã ban hành Thông tư số 10/2021/TT-BTNMT về kỹ thuật quan trắc môi trường và quản lý dữ liệu quan trắc, có hiệu lực từ 16/8/2021. Thông tư quy định về quan trắc môi trường này thay thế một số nội dung trong Thông tư 43/2015/TT-BTNMT và Thông tư 24/2017/TT-BTNMT, cập nhật nhiều điểm mới quan trọng về yêu cầu kỹ thuật, quản lý dữ liệu và vận hành hệ thống quan trắc tự động.
Trong đó, thông tư đã cập nhật nhiều nội dung về hệ thống quan trắc khí thải tự động. Thông tư có quy định mới về bảo mật dữ liệu, theo đó, các cổng kết nối không sử dụng phải niêm phong; tài khoản quản trị cấp cao được cấp cho Sở Tài nguyên và Môi trường (nay là Sở Nông Nghiệp và Môi trường); đảm bảo toàn vẹn dữ liệu, không tự ý chỉnh sửa hoặc xóa.
Theo Quy hoạch Quan trắc môi trường quốc gia tháng 3/2024, đến năm 2030 cả nước sẽ xây dựng thêm 98 trạm quan trắc chất lượng không khí tự động, liên tục. Trong đó, Hà Nội bổ sung thêm 6 điểm mới tại các khu dân cư và khu công nghiệp ở Long Biên, Tây Hồ, Gia Lâm, Đông Anh, Mê Linh, Quốc Oai - Thạch Thất và Bắc Từ Liêm. Đây là tín hiệu đáng mừng cho việc giám sát và kiểm soát onkk trên địa bàn thành phố. Bên cạnh các trạm quan trắc, cần ứng dụng nhiều công nghệ, phương pháp hiện đại để khắc phục "khoảng trống" về dữ liệu chất lượng không khí.
PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh, Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh, việc lắp đặt trạm chỉ là bước đầu, làm sao đảm bảo các trạm luôn hoạt động, có số liệu đầy đủ, chính xác là điều kiện quan trọng để đánh giá được chất lượng không khí ở đô thị.
Trên thực tế, các trạm quan trắc có thể dừng hoạt động do các yếu tố kỹ thuật, hỏng hoặc bảo trì… dẫn đến đến việc "đứt quãng", thiếu số liệu. Hiện nay, các trạm tiêu chuẩn đang hoạt động, thì số liệu khá tốt nhưng số lượng lại quá ít. Trong khi đó, các trạm cảm biến thường xuyên mất dữ liệu kéo dài:
Việc số lượng các trạm quan trắc ít, và phân bố không đều dẫn đến việc chúng ta không có được một bức tranh toàn diện về ô nhiễm không khí của Thủ đô, chúng ta không có thông tin kịp thời, cập nhật cho cộng đồng và nhà quản lý ra quyết định trong những trường hợp quan trọng như những đợt ô nhiễm không khí kéo dài, và nghiêm trọng.
