Hiện nay, có một số chị em làm đẹp giảm cân bằng cách uống các chế phẩm chứa các loại dược thảo gọi là giảm cân. Nhưng thực sự có loại thuốc giảm cân này không?
Lời khuyên của thầy thuốc
Những người có nhu cầu giảm cân nói chung, tốt nhất nên đi khám ở bác sĩ hoặc chuyên viên dinh dưỡng để được tư vấn về biện pháp thích hợp và an toàn cho việc giảm cân. Không nên tự ý dùng TPCN chứa dược thảo theo lời đồn đại, “tiền mất tật mang” mà thôi.
Thậm chí có lưu hành thuốc Đông y hoặc chế phẩm thực phẩm chức năng (TPCN) thực chất chỉ có chứa dược thảo có tác dụng nhuận xổ và lợi tiểu dùng giảm cân chống béo phì,đưa đến nhiều người lầm tưởng rằng thực sự có loại dược thảo có thể giúp giảm cân. Điều rất rõ ràng là khi dùng thuốc hay chế phẩm có tác dụng lợi tiểu làm thoát ra lượng lớn nước có trong cơ thể và đặc biêt, có tác dụng làm cho xổ đến độ gây tiêu chảy trong thời gian đến mấy ngày, trong thời gian này ăn không được lại thêm tiêu tốn sức lực chạy vào cầu tiêu liên tục thì sẽ giảm cân đương nhiên. Tuy nhiên, cách làm đẹp như thế chắc chắn ảnh hưởng trầm trọng đến sức khỏe.
Không có thuốc “thần kỳ” cho giảm cân
Trước hết, cần xác định là không có dược thảo nào thần kỳ mà chỉ dùng một mình nó, không tác động đến yếu tố dinh dưỡng, yếu tố vận động thể lực mà đưa đến giảm cân.
Xin nói về dược thảo là thuốc xổ tức thuốc trị táo bón và bị tưởng lầm là làm giảm cân. Hiện nay người ta có dùng thuốc xổ loại kích thích thường là dẫn chất anthraquinon lấy từ dược thảo dùng trong Tây y lẫn Đông y như: cascara, boldo, bourdain, sené (Đông y gọi là phan tả diệp), rhubarbe (đại hoàng), aloes (lô hội)… có nhiều tác dụng phụ dùng lâu dài rất có hại. Có thuốc nhiều độc tính hiện nay không dùng nữa như dầu thầu dầu (castor oil), phenolphthalein (vì gây ung thư khi thử trên chuột nhưng gần đây có chế phẩm gọi là giảm cân vẫn chứa chất độc hại này) nhưng các chế phẩm làm cho xổ bán trôi nổi có thể chứa các chất độc hại như vừa kể. Người dùng thuốc xổ để giảm cân thường dùng các thuốc trị táo bón vừa kể có tác dụng kích thích niêm mạc ruột làm tăng nhu động ruột nên xổ rất mạnh. Tuy nhiên nếu dùng thuốc kéo dài (việc này thường xảy ra khi giảm cân) sẽ làm mất trương lực ruột đưa đến rối loạn tiêu hóa đi tiêu không còn bình thường, làm mất kali gây yếu cơ, mỏi mệt.
Còn dược thảo lợi tiểu bị tưởng lầm làm giảm cân thì như thế nào? Chất “lợi tiểu” là chất có thể giúp loại trừ lượng chất lỏng và muối dư thừa trong cơ thể thông qua đường tiểu. Cơ chế hoạt động của chất lợi tiểu là làm cho thận bài tiết ra nhiều muối hơn trong nước tiểu. Sau đó, thận của cơ thể sẽ phải cố gắng cân bằng lượng muối đã tăng lên bằng cách lấy nước từ các mạch máu cho thêm vào nước tiểu trong suốt quá trình thận hình thành nước tiểu. Dược thảo lợi tiểu gồm có: rể cỏ tranh, mía lau, mã đề, ác-ti-sô, cúc hoa… Tuy nhiên, cần lưu ý không nên sử dụng thuốc lợi tiểu, kể cả các chế phẩm chứa các dược thảo thiên nhiên, nếu chưa có ý kiến của bác sĩ vì việc làm giảm lượng nước trong cơ thể có thể ảnh hưởng đến sự cân bằng các khoáng chất và chất điện giải, cũng như làm mất lượng nước cần thiết để duy trì những hoạt động bình thường.
Cần nói thêm là hiện nay, trên thị trường bày bán rất nhiều loại TPCN dạng viên, bột, cao, sâm, nước, trà… dùng để giảm cân. Không ít người vì muốn giảm cân nhanh chóng, dễ dàng nên sẵn sàng bỏ ra hàng triệu đồng mua sử dụng. Nhiều người không nhận được kết quả như mong muốn: cân nặng không giảm hoặc giảm cân nhưng đi tiêu nhiều (chắn chắn là có chứa thuốc xổ), đi tiểu nhiều (có chứa thuốc lợi tiểu), người mệt mỏi và sau khi ngưng sử dụng TPCN giảm cân thì cân nặng tăng trở lại như cũ, thậm chí là tăng nhiều hơn. Có loại TPCN ăn kiêng quảng cáo 5 ngày giảm đến 3 kg, nếu thật sự giảm cân nhanh như thế thì chắc chắn chứa các chất độc hại không tốt cho sức khỏe, có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng chưa xác định được. Vào tháng 5/2009, FDA Mỹ đã cảnh báo ngưng dùng TPCN giảm cân Hydroxycut vì gây tổn hại cho gan. Cơ quan chức năng VN cũng phát hiện nhiều loại TPCN giảm cân dỏm, quá đát hoặc chứa chất độc hại…
Cần đặc biệt lưu ý, thông thường dư cân béo phì là do ăn uống quá thừa chất dinh dưỡng sinh năng lượng (đường bột, béo) nhưng lại không có sự vận động thích hợp để tiêu hao năng lượng, năng lượng thừa biến thành mỡ gây dư cân béo phì. Vì vậy, để giảm cân phải đồng thời tác động đến 2 yếu tố: chế độ dinh dưỡng thích hợp (ăn kiêng) và chế độ tập luyện thể dục thích hợp. Không tác động đến 2 yếu tố vừa kể mà chỉ dùng chế phẩm nào đó không thôi trong 5 ngày làm giảm 3kg là quảng cáo thất thiệt không đáng tin cậy.
Còn chế phẩm dạng viên uống có tác dụng giảm cảm giác đói, làm chán ăn không ghi rõ chứa hoạt chất gì cũng phải đề cao cảnh giác. Xin lưu ý, hiện nay trên thế giới đã cảnh báo nhiều loại TPCN giảm cân gọi là dược thảo nhưng có chứa thuốc chống béo phì thuốc loại nguy hiểm đã bị cấm (như fenfluramine, sibutramin, phenolphtalein) hoặc chứa thuốc Đông y có thể gây tai biến là ma hoàng (ephedra), ta phải hết sức thận trọng xem xét kỹ tác dụng giảm cảm giác đói, gây chán ăn như thế nào, có thể thuộc loại nguy hiểm.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC
(Đại học Y Dược TPHCM)
