Chúng tôi gặp Bác sĩ Nịnh Thị Nam (sinh năm 1969) vào một buổi chiều muộn tại Trung tâm Y tế (TTYT) Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Là một trong những người đầu tiên triển khai điều trị ARV cho người bệnh nhiễm HIV tại đây, ký ức của chị về những ngày đầu vẫn vẹn nguyên, vừa gai góc vừa đầy cảm thông.
Cách đây hơn 20 năm khi đang làm việc tại Khoa khám bệnh của TTYT Phú Lương, lần đầu tiếp cận bệnh lý này bác sĩ Nam cảm thấy một lòng trắc ẩn sâu sắc. Bệnh nhân tìm đến chị thường đã quá muộn, ở trong trạng thái gần như "một mất một còn". Nhiều người trong số họ sau này thú nhận rằng, lúc đó họ nghĩ mình sẽ chẳng sống được bao lâu.
Bác sĩ Nịnh Thị Nam là một trong những người đầu tiên triển khai điều trị ARV cho bệnh nhân HIV tại TTYT Phú Lương.
Như nhiều đồng nghiệp thời đó, chị thừa nhận nỗi sợ ban đầu là có thật. Nhưng khi đứng trước người bệnh, mọi nỗi sợ dường như biến mất, chỉ còn suy nghĩ duy nhất là làm sao cứu được họ. Với chị, đó là nghề nghiệp, là trách nhiệm. Công việc khi đó còn nặng nề hơn các bệnh lý khác, bởi bệnh nhân không chỉ suy kiệt về thể chất mà còn mang gánh nặng tâm lý nặng trĩu vì sự xa lánh, kỳ thị từ chính gia đình. Đội ngũ y tế phải gồng gánh cả hai vai: Vừa điều trị y tế, vừa ổn định tâm lý cho bệnh nhân và cả người thân của họ.
Những cuộc "săn lùng" thầm lặng...
Khó khăn lớn nhất giai đoạn đầu là tình trạng bệnh nhân bỏ điều trị. Gánh nặng tâm lý, cộng với phác đồ ARV cũ rất khó tuân thủ. Bác sĩ Nam giải thích, ngày xưa bệnh nhân phải uống rất nhiều viên, nhiều lần trong ngày, chứ không phải chỉ một viên tiện lợi như bây giờ. Điều này khiến nhiều người mệt mỏi, chán nản và bỏ điều trị.
Đó là lúc trách nhiệm của người thầy thuốc được đẩy lên cao độ. "Thời đó làm gì có điện thoại di động như bây giờ"- bác sĩ Nam nhớ lại. Khi bệnh nhân không đến, chị và đồng nghiệp phải tìm mọi cách tiếp cận. Đó là những cuộc "săn lùng" thầm lặng, đòi hỏi sự kiên nhẫn. Họ phải khéo léo nhờ vả gia đình, vận động bệnh nhân quay lại, và trên hết là phải giữ bí mật tuyệt đối để hàng xóm xung quanh không hay biết. "Rất khó khăn" - chị đúc kết.
Bác sĩ Nam tìm nhiều cách để tiếp cận với người bệnh HIV, động viên và đồng hành cùng người bệnh trong suốt quá trình điều trị.
3 lần phơi nhiễm và người gác kho thuốc PrEP
Đồng hành với lòng trắc ẩn là những rủi ro thường trực. Bác sĩ Nam thừa nhận, cán bộ y tế làm về HIV không ai là không có phơi nhiễm. Bản thân chị đã trải qua ít nhất ba lần, đa phần đến từ những nguồn không rõ khi còn làm trong ngành sản khoa.
Chị kể lại: "Tôi từng làm trong ngành sản, nên bị nhiều lần lắm. Máu bắn vào mắt, găng tay bị thủng, rồi vật sắc nhọn đâm vào tay... Những lần đó căng thẳng lắm".
Không giống như một số lần chỉ cần theo dõi, có những lần nguy cơ cao, chị bắt buộc phải dùng thuốc dự phòng (PrEP). Với kiến thức và quy trình an toàn, chị bình thản xử lý vết thương, uống thuốc và theo dõi. Sự tận tâm của chị còn thể hiện ở việc "gác kho thuốc" PrEP cho cả trung tâm. Bất kể nửa đêm, hễ có đồng nghiệp không may bị phơi nhiễm "ới" là chị lại ra lấy thuốc cho họ. "Uống càng nhanh càng tốt" chị nói, bởi thuốc dự phòng phải được uống lý tưởng nhất là trong vòng 72 giờ.
"Trái ngọt" 99% K=K và những em bé chào đời âm tính
Sự kiên trì của đội ngũ y bác sĩ TTYT Phú Lương đã được đền đáp. Từ chỗ bệnh nhân "một mất một còn", giờ đây thành quả điều trị rất đáng tự hào. Chị Nam hạnh phúc khi thấy bệnh nhân khỏe dần ra, nhiều người gần 70 tuổi vẫn sống khỏe.
Thành quả đó được chứng minh bằng những con số ấn tượng. Tại Phú Lương, tỷ lệ bệnh nhân đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế (K=K) có năm đạt tới 99%. Thông điệp "Không phát hiện = Không lây truyền" chính là chìa khóa của sự hồi sinh. Ấn tượng nhất là những câu chuyện hồi sinh, khi nhiều cặp đôi điều trị ổn định mong muốn sinh con.
Các bác sĩ tại TTYT Phú Lương đã nỗ lực để nhiều cặp vợ chồng nhiễm HIV sinh con được khỏe mạnh.
Đội ngũ y tế lại đứng trước một thử thách khác: Tư vấn để họ sinh con an toàn. Thử thách lớn nhất là những trường hợp người vợ nhiễm HIV nhưng giấu chồng, mà luật pháp không cho phép bác sĩ tiết lộ. Chị Nam giải thích, bác sĩ chỉ có thể động viên bệnh nhân tự chia sẻ, cùng phối hợp với người chồng, ví dụ như không cho con bú hoặc dùng thuốc dự phòng cho con.
Kết quả thật ngọt ngào: "Những cặp vợ chồng chỉ một người nhiễm HIV, con sinh ra hoàn toàn âm tính, đã kiểm tra nhiều lần, minh chứng hiệu quả của điều trị".
"Bác sĩ còn ăn cơm với bệnh nhân HIV bình thường"
Hiện nay, cuộc chiến với HIV đã bước sang một giai đoạn mới với mục tiêu "95-95-95". Sự kỳ thị đã giảm bớt, nhưng nỗi sợ vô hình vẫn còn. Song, đối với Bác sĩ Nam, ranh giới đó đã bị xóa nhòa từ lâu. Chị cười và nói rằng bản thân bác sĩ còn ăn cơm với bệnh nhân HIV bình thường. Khi họ đã điều trị ổn định, họ sống như chúng ta, không có vấn đề gì cả. Đó là một sự thật đơn giản, nhưng để có được sự bình thản đó là cả một hành trình dài của lòng trắc ẩn, sự kiên trì và những lần đối mặt với rủi ro nghề nghiệp.
Hiện tại, khi đã giữ chức vụ Trưởng phòng Kế hoạch - nghiệp vụ tại TTYT Phú Lương, bác sĩ Nam vẫn tiếp tục công tác điều trị và đồng hành cùng những bệnh nhân HIV. Những bác sĩ thầm lặng như chị Nam chính là "trái tim" giữ cho nhịp đập hy vọng của hàng ngàn bệnh nhân HIV tại Thái Nguyên không bao giờ ngừng lại.
