Hơn 60% trường hợp mắc bệnh về phổi chỉ được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi đã biến chứng nặng
Các bệnh không lây nhiễm, đặc biệt là các bệnh lý về phổi như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản và ung thư phổi, đã và đang trở thành nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật tại Việt Nam.
Một thống kê về bệnh ung thư phổi cho thấy, bệnh này đứng thứ 3 trong các loại ung thư về số ca mắc mới với ước tính 24.426 ca hàng năm, nhưng đứng thứ 2 về số lượng ca tử vong ở Việt Nam.
Khoảng 75% người bệnh được phát hiện ở giai đoạn muộn, khiến tỷ lệ sống sau 5 năm chỉ đạt khoảng 14,8%. Ung thư phổi được chia thành hai loại chính là ung thư phổi tế bào nhỏ (chiếm khoảng 10-15%) và ung thư phổi không tế bào nhỏ (chiếm khoảng 85%).
PGS.TS Vũ Văn Giáp, Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai cho rằng, các bệnh không lây nhiễm, đặc biệt là bệnh phổi mạn tính, đang tạo ra gánh nặng ngày càng lớn cho cả hệ thống y tế ở Việt Nam và trên thế giới.
Cùng đó, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) ảnh hưởng tới 4,2% dân số trên 40 tuổi - mức cao nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương; Tỷ lệ hen phế quản là 4,1%, nhưng chỉ khoảng 29% người bệnh được điều trị dự phòng. Việc chẩn đoán sớm còn hạn chế, chỉ có khoảng 35% bệnh nhân COPD và hen được phát hiện trước khi xuất hiện biến chứng.
Từ thực tế trong công tác điều trị, PGS.TS Vũ Văn Giáp, Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai cho rằng, các bệnh không lây nhiễm, đặc biệt là bệnh phổi mạn tính, đang tạo ra gánh nặng ngày càng lớn cho cả hệ thống y tế ở Việt Nam và trên thế giới.
Chia sẻ trong chương trình truyền hình trực tuyến: 'Đẩy mạnh dự phòng phát hiện sớm bệnh mạn tính về phổi tại cơ sở y tế' do Báo Sức khỏe và Đởi sống tổ chức tối 22/10, PGS Giáp cho hay, những bệnh như ung thư phổi, COPD, hen suyễn... phần lớn phát sinh từ các yếu tố nguy cơ đã tiếp xúc từ nhiều năm trước như hút thuốc lá, ô nhiễm không khí hoặc quá trình lão hóa. Đáng nói là hơn 60% bệnh nhân chỉ được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi bệnh đã biến chứng nặng.
Tại Bệnh viện Bạch Mai, PGS.TS Vũ Văn Giáp cho biết, mỗi ngày có hàng trăm bệnh nhân mắc bệnh hô hấp. Trong đó, chỉ có 35% bệnh nhân bệnh nhân bệnh COPD và hen được phát hiện ở giai đoạn sớm. Còn lại khoảng 2/3 trường hợp thì phát hiện ở giai đoạn muộn, khi đã có biến chứng.
Còn đối với ung thư phổi, nhiều bệnh nhân nhập viện khi khối u đã lan rộng, khiến cơ hội phẫu thuật triệt căn không còn.
Phát hiện sớm – 'chìa khóa' để cứu người và giảm gánh nặng bệnh tật
"Từ thực tế lâm sàng tại bệnh viện, chúng tôi thấy rằng bệnh nhân ung thư phổi là một trong những ung thư phổ biến hiện nay và rất nhiều bệnh nhân phát hiện ở giai đoạn muộn, 75% thậm chí đến 80%.
Nếu phát hiện sớm, bệnh nhân có thể được phẫu thuật triệt căn, người bệnh không cần hóa trị, xạ trị và tiết kiệm đáng kể chi phí. Ngược lại, những trường hợp phát hiện muộn phải chịu chi phí điều trị cao gấp nhiều lần, kèm theo tác dụng phụ nặng nề và suy giảm khả năng lao động"- PGS.TS Vũ Văn Giáp bày tỏ.
Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai Vũ Văn Giáp thăm khám, sàng lọc sức khỏe cho người dân.
Đơn cử, PGS Giáp dẫn chứng về một trường hợp được phát hiện sớm nhờ theo dõi định kỳ trong hai năm. Bệnh nhân này có nốt mờ nhỏ ở phổi, kích thước dưới 6mm, nghi ngờ tổn thương ác tính. Sau khi phẫu thuật cắt bỏ, giải phẫu bệnh cho thấy đây là ung thư phổi giai đoạn T1A, tức là còn khu trú.
"Ca bệnh này được xác định khỏi hoàn toàn, không cần hóa trị hay xạ trị, chỉ theo dõi định kỳ"- PGS Giáp nói và nhấn mạnh: "Với trường hợp này nếu không được sàng lọc và theo dõi, khối u có thể tiến triển, di căn. Khi đó, điều trị chỉ còn là hóa chất và xạ trị với chi phí gấp nhiều lần, đồng thời ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống".
Theo các chuyên gia, hiệu quả của sàng lọc sớm không chỉ nằm ở tỷ lệ sống cao hơn mà còn ở việc giảm chi phí điều trị và giảm gánh nặng cho hệ thống y tế.
"Cùng một thể bệnh nhưng nếu phát hiện sớm, người bệnh có thể được điều trị khỏi hoàn toàn. Phát hiện muộn, cơ hội sống giảm mạnh và chi phí điều trị tăng gấp nhiều lần" PGS Giáp chỉ rõ.
Ông Giáp cho biết, nhóm nghiên cứu tại Bệnh viện Bạch Mai đang phát triển giải pháp ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI) trong phát hiện sớm ung thư phổi. Sau hai năm, nhóm đã hoàn thiện ba mô hình hỗ trợ chẩn đoán hình ảnh, hứa hẹn tăng khả năng phát hiện tổn thương nhỏ, giúp sàng lọc hiệu quả hơn trong cộng đồng.
"Với công nghệ mới, chúng ta có thể phát hiện sớm hơn, điều trị triệt để hơn, tiết kiệm đáng kể chi phí cho người bệnh, cho BHYT và cho ngân sách quốc gia"- Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai nhấn mạnh.
Từ góc nhìn chính sách, PGS.TS Vũ Văn Giáp cho rằng: "Cần đưa quy định rõ việc sàng lọc và phát hiện sớm bệnh mạn tính vào dự án Luật Phòng bệnh, để cơ quan bảo hiểm có cơ sở chi trả, giúp người dân được tiếp cận sớm hơn với dịch vụ y tế dự phòng".
Chuyển từ chữa bệnh sang phòng bệnh: Yêu cầu tất yếu để đưa y tế đến gần dân
Trao đổi thêm, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh Lê Thái Hà cho hay, quan điểm này cũng đã được đưa vào hoạt động của các cơ sở y tế, giúp đến gần hơn với người dân, nhằm giúp hệ thống y tế cơ sở chủ động hơn trong việc sàng lọc, quản lý nguy cơ và phát hiện bệnh sớm.
"Khi y tế đến gần hơn với người dân, người dân sẽ được tư vấn, chăm sóc và chuẩn bị tốt hơn về sức khỏe, ngay cả khi họ đang sống trong môi trường có yếu tố nguy cơ"- TS Lê Thái Hà nói.
Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh Lê Thái Hà nhấn mạnh: Khi y tế đến gần hơn với người dân, người dân sẽ được tư vấn, chăm sóc và chuẩn bị tốt hơn về sức khỏe, ngay cả khi họ đang sống trong môi trường có yếu tố nguy cơ.
Phó Cục trưởng Lê Thái Hà cũng thông tin thêm, hướng tiếp cận này đang được Bộ Y tế lồng ghép trong dự thảo Luật Phòng bệnh và triển khai Nghị quyết 72, với trọng tâm là "chuyển từ điều trị sang phòng bệnh" đưa y tế đến gần hơn với người dân.
"Chúng tôi tập trung vào ba trụ cột: truyền thông - sàng lọc - y tế cơ sở. Đặc biệt, về sàng lọc từ năm 2026, mỗi người dân sẽ được khám sức khỏe hoặc sàng lọc 1 lần/năm. Khi người dân hiểu rõ nguy cơ, được kiểm tra định kỳ và có dịch vụ y tế gần nơi sinh sống, hiệu quả phòng bệnh sẽ tăng lên đáng kể"-TS Hà thông tin.
Theo ông Giáp, phòng bệnh phải bắt đầu từ những người chưa mắc bệnh. Hệ thống y tế cơ sở đã và đang được đào tạo, kết nối với tuyến trên để nâng cao năng lực chẩn đoán, điều trị và quản lý bệnh lý hô hấp, giảm tải cho bệnh viện tuyến trung ương.
Ông Giáp ví hệ thống y tế hiệu quả như một "kiềng ba chân" đó là: phòng bệnh - điều trị - phục hồi chức năng. Trong đó, phòng bệnh là chân đầu tiên và vững chắc nhất. Các chương trình tầm soát phổi đã giúp hàng chục ngàn người phát hiện bệnh sớm và được điều trị kịp thời, mang lại lợi ích không chỉ cho cá nhân mà cho cả cộng đồng.
"Vì vậy, Luật Phòng bệnh trong giai đoạn tới cần đưa những chính sách bài bản từ cộng đồng, xã hội, cơ quan quản lý nhà nước, y tế, đến cơ quan bảo hiểm chi trả cho việc sàng lọc, tăng cơ hội phát hiện sớm, điều trị sớm"- PGS.TS Vũ Văn Giáp nói.
Phó Cục trưởng Lê Thái Hà cho biết, bệnh không lây nhiễm là một nhóm bệnh rất rộng, bao gồm nhiều bệnh lý mạn tính khác nhau. Hiện nay, Bộ Y tế đã xác định một số nhóm bệnh trọng điểm cần được ưu tiên kiểm soát, trong đó có các bệnh phổi mạn tính, bệnh tim mạch, đái tháo đường, ung thư, bệnh đột quỵ, bệnh thận mạn…
Chúng tôi đang xây dựng và cập nhật các hướng dẫn chuyên môn để chuẩn hóa việc sàng lọc, chẩn đoán và quản lý bệnh tại cộng đồng. Đồng thời, phối hợp với các bệnh viện chuyên khoa như Bạch Mai, bệnh viện về tim mạch, bệnh viện về tâm thần... để đảm bảo y tế cơ sở có đủ năng lực thực hiện.
Những cấp độ cũng phân theo những cấp độ từ y tế cơ sở sẽ sàng lọc như thế nào, các tuyến trên sẽ được xử lý như thế nào.
Mục tiêu là mỗi trạm y tế xã, phường có thể quản lý và theo dõi sức khỏe người dân lâu dài, phát hiện sớm người có yếu tố nguy cơ, đồng thời chuyển tuyến kịp thời khi phát hiện bệnh ở giai đoạn nặng hơn.
Đây là cách để giảm gánh nặng cho tuyến trung ương và giúp người dân được tiếp cận dịch vụ y tế ngay tại địa phương.
