Chuyên gia tim mạch khuyến cáo cách phòng COVID-19 cho bệnh nhân tim mạch, huyết áp

PGS.TS. Phạm Mạnh Hùng - Phó Chủ tịch Hội Tim mạch Việt Nam; Viện trưởng Viện Tim Mạch Quốc Gia Việt Nam, Chủ nhiệm Bộ môn Tim mạch - Đại học Y Hà Nội, Giám đốc Quỹ Vì sức khoẻ tim mạch Việt Nam đã chia sẻ về vấn đề này.

Xin PGS cho biết, vì sao những bệnh nhân có bệnh lý nền như tim mạch, tăng huyết áp khiến bệnh nhân mắc COVID-19 có nguy cơ tử vong cao hơn những người bình thường?

PGS.TS. Phạm Mạnh Hùng: Sự xuất hiện của coronavirus chủng mới gây ra viêm đường hô hấp cấp (SARS-CoV-2) đã tạo ra những thách thức to lớn cho hệ thống y tế toàn cầu do sự lây lan nhanh chóng của virus, thậm chí ngay cả bệnh nhân đang trong giai đoạn ủ bệnh cũng có thể lây cho người khỏe mạnh. Những bệnh nhân có bệnh tim mạch, đái tháo đường, béo phì…. là đối tượng nguy cơ mắc COVID 19 cao và khi mắc thường có diễn biến nặng hơn và có nguy cơ tử vong cao hơn. Có khoảng 20% bệnh nhân nhiễm SARS-CoV-2 có biến chứng về tim mạch như tăng men troponin, suy tim, loạn nhịp tim, đột tử và nhồi máu cơ tim.

Và trên thực tế với những người khỏe mạnh, việc nhiễm COVID-19 đã là một đe dọa tính mạng, nhưng những bệnh nhân tim mạch thì vấn đề còn đặc biệt nghiêm trọng. Virus corona mới này đã được biết sẽ tấn công ban đầu vào phổi của người bệnh, nhưng càng ngày người ta càng thấy rõ là kết cục xấu nhất (tử vong) lại liên quan nhiều đến tim mạch (chiếm tỉ lệ cao nhất - 10,5% trong tỉ lệ tử vong ở các loại bệnh lý nền).

Tại Việt Nam, dân số có xu hướng già hóa, mô hình bệnh tật thay đổi, tỷ lệ bệnh không lây nhiễm tăng đã khiến bệnh tim mạch là nguyên nhân tử vong và gánh nặng bệnh tật hàng đầu với con số ước tính khoảng 15 triệu người bị tăng huyết áp ở các mức độ khác nhau. Do vậy, cần hết sức cảnh giác và chủ động phòng ngừa cũng như có hành động đúng để giảm tối đa các ảnh hưởng của COVID-19, nhất là đối với bệnh nhân tim mạch.

Xin PGS cho biết những hệ lụy nếu bệnh nhân mắc bệnh lý nền tim mạch, tăng huyết áp chẳng may bị nhiễm COVID-19 ?

PGS.TS. Phạm Mạnh Hùng: Theo nghiên cứu đăng trên tạp chí Lancet, dữ liệu trên hồ sơ của 138 bệnh nhân nhập viện vì nhiễm COVID-19 tại Vũ Hán, Trung quốc, cho biết gần 17% người bị rối loạn nhịp tim và hơn 7% bị tổn thương tim cấp tính, bao gồm: ngừng tim, nhồi máu cơ tim, suy tim cấp tính và viêm cơ tim. Đặc biệt có khoảng 70% người bệnh tim mạch bị tổn thương cơ tim do virus SARS-CoV-2 đã tử vong. Điều đó cho thấy tác động của COVID-19 lên người bệnh tim và rối loạn nhịp tim nguy hiểm như thế nào. Những biến chứng tim mạch cấp được báo cáo ở bệnh nhân COVID-19 bao gồm: khởi phát suy tim cấp, nhồi máu cơ tim, viêm cơ tim và ngừng tim. Cũng giống như bất kỳ bệnh lý cấp tính nào khác, COVID-19 khiến gánh nặng tim mạch-chuyển hóa cao hơn và có thể gây ra các biến chứng tim mạch. Biến chứng tim mạch ở bệnh nhân COVID-19 có sự tương đồng với bệnh nhân SARS, MERS, và cúm. Không phải vì những người bị rối loạn nhịp tim hay đang mắc bệnh tim mạch sẽ có nguy cơ mắc SARS-CoV-2 cao hơn những người khác, mà họ là những người dễ bị ảnh hưởng nhất. Khi cùng lúc phải gồng mình do nhịp tim bất ổn, nay lại thêm stress vì lo nhiễm bệnh.

Với người bình thường, sự lo lắng ảnh hưởng đến nhịp tim đầu tiên làm cho họ có thể tăng nhịp tim, hồi hộp, đánh trống ngực thậm chí có thể gây một số rối loạn nhịp như ngoài tâm thu (một cách lành tính). Với những người bị bệnh tim, sự lo lắng làm tăng nhu cầu của cơ thể, tăng gánh nặng cho tim, và nó có thể là một “cú huých” dẫn đến các rối loạn nhịp tim, thậm chí là rối loạn nhịp tim nguy hiểm.  Tất cả những tác động tiêu cực này đều gây bất lợi cho người bệnh có tiền sử tim mạch, rối loạn nhịp tim, không kể là nhiễm COVID-19 hay chưa. Đây là lý do vì sao ở thời điểm hiện tại bạn cần nâng cao sức khỏe tim mạch và hệ miễn dịch.

Theo như được biết, Rung nhĩ là một rối loạn nhịp tim thường gặp. Theo thống kê cho thấy bệnh nhân mắc rung nhĩ có nguy cơ bị đột quỵ cao gấp 5 lần người bình thường. Vậy thưa PGS  làm thế nào để phát hiện sớm tình trạng rung nhĩ  ?

PGS.TS. Phạm Mạnh Hùng: Đúng, Rung nhĩ là một tình trạng rối loạn nhịp tim khá thường gặp, nhất là ở người đã có các bệnh lý tim mạch, các yếu tố nguy cơ tim mạch và người càng cao tuổi tỷ lệ mắc rung nhĩ càng cao. Rung nhĩ là tình trạng rối loạn nhịp dẫn đến tâm nhĩ không còn đập đều đặn theo chu chuyển bình thường của tim nữa mà thay vào đó là tình trạng co giật cơ tâm nhĩ hỗn loạn (nên gọi là rung) và không chỉ ảnh hưởng đến việc bơm máu nuôi cơ thể, dễ dẫn đến suy tim mà còn gây ứ trệ dễ hình thành cục máu đông bắn đi gây tắc mạch nơi khác mà thường gặp nhất là gây tai biến đột quỵ não.  Theo thống kê cho thấy, bệnh nhân mắc rung nhĩ có nguy cơ bị đột quỵ cao gấp 5 lần người bình thường. Rung tâm nhĩ là nguyên nhân trực tiếp gây ra khoảng 120.000 trường hợp nhồi máu não mỗi năm và chiếm 25% tổng số trường hợp đột quỵ não. Đột quỵ não ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của các bệnh nhân, chính vì vậy, việc phòng ngừa tai biến đột quỵ là mục tiêu nền tảng trong điều trị rung nhĩ.

Thực tế, khá nhiều bệnh nhân rung nhĩ nhưng hoàn toàn không có triệu chứng, mặt khác, nhiều bệnh nhân có triệu chứng ngay từ khi mới mắc. Các triệu chứng của rung nhĩ khác nhau tùy từng bệnh nhân, phụ thuộc vào tuổi, nguyên nhân gây rung nhĩ (do bệnh tim mạch hay bệnh cơ quan khác) và ảnh hưởng của rung nhĩ đến sự co bóp của tim. Các triệu chứng bao gồm: Cảm giác mệt mỏi hoặc thiếu năng lượng (thường gặp nhất); Nhịp tim nhanh hơn bình thường và không đều (lúc nhanh lúc chậm); Thở nông; Hồi hộp đánh trống ngực (cảm giác tim đập nhanh, thình thịch, rộn ràng); Khó khăn trong hoạt động sinh hoạt hàng ngày hoặc giảm khả năng đáp ứng với vận động thể lực; Đau hoặc cảm giác tức nặng ngực; Tiểu tiện nhiều lần.

Chẩn đoán xác định rung nhĩ bằng điện tâm đồ - đây là một xét nghiệm thường quy, đơn giản có thể thực hiện được tại các sở y tế. Ngoài ra, rung nhĩ có thể được phát hiện nhờ các thiết bị đo đơn giản tại nhà. Hiện nay, có thể sử dụng máy đo huyết áp tự động tại nhà để không chỉ phát hiện sớm tình trạng huyết áp mà còn có thể phát hiện tình trạng rung nhĩ một cách hiệu quả. Việc kiểm tra này có thể giúp phát hiện sớm để từ đó người bệnh được điều trị đúng, kịp thời tránh nguy cơ đột quỵ.

Vậy trước đại dịch COVID-19 như hiện nay, PGS có lời khuyên gì để bệnh nhân có các bệnh lý nền về tim mạch, tăng huyết áp tự bảo vệ mình và cộng đồng?

PGS.TS. Phạm Mạnh Hùng: Bệnh nhân bị bệnh tim mạch cần ý thức được họ là nhóm nguy cơ rất cao về nhiễm bệnh cũng như các biến chứng nặng xảy ra nếu không may bị nhiễm COVID-19. Bệnh nhân tim mạch lại thường là những bệnh cần được theo dõi dài hạn, dùng thuốc dài ngày. Một số thuốc điều trị bệnh lý tim mạch lại cần theo dõi định kỳ xét nghiệm cũng như có thể tương tác hoặc bị ảnh hưởng khi phải điều trị bởi các thuốc khác. Bên cạnh đó, một số triệu chứng của bệnh tim mạch lại cũng rất dễ bị nhầm lẫn với triệu chứng nhiễm COVID-19 như khó thở, đau ngực…

Tuy nhiên, các bệnh nhân tim mạch và người thân nên tỉnh táo, không hoang mang và nên biết cách tự theo dõi diễn biến của bệnh.

Bệnh nhân cần thực hiện nghiêm túc khuyến cáo của Bộ Y tế như: Tránh tập trung nơi đông người; người trên 60 tuổi nên ở nhà, hạn chế tiếp xúc với người khác. Đeo khẩu trang khi ra ngoài; Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn; Tăng cường chế độ dinh dưỡng và luyện tập nâng cao sức khỏe; Mỗi người dân là một chiến sỹ trên mặt trận phòng chống dịch bệnh.

Đối với bệnh nhân tim mạch, ngoài những khuyến cáo trên cần có những lưu ý riêng là: Bản thân bệnh tim mạch là nguy cơ cao, nên những người bị bệnh tim mạch càng nên hạn chế tiếp xúc người khác, nên ở nhà.  Cần liên hệ, hoặc tìm ngay số điện thoại liên hệ với các nhân viên y tế địa phương và bác sỹ/điều dưỡng chuyên khoa tim mạch đang theo dõi sức khỏe cho bản thân. Nếu chưa có liên lạc của chuyên khoa tim mạch, cần tìm cách thiết lập ngay mối liên hệ này thông qua các thầy thuốc đa khoa ở địa phương mà mình đang có hoặc qua các đường dây nóng về y tế ở địa phương. Cần kiểm tra lại ngay cơ số thuốc tim mạch mà mình hiện có, nếu cơ số còn ít thì cần gọi bác sỹ/phòng khám chuyên khoa và nhà thuốc mà mình đang được theo dõi để bổ sung kịp thời đầy đủ số lượng. Tuyệt đối không được tự ý bỏ hoặc điều chỉnh các thuốc đang được bác sỹ cho dùng để điều trị bệnh tim mạch. Nếu cần phải dùng thêm thuốc gì khác (ví dụ thuốc giảm đau, dạ dày…) cần có sự tư vấn của thầy thuốc, không nên tự ý sử dụng các thuốc đặc biệt là một số thuốc giảm viêm chống đau loại corticoid hoặc NSAID. Trong thời gian có dịch, nếu bệnh ổn định, thời gian tái khám bệnh tim mạch có thể giãn cách dài hơn hoặc nên tư vấn qua điện thoại hoặc các nền tảng dựa trên internet thăm khám bệnh từ xa.

Cần kiểm tra và chắc chắn rằng đã có các trang thiết bị y tế cơ bản như nhiệt kế, máy đo huyết áp tự động,... Cần lưu ý là, một số triệu chứng của bệnh tim mạch có thể lẫn lộn với triệu chứng của nhiễm COVID-19, do vậy, khi chớm có các dấu hiệu, như sốt, khó thở, ho, đau tức ngực…, cần liên hệ ngay với các thầy thuốc đang theo dõi cho bản thân trước để được tư vấn, không nhất thiết vội vàng đến các phòng cấp cứu/bệnh viện. Nếu bị các triệu chứng nặng như khó thở nhiều, đau ngực nhiều, tím tái, lú lẫn… mới xảy ra cần gọi ngay đơn vị cấp cứu để được vận chuyển tới bệnh viện gần nhất.