Thiên tai ngày càng kì dị
Các tỉnh Thái Nguyên, Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Ninh đang chịu ảnh hưởng của đợt lũ gây ngập lụt chưa từng thấy trong nhiều năm qua, gây thiệt hại nặng nề. Trên thực tế, lũ lớn ở miền Bắc thường tập trung ở lưu vực sông Hồng (bao gồm sông Đà, sông Lô, sông Thao), sông Thái Bình (gồm sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam) và một số sông nhánh khác.
Tình hình vận hành xả lũ có hai đợt căng thẳng lớn trong mùa mưa bão năm 2024/2025 là: Đợt do hoàn lưu bão số 3 (Yagi) vào đầu tháng 9 và đợt mưa lớn do hoàn lưu bão số 11 (Bualoi) vào đầu tháng 10. Nhưng nguyên nhân mưa lũ dẫn đến ngập úng lịch sử ở nhiều tỉnh thành lần này có điểm khác biệt rõ rệt.
Trận lũ gây ngập úng diện rộng, Thái Nguyên chìm trong nước lũ.
Ông Lê Ngọc Quyền, Phó Giám đốc Đài Khí tượng thủy văn Bắc Bộ, cho biết với lượng mưa lớn (tổng lượng mưa trong 36 giờ vượt giá trị tổng lượng mưa trung bình nhiều năm trong cả tháng 10) xảy ra trong thời gian ngắn kết hợp với địa hình có độ dốc lớn từ Bắc xuống Nam, lòng sông hẹp và uốn lượn mạnh, làm giảm tốc độ thoát nước khi xảy ra mưa lớn.
Hệ quả là khi nước ở trên dồn xuống nhanh, nước ở bên dưới không kịp thoát nên các tỉnh Cao Bằng, Thái Nguyên, Lạng Sơn đã xảy ra ngập lụt nghiêm trọng và lũ lớn trong những ngày qua.
TS Nguyễn Ngọc Huy, chuyên gia về biến đổi khí hậu và cảnh báo thiên tai cho biết, trận lũ lần này ở Thái Nguyên, Lạng Sơn, Bắc Ninh, Sóc Sơn (Hà Nội) và Cao Bằng vô cùng kỳ dị. Mưa đã tạnh từ chiều 8/10 mà đến tối ngày 9/10 nước vẫn về khủng khiếp trong khi hệ thống sông Cầu, sông Thương là sông nội địa, không bắt nguồn từ Trung Quốc.
"Toàn bộ là lượng mưa trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam gây ra trận lụt kinh hoàng này. Do vậy rất cần tính toán lại các mô hình thủy lực trên các hệ thống sông để sẵn sàng cho các kịch bản ứng phó mưa cực đoan > 500mm/đợt ngắn. Cần đầu tư mạnh cho hệ thống đê điều và thoát nước vì nếu tính chi phí lợi ích sẽ lợi hơn rất nhiều so với những mất mát trong mỗi trận lụt lần này", TS Nguyễn Ngọc Huy nhận định.
Bà Nguyễn Thanh Bình, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cũng chung quan điểm như vậy. Mưa đã ngớt rồi tạnh hẳn nhưng lũ dồn về các sông vẫn kéo dài, ngập úng vẫn tiếp tục nghiêm trọng, đe dọa an toàn nhiều tuyến đê điều.
"Trên mạng xã hội xuất hiện thông tin Trung Quốc xả lũ làm ngập các vùng hạ du ở nước ta là không đúng. Ngập úng trên các sông của Việt Nam đều do lượng mưa quá lớn", bà Nguyễn Thanh Bình chia sẻ.
Cụ thể, Việt Nam có hơn 2500 con sông nhưng chỉ có Sông Kỳ Cùng bắt nguồn từ Bắc Xa Đình Lập, Lạng Sơn chảy ngược theo hướng Đông Nam -Tây Bắc sang Quảng Tây (Trung Quốc).
Trong bản tin lũ khẩn cấp có tên Sông Trung Lạng Sơn nhưng bắt nguồn từ Võ Nhai, Thái Nguyên chảy về Hữu Lũng, Lạng Sơn hợp lưu với Sông Thương tại Nà Hoa (Lạng Sơn) theo hướng Tây Nam chảy qua Bắc Giang hợp lưu với Sông Lục Nam chảy về xuôi.
Sông Cầu bắt nguồn từ miền núi Chợ Đồn, Bắc Kạn chảy qua thị xã Bắc Kạn, thành phố Thái Nguyên, Bắc Ninh, thị trấn Đáp Cầu đến Phả Lại nhập với sông Thương, sông Lục Nam, sông Đuống ở Lục Đầu Giang thành sông Thái Bình, đổ ra biển Đông ở cửa Thái Bình.
Sông Cầu dài 288km, đoạn vào địa phận Hà Nội khoảng 23km, từ xã Bắc Sơn đến xã Việt Long, huyện Sóc Sơn trước đây làm ranh giới giữa Thái Nguyên và Bắc Ninh. Sông Cầu Có hai phụ lưu lớn là sông Công và sông Cà Lồ. Đoạn sông Cầu, chỗ hợp lưu với sông Cà Lồ còn có tên là sông Nguyệt Đức, hoặc Ninh Giang.
Mùa bão bất thường
Mùa bão bất thường là nhận định của PGS.TS Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia khi thông tin về mùa bão năm nay tính đến thời điểm này.
Lý giải về nguyên nhân bất thường, PGS.TS Mai Văn khiêm cho rằng, do vùng biển Tây Bắc Thái Bình Dương mấy năm gần đây ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, nhiệt độ nóng lên, mặt nước biển cũng nóng lên, kéo theo lượng hơi nước trong khí quyển tích tụ nhiều hơn, điều kiện để hình thành những cơn bão rất mạnh.
Cùng với đó, trong các cơn bão nêu trên, có bão số 10 là di chuyển rất nhanh. Hiếm có cơn bão nào di chuyển với tốc độ 30-35 km/giờ. Nguyên nhân khiến cơn bão đi nhanh là do áp cao cận nhiệt đới (tức hệ thống hoàn lưu quy mô lớn tồn tại ở nhiều tầng khí quyển khác nhau) dẫn dắt. Áp cao rất mạnh nên dẫn đường cho cơn bão đi với tốc độ rất nhanh...
Về tình hình bão từ nay đến cuối năm, ông Mai Văn Khiêm cho biết, dự báo trên Biển Đông có khoảng 2-4 cơn bão, áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông và có 1-2 cơn có khả năng ảnh hưởng đến đất liền Việt Nam.
Theo báo cáo của Cục Khí tượng Thủy văn, từ nay đến hết năm, bão và áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông còn hoạt động mạnh hơn trung bình nhiều năm. Thống kê cho thấy trong 9 tháng đầu 2025 đã có tới 14 cơn bão và áp thấp nhiệt đới, trong đó 6 cơn ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến Việt Nam - một con số cực đoan hiếm gặp.
Từ tháng 10 đến tháng 12/2025, nguy cơ vẫn ở mức cao. Các cơn bão có khả năng đổ bộ nhiều hơn, đi kèm mưa lớn tại khu vực Hà Tĩnh đến Huế và phía đông Quảng Ngãi đến Khánh Hòa.
Trên các sông miền Trung, đỉnh lũ phổ biến ở mức báo động 2–3, có nơi vượt báo động 3. Các đô thị lớn vẫn đối diện rủi ro ngập úng do mưa cục bộ, trong khi lũ quét, sạt lở đất tiếp tục là nguy cơ cao ở miền núi.
Phó Cục trưởng Cục Khí tượng Thủy văn Hoàng Đức Cường cũng nhận định không khí lạnh sẽ gia tăng cường độ từ tháng 10, có thể gây rét đậm ở miền Bắc từ nửa cuối tháng 12. Ở đồng bằng sông Cửu Long, mực nước lũ năm nay dự báo ở mức báo động 1-2, thấp hơn các năm kỷ lục như 2019-2020, nhưng xâm nhập mặn vẫn cần theo dõi chặt.
"Thiên tai năm 2025 diễn biến cực đoan, khó lường và dồn dập, hầu như không có khoảng nghỉ để khắc phục hậu quả. Các tháng cuối năm, nguy cơ thiên tai tiếp tục cao, đòi hỏi cả hệ thống phải sẵn sàng," ông Cường nhấn mạnh.
