Khoảng 50 - 70% bệnh nhân COPD ở nước ta chưa từng được chẩn đoán
Từ giữa tháng 11 đến nay, nhiều bệnh viện trên cả nước đã tổ chức các hoạt động hưởng ứng Ngày COPD năm 2025 có chủ đề: "Khó thở, hãy nghĩ đến COPD". Riêng tại Bệnh viện Bạch Mai với sự đồng hành của AstraZeneca dành 6 ngày cuối tuần từ 15/11-30/11 để khám sàng lọc, phát hiện sớm bệnh COPD miễn phí cho người dân.
Sự vào cuộc tích cực, đồng loạt của các bệnh viện như một lời nhắc nhở về căn bệnh đang bị xem nhẹ, thiếu nguồn lực và đa phần phát hiện muộn. Trong khi, theo PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hương - Thứ trưởng Bộ Y tế, việc chẩn đoán COPD sớm và phù hợp có thể tác động rất đáng kể đến sức khỏe của cộng đồng, giúp cải thiện các triệu chứng, chức năng phổi và chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Đo chức nâng hô hấp để sàng lọc bệnh COPD tại Bệnh viện Bạch Mai.
Theo báo cáo "The Global State of COPD - Thúc đẩy thay đổi để giải quyết các khủng hoảng về sức khỏe phổi" vừa được công bố nêu rõ, rất khó để có được ước tính chính xác về số người sống với COPD, vì nhiều người có thể không được chẩn đoán. Tuy nhiên dữ liệu dịch tễ học gần đây cho thấy trên toàn cầu hiện có khoảng 213 triệu người đang sống với COPD, con số thực tế có thể lên đến 391 triệu.
COPD là nguyên nhân hàng đầu gây nhập viện ở nhiều quốc gia. Các đợt bùng phát cao hơn 70-80% vào mùa đông so với mùa hè, làm căng thẳng các hệ thống y tế vốn đã quá tải. Những chi phí này có thể được giảm bớt nếu các hệ thống y tế chuyển từ chiến lược phản ứng sang chủ động, với tất cả mọi người nhận được chẩn đoán sớm hơn và điều trị được khuyến nghị theo hướng dẫn.
Tại Việt Nam, PGS.TS Vũ Văn Giáp, Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai cho biết, tỉ lệ mắc COPD ở người trên 40 tuổi đạt 7,1% ở nam giới và 1,9% ở nữ giới.
Từ năm 2015, công tác phòng, chống COPD đã được đưa vào trong Chiến lược quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm. Bộ Y tế cùng các hội chuyên ngành trong nhiều năm qua đã thành lập các đơn vị quản lý COPD trên toàn quốc.
Tính đến năm 2024, cả nước có hơn 300 phòng quản lý ngoại trú COPD và hen phế quản; gần 3.000 trạm Y tế xã, phường triển khai hoạt động dự phòng và phát hiện sớm COPD và hen phế quản, gần 700.000 người bệnh đang được quản lý tại các cơ sở y tế.
Tuy nhiên, có một thực tế vẫn đáng lo ngại là khoảng 50 - 70% bệnh nhân COPD ở nước ta chưa từng được chẩn đoán, hoặc chỉ phát hiện khi chức năng phổi đã giảm đáng kể.
Cách đây 25 năm, tại Việt Nam, người bệnh hen và COPD chỉ được điều trị khi xuất hiện tình trạng cấp với triệu chứng nghiêm trọng, có nguy cơ ảnh hưởng đến tính mạng. Quá trình nhập viện nhiều lần cũng tốn kém nhiều chi phí.
Trong khi nếu quản lý tốt hen và COPD ngay từ giai đoạn hơi thở còn ổn định, không đợi đến khi bùng phát triệu chứng phải cấp cứu, người bệnh sẽ giảm được 90% chi phí điều trị do không phải điêu trị trái tuyến và chi phí cũng được BHYT chi trả.
Phần lớn gánh nặng của COPD có thể tránh được thông qua phòng ngừa và quản lý bệnh
Theo PGS.TS Phan Thu Phương - Giám đốc Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai, COPD là bệnh lý viêm mạn tính của đường thở. Bệnh tiến triển nhiều năm, gây tắc nghẽn đường thở không hồi phục hoàn toàn, dẫn đến triệu chứng điển hình như ho, khạc đờm kéo dài và khó thở. Tuy nhiên, vì tiến triển âm thầm, nhiều người chỉ phát hiện khi bệnh đã nặng.
Ở những trường hợp nặng, COPD bệnh có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như suy tim, suy hô hấp. Nếu bệnh được phát hiện muộn, tiên lượng thường không tốt và việc điều trị gặp nhiều khó khăn. Ngược lại, những trường hợp được phát hiện và quản lý sớm thì kết quả điều trị rất tốt.
Về nguyên nhân của COPD theo PGS Phương hiện chưa được xác định hoàn toàn, nhưng đã xác định được rất nhiều yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh. Với COPD, các yếu tố nguy cơ chính bao gồm khói thuốc lá. Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu. Hút thuốc lá chủ động và thụ động đều làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
Tuy nhiên, thực tế không phải chỉ người hút thuốc lá mới mắc COPD. Nhiều nguyên nhân khác dẫn đến bệnh lý này như ảnh hưởng bởi khói bụi ô nhiễm, bao gồm khói bụi trong nhà (từ đun nấu bằng than, củi), ngoài trời và khói bụi, hóa chất tại nơi làm việc (khói công nghiệp).
COPD - bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là nguyên nhân gây tử vong thứ ba toàn cầu
Có một thông tin đáng lưu ý là tỷ lệ tiêm chủng ở những người bị COPD thấp, nằm trong khoảng từ 11% đến 33% đối với phế cầu và 24% đến 40% đối với cúm; Tiếp xúc sớm với những virus đường hô hấp này được biết đến như 1 nguy cơ gây bệnh COPD.
Để giảm gánh nặng COPD, PGS.TS Vũ Văn Giáp cho rằng cần tiếp tục hành động quyết liệt hơn nữa. Trong đó, cần tăng cường sàng lọc và phát hiện sớm, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao.
Chuẩn hóa quy trình chẩn đoán tại tuyến cơ sở, đảm bảo mỗi cơ sở y tế đều có khả năng đo và diễn giải chức năng hô hấp. Tư vấn và hỗ trợ bỏ thuốc lá như một nhiệm vụ ưu tiên quốc gia. Đồng thời, mở rộng mô hình quản lý bệnh mạn tính tại cộng đồng, lấy bệnh nhân làm trung tâm; tăng cường hợp tác liên ngành, kết nối y tế – môi trường – truyền thông...
Theo PGS Giáp, đây không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế, mà là trách nhiệm chung của cả hệ thống và toàn xã hội.
Các chuyên gia y tế cũng cho hay, phần lớn gánh nặng của COPD có thể được tránh thông qua việc phòng ngừa và quản lý bệnh. Chính vì vậy các chuyên gia kêu gọi chính phủ các nước mở rộng việc cung cấp các dịch vụ cai thuốc lá, nguyên nhân chính dẫn đến COPD; đồng thời đầu tư vào các biện pháp bảo vệ môi trường, quy hoạch đô thị, thúc đẩy sử dụng nguồn nhiên liệu sạch hơn…
Mặt khác, hỗ trợ việc cung cấp các chương trình tiêm chủng để bảo vệ chống lại nhiễm trùng hô hấp; phát triển các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng tập trung vào các triệu chứng chính như khó thở để khuyến khích mọi người tìm kiếm chăm sóc lâm sàng kịp thời.
Tích hợp COPD vào các cuộc kiểm tra sức khỏe phổi cho các nhóm dân số có nguy cơ cao cũng như các chương trình sàng lọc hiện có cho ung thư phổi hoặc bệnh lao.
Đồng thời, các nước cần đưa COPD trở thành ưu tiên y tế công cộng; phát triển các chiến lược quốc gia toàn diện cho các bệnh hô hấp bao gồm các mục tiêu cụ thể và có thể đo lường được cho việc phòng ngừa, chẩn đoán sớm và điều trị COPD.
Đồng thời, đầu tư vào nghiên cứu để giúp xác định các chiến lược chẩn đoán, điều trị và chăm sóc tối ưu cho COPD, tận dụng các tiến bộ kỹ thuật số như trí tuệ nhân tạo…
PGS.TS Vũ Văn Giáp - Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai thăm khám cho người dân sàng lọc COPD.
Bà Jenifer Horton - Phó Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam cho rằng, COPD không chỉ là vấn đề y tế mà còn là vấn đề xã hội, kinh tế và phát triển ảnh hưởng đến gia đình, cộng đồng và hệ thống y tế, đòi hỏi hành động tập thể mạnh mẽ từ nhiều ngành để phòng ngừa, chẩn đoán và quản lý bệnh tốt hơn.
"Một trong những cách công bằng và hiệu quả nhất về mặt chi phí để mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc là tích hợp việc quản lý COPD vào các cơ sở chăm sóc sức khỏe ban đầu gần nơi người dân sinh sống – phù hợp với mong muốn của Chính phủ nhằm tăng cường y tế cơ sở"- bà Jenifer Horton nói.
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương cho biết, COPD là một trong những bệnh không lây nhiễm cần được dự phòng, phát hiện sớm, chẩn đoán, điều trị và quản lý lâu dài nhằm giảm thiểu các gánh nặng về y tế, kinh tế, xã hội.
Thực hiện Nghị quyết số 72-NQ/TW ngày 09/9/2025 của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân, ngành y tế đang chuyển mạnh từ tư duy tập trung khám bệnh, chữa bệnh sang chủ động triển khai các hoạt động phòng bệnh.
Bên cạnh nỗ lực của các cơ sở y tế, Thứ trưởng kêu gọi mỗi người dân hãy chủ động phòng bệnh COPD để bảo vệ sức khỏe của mình và cả cộng đồng,
Cụ thể như: không hút thuốc lá, thuốc lào, duy trì lối sống khỏe mạnh với chế độ dinh dưỡng và vận động thể lực hợp lý; xây dựng môi trường làm việc lành mạnh, trang bị bảo hộ đầy đủ, tránh tiếp xúc khói bụi, hóa chất hơi độc; sử dụng các nguồn năng lượng sạch, tránh khói bếp than củi trong sinh hoạt.
Mặt khác, cần chủ động đi kiểm tra sức khỏe khi có triệu chứng ho, khó thở để được khám, phát hiện sớm và điều trị bệnh kịp thời. Đối với người bệnh COPD, việc theo dõi sức khỏe định kỳ và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ là chìa khóa giúp người dân sống khỏe mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống.
