Việt Nam có chương trình PrEP rất thành công, với số người sử dụng PrEP cao nhất ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, nhu cầu sử dụng PrEP thực tế còn cao hơn nhiều so với hiện tại. Việt Nam có thể làm gì để tăng hiệu quả của chương trình PrEP cũng như đưa các loại thuốc PrEP mới vào sử dụng?
Báo Sức khỏe và Đời sống có cuộc trò chuyện với ThS.BS. Hoàng Nam Thái - Phó trưởng Ban Dự phòng và Điều trị HIV, Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát Bệnh tật Hoa Kỳ tại Việt Nam về vấn đề này.
- Thưa ông, ông có thể chia sẻ để bạn đọc hiểu rõ hơn PrEP là gì? Ai nên được điều trị PrEP?
PrEP là viết tắt của cụm từ tiếng Anh, Pre-exposure Prophylaxis, nghĩa là liệu pháp dự phòng trước phơi nhiễm. Đó là phương pháp dùng thuốc kháng retrovirus để ngăn chặn mắc HIV. PrEP có thể phù hợp với bất kỳ người nào có kết quả xét nghiệm âm tính với HIV và tin rằng họ sẽ có thể có phơi nhiễm với HIV. Đây là cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa mắc HIV.
Những người có thể được hưởng lợi từ điều trị PrEP bao gồm:
- Nhóm nam quan hệ tình dục với nam (MSM),
- Phụ nữ chuyển giới (TGW),
- Những người sử dụng ma túy, bao gồm cả những người tiêm chích ma túy (PWID),
- Phụ nữ mại dâm (SW),
- Bạn tình âm tính của những người sống chung với HIV (PLHIV),
- Những người mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI),
- Những người có nhiều bạn tình.
PrEP là cách dự phòng HIV hiệu quả nhất hiện nay.
- Hiện có nhiều loại thuốc PrEP đang được sử dụng trên thế giới và Việt Nam. Cụ thể thông tin về các loại thuốc PrEP đó như thế nào, thưa bác sĩ?
Hiện nay có nhiều loại thuốc PrEP rất tốt. Trên thế giới, hiện có khá nhiều loại thuốc PrEP, bao gồm PrEP dạng uống, PrEP vòng âm đạo và PrEP dạng tiêm có tác dụng kéo dài.
- Với PrEP dạng uống:
Có một số lựa chọn khác nhau bao gồm thuốc PrEP chỉ để dự phòng HIV hoặc viên kết hợp PrEP với thuốc tránh thai đường uống. Viên kết hợp còn được gọi là viên thuốc 2 trong 1 giúp phụ nữ vừa dự phòng HIV và vừa tránh thai nếu họ uống thuốc hàng ngày.
PrEP dạng uống là viên thuốc có chứa thuốc kháng virus, đã có mặt tại Việt Nam trong nhiều năm qua, có hiệu quả dự phòng cao và an toàn. PrEP dạng uống có hiệu quả đến 99% khi thuốc có trong cơ thể tại thời điểm tiếp xúc với HIV.
- Ngoài PrEP dạng uống, trên thế giới còn có PrEP dạng tiêm và PrEP vòng âm đạo có tác dụng kéo dài hơn:
Các loại thuốc có tác dụng kéo dài mà tôi chia sẻ ở đây chưa có tại Việt Nam, nhưng chúng ta cùng hy vọng rằng chúng sẽ sớm có mặt tại đây!
PrEP vòng âm đạo là loại thuốc tác dụng kéo dài dành cho phụ nữ, bao gồm phụ nữ mại dâm và bạn tình nữ của người có HIV, và những phụ nữ có nguy cơ cao khác. Vòng này được đặt vào âm đạo mỗi tháng một lần. Phụ nữ có thể tự đưa nó vào âm đạo mà không cần sự trợ giúp của nhân viên y tế. Họ cũng không cần phải đến gặp bác sĩ mỗi tháng để thay vòng mới.
- Loại thuốc tiếp theo, rất quan trọng, đó là thuốc PrEP tiêm tác dụng kéo dài.
Những loại thuốc này đã được chứng minh là rất hiệu quả qua các nghiên cứu gần đây.
Loại thứ nhất là CABOTEGRAVIR, hay được gọi tắt là CAB LA. CAB LA đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt sử dụng và đã được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị. Thuốc được sử dụng qua tiêm cơ sâu, tại mông, có hiệu quả dự phòng kéo dài đến hai tháng. Chúng tôi đang nỗ lực để đưa thuốc này vào Việt Nam.
Một loại thuốc tiêm có tác dụng kéo dài khác vừa được thử nghiệm và cho kết quả rất thành công, đó là Lenacapivir. Thuốc đầu tiên được thử nghiệm ở trẻ em gái vị thành niên và phụ nữ trẻ. Sau đó được thử nghiệm trong nhóm MSM/TG. Hiệu quả bảo vệ của thuốc này lên đến 99,9% và mỗi mũi tiêm có giá trị bảo vệ lên đến 6 tháng. Thuốc này đang chờ được phê duyệt để đưa ra thị trường.
- Xin hỏi khi nào thì thuốc PrEP tiêm có tác dụng kéo dài có ở Việt Nam? Điểm mạnh và điểm yếu của thuốc PrEP tiêm có tác dụng kéo dài là gì?
Như tôi đã chia sẻ ở trên, thuốc PrEP tiêm tác dụng kéo dài hiện chưa có tại Việt Nam. Chính phủ Hoa Kỳ, thông qua Kế hoạch Cứu trợ Khẩn cấp của Tổng thống về phòng chống AIDS, được gọi là PEPFAR, sẽ hỗ trợ Cục Phòng chống HIV/AIDS, Bộ Y tế thuốc CAB LA để triển khai một đề án thí điểm tại Việt Nam. Đề án này dự kiến sẽ được triển khai tại TPHCM, Đồng Nai, Hà Nội và Hải Phòng.
Các thuốc PrEP tiêm có tác dụng kéo dài này đã được chứng minh là hiệu quả hơn trong việc ngăn ngừa nhiễm HIV so với PrEP uống trong các nghiên cứu do tỷ lệ tuân thủ cao hơn, đảm bảo rằng thuốc có trong cơ thể tại thời điểm tiếp xúc với HIV. Không giống như PrEP uống, mọi người không phải nhớ uống thuốc hàng ngày hoặc vào thời điểm quan hệ tình dục. Mức độ tác dụng phụ ở những người dùng CAB LA hoặc Lenacapavir trong các nghiên cứu rất thấp.
Nhưng CAB LA đắt hơn PrEP uống. Vì Lenacapavir là thuốc mới nên chúng tôi không biết giá của nó sẽ là bao nhiêu nhưng chúng tôi nghĩ rằng nó sẽ cao hơn thuốc PrEP đường uống. Việt Nam nằm trong danh sách hưởng quy chế giá đặc biệt nên chúng tôi lạc quan rằng Lenacapavir có thể được cung cấp với giá cả phải chăng tại Việt Nam.
- Ông có thể chia sẻ thêm thông tin về loại thuốc PrEP khác cho phụ nữ trên thế giới? Có loại nào mới?
Bên cạnh PrEP dạng uống và dạng tiêm có tác dụng kéo dài, các lựa chọn PrEP mới dành cho phụ nữ đang được nghiên cứu được gọi là viên dự phòng kép. Đây là sự kết hợp giữa PrEP dạng uống và thuốc tránh thai dạng uống giúp ngăn ngừa cả nhiễm HIV và mang thai ngoài ý muốn.
Loại thuốc này đã được chứng minh là có kết quả tốt. Chúng tôi hy vọng thuốc có thể được đệ trình để phê duyệt theo quy định trong năm 2025.
- Việt Nam có thể làm gì để tăng hiệu quả của chương trình PrEP cũng như đưa các loại thuốc PrEP mới vào sử dụng, thưa ông?
Việt Nam có chương trình PrEP rất thành công, với số người sử dụng PrEP cao nhất ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, nhu cầu sử dụng PrEP thực tế còn cao hơn nhiều so với hiện tại. Đối với khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, số người sử dụng PrEP chỉ đạt 4% so với số người cần sử dụng để có thể góp phần làm thay đổi đường cong của đại dịch và chấm dứt HIV như một mối đe dọa đối với sức khỏe cộng đồng.
Để giúp Việt Nam đạt được mục tiêu giảm các ca nhiễm HIV mới, chúng ta cần tăng cường tiếp nhận và sử dụng PrEP trong các nhóm nguy cơ cao. Việt Nam có thể tăng hiệu quả của chương trình PrEP theo nhiều cách.
Thứ nhất, tiếp tục phát huy thành công của mình với thuốc PrEP đường uống bằng cách tăng tính sẵn có của dịch vụ và đa dạng hóa các hình thức cung cấp dịch vụ. Đồng thời, cần huy động thêm đóng góp tài chính từ các trong nước để các dịch vụ PrEP có thể bền vững.
Một điều hết sức quan trọng nữa, chúng ta cần lắng nghe cộng đồng để hiểu được sở thích của họ và cố gắng đáp ứng nhu cầu của cộng đồng. Đồng thời, cần điều chỉnh cách cung cấp dịch vụ PrEP theo hướng mà mọi người có thể tiếp cận và sử dụng được.
Chúng tôi khuyến khích Việt Nam bổ sung thêm các lựa chọn PrEP bằng cách đẩy nhanh việc giới thiệu và cung cấp PrEP dạng tiêm tác dụng kéo dài và dạng vòng âm đạo. Các loại thuốc mới này có hiệu quả, tiện lợi và có thể giúp phòng ngừa HIV dễ dàng hơn. Chúng ta có thể chuẩn bị bằng cách cập nhật thông tin về các loại thuốc PrEP mới đến lãnh đạo ngành y tế, cán bộ y tế và khách hàng. Và khi các loại thuốc mới này được phép sử dụng tại Việt Nam họ có thể nhanh chóng sử dụng.
Chúng ta có thể chủ động cập nhật các hướng dẫn quốc gia để đưa các thuốc mới vào kế hoạch quốc gia và xây dựng sẵn các quy trình kỹ thuật để hướng dẫn triển khai ngay khi có thuốc.
- Xin trân trọng cảm ơn ThS.BS. Hoàng Nam Thái!
